|
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” (Economics and Innovative Technologies) ilmiy elektron jurnaliBog'liq 13 Rejapov 137-144 6-ona-tili-2-chorak, 3-mavzu, 905, 3- mavzu..., 8-amaliy mashg\'ulot, 3-синтез серных свяжущих на основе местного сырья, десертатсия, 3 laboratoriya Jadvala redaktorlardan iqtisodiy masalalarni yechish (2), 6-laboratoriya (3), 14-Amaliy mashgulot, ADSORBSIYA, eyuf ariza namuna, falsafa2, Donayeva Bibisoira, 1234“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” (Economics and Innovative Technologies) ilmiy elektron jurnali
http://iqtisodiyot.tsue.uz/journal
140
ishchi kuchiga bo‘lgan talab asosida kasbiy taʼlim berish amalga oshirilgan. Bunda kasb
bo‘yicha mehnat bozoridagi mavjud ish o‘rinlaridan kelib chiqqan holda oliy taʼlim xizmatlari
ko‘rsatilgan bo‘lib, kasbiy taʼlim asosiy talabalarga u haqdagi umumiy maʼlumotlarni berish
bilan cheklangan. Shu bilan birgalikda, asosiy eʼtibor taʼlim sifatiga emas, balki mehnat
bozoridagi ishchi kuchiga bo‘lgan talabga mos bo‘lgan miqdordagi bitiruvchilarni o‘qitishga
qaratilgan.
- XX asrning o‘rtalaridan 1990 yillarning boshlariga qadar bo‘lgan davr oliy taʼlim
xizmatlari bilan mehnat bozorini integratsiyalashuvining ikkinchi bosqichi sifatida
baholanadi. Ushbu bosqichda oliy taʼlim xizmatlari bozorida ayrim universitetlarning boshqa
oliy taʼlim muassasalariga nisbatan nufuzi ortib, bu turdagi universitetlarda o‘qishni
hohlovchilar soni keskin ortib ketadi. Natijada oliy taʼlim xizmatlari bozoridagi raqobat
kurashi nisbatan kamayib, nufuzli universitetlar monopol kuchga ega bo‘la boshlaydi. Ushbu
holat oliy taʼlim xizmatlari sifatiga o‘z salbiy taʼsirini ko‘rsatishi bilan birgalikda, mehnat
bozorida taklif etilayotgan ish o‘rinlari bo‘yicha bitiruvchilarning kasbiy bilim, ko‘nikma va
malakalarining sifat ko‘rsatkichlarini keskin tushib ketishiga olib keladi. Mehnat bozorida oliy
taʼlim muassasalarining o‘zlari istagan ish o‘rinlariga ega bo‘la olmaslik holatlari ortib borgani
sari, mamlakatlar iqtisodiyotining norasmiy sektorida aholi bandligi ko‘rsatkichi orta boradi.
Natijada oliy taʼlim xizmatlari bozorida chuqur tarkibiy islohotlarni o‘tkazish zaruriyati
vujudga keladi.
- keyingi bosqich 1990 yillardan to bugungi kunga qadar bo‘lgan davrni o‘z ichiga olib,
ushbu davrda oliy taʼlim xizmatlari bozorida chuqur tarkibiy islohotlar amalga oshiriladi.
Bunda mehnat bozorida ish beruvchilar tomonidan taklif etilayotgan ish o‘rinlari bo‘yicha
kasbiy bilim, ko‘nikma va malakalarga asoslangan oliy taʼlim xizmatlari ko‘rsatish amaliyotini
rivojlantirishga ustuvorlik qaratiladi. Natijada kasbiy ixtisoslashtirilgan oliy taʼlim
muassasalari faoliyati yo‘lga qo‘yilib, oliy taʼlim muassasalari bilan ish beruvchilar o‘rtasidagi
o‘zaro hamkorlik munosabatlarini rivojlantirish, oliy taʼlim muassasalarining akademik va
moliyaviy sohadagi mustaqilligini taʼminlashga ustuvorlik qaratiladi[6].
Tahlillar ko‘rsatishicha, oliy taʼlim xizmatlari bilan mehnat bozori o‘rtasidagi
integratsiyalashuv jarayonlarining rivojlanish bosqichlarida ushbu ikki bozor o‘rtasidagi
o‘zaro munosabatlarning rivojlanishi natijasida ish beruvchilar tomonidan yollanma
ishchilarning kasbiy bilim, ko‘nikma va malakalariga qo‘yiladigan talablar ortishi bilan
birgalikda, oliy taʼlim muassasalari tomonidan talabalarga kasbiy taʼlim berish sifatining
tobora ortishi ko‘zga tashlanadi.
Jumladan, iqtisodiy adabiyotda oliy taʼlim xizmatlari ko‘rsatishning davlat tomonidan
bozor iqtisodiyoti dastaklari orqali tartibga solishning jamoaviy va ommaviy modellari o‘zaro
farqlanadi. Jamoviy model uchun quyidagi xususiyatlar xos hisoblanadi:
- akademik va moliyaviy sohalardagi oliy taʼlim muassasalarining institutsional
jihatdan mustaqilligi;
- oliy taʼlim muassasalari faoliyatini o‘zini-o‘zi boshqarishga ixtisoslashganligi;
- nodavlat oliy taʼlim muassasalari faoliyatini yo‘lga qo‘yilganligi;
- oliy taʼlim xizmatlari bozorini davlat tomonidan maʼlum bir tashkilotlar orqali
bilvosita tartibga solish;
- oliy taʼlim muassasalarining tashkiliy tuzilishi jihatidan qatʼiy talablarning yo‘qligi va
bu boradagi erkinligi;
|
| |
