Maydon tranzistorlariga yorug’likning ta’sirini
Sarvinoz Mustafo qizi Raximova
Buxoro davlat universiteti
Annotasiya: Maqolada maydon tranzistorlarining
yaratilish tarixi, ularning
tuzilishi va ishlash prinsipi, sxemada ulanishi, yorug’lik ta’siri qisqacha tasniflangan.
Kalit so’zlar: unipolyar transistor, metal-dielektrik-poliprovodnik,
kremniy
oksidi
SiO
2
, Darlington sxemasi, stok, istok, zatvor.
Features of sensitivity to light radiation of a field-effect
transistor
Sarvinoz Mustafa kizi Rakhimova
Bukhara State University
Abstract: The article briefly classifies the history of field-effect transistors,
their structure and principle of operation, their connection in the circuit, the effect of
light.
Keywords: unipolar transistor, metal-dielectric-semiconductor, silicon oxide
SiO2, Darlington circuit, stock, source, gate.
XX asr va XXI asr insoniyat tarixida elektronika
- mikroelektronika va
nanoelektronika asri bo’lib nomlandi. U Shokli, D.Barden va V.Bretteyn tomonidan
(23-dekabr, 1947-yil) birinchi tranzistor kashf etilganiga, ya’ni qattiq jism elektronika
asri boshlanganiga 2021-yil 74 yil to’ldi. Tarix uchun bu o’ta kichik davr. Ammo
mana shu davrda shakllangan va o’ta tez rivojlangan elektronika fani insoniyat uchun
nafaqat koinotga yo’l ochdi, oldin tasavvur qilib bo’lmaydigan, o’ta tezkor hisoblash
mashinalari, tubdan yangi axborot tizimlari, eng aniq, ishonchli diagnostika
qurilmalari, o’ta ixcham, imkoniyati yuqori xo’jalik elektron
asboblarini yaratishga
imkon beribgina qolmay, bu sohaga e’tibor bergan mamlakatlar iqtisodini, harbiy
quvvatini,
odamlar hayot darajasini, ularning ish bilan ta’minlanish ahvolini tubdan
yaxshilash bilan birga, insoniyat oldida turgan o’ta murakkab ekologik muammolarni
hal qilish imkonini berdi va bermoqda. Hozirgi kunda elektronika sohasi tez
rivojlanib borayotgan sohalardan biri hisoblanadi. Elektronika - fan va texnikaning
havosiz bo`shliq, gaz va qattiq jismda elektr tokining harakatiga asoslangan elektron
asbob
va qurulmalarni yaratish, hamda ulardan amalda foydalanish bilan
shug`ullanadigan sohasidir. Elektron qurulmalarni xalq xo`jalligida keng qo`llash
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
November 2021 / Volume 2 Issue 11
www.openscience.uz
430
faqat iqtisodiy emas, balki ijtimoiy mohiyatga ham egadir,
chunki bunda ishchi
mehnatining mazmuni ham o`zgaradi, ya`ni uning ishi ijodiy tus oladi.
Yarimo’tkazgichlar sohasining rivojlanishi nanotexnologiyaning rivojlanishiga
olib keldi. Boshqaruvchi p-n o’tishli tranzistor eng sodda unipolyar tranzistor bo’lib,
oqim boshlanishi - istok deb, oqim quyilishi - stok deb ataladi. O’rtadagi
boshqaruvchi elektrod-zatvor deyiladi (1-rasm).
Istok bilan stok oralig’idagi qatlam kanal deb yuritiladi. Uning o’tkazuvchanligi
n yoki
p tur bo’lishi mumkin. Agar asos yarimo’tkazgich
n turli o’tkazuvchanlikka
ega bo’lsa, zatvor qatlam
p-turli yarim o’tkazgich bo’ladi. Aksincha u
p-turli bo’lsa,
zatvor
n-turli o’tkazuvchanlikli yarim o’tkazgich materialida qilinadi.
1- Rasm. Maydon transiztorining strukturasi
Unipolyar
tranzistorlarning
yana
bir
turi
zatvori
izolyatsyalangan
(himoyalangan) tranzistor deb yuriyiladi. Ularda metaldan yasalgan zatvor asos
qatlam-kanaldan dieletrik modda bilan ajratilgan bo’ladi.
Shuning uchun bunday
tranzistorlar
yana
MDP
(metal-dielektrik-poliprovodnik)
turdagi
unipolyar
tranzistorlar deb ham ataladi. Ko’pincha dielektrik sifatida oksid materiallar
ishlatiladi (masalan kremniy oksidi
SiO
