rekultivasiyası
Dünyanın bütün böyük Ölkələrində tullantılara nəzarət olunmaması
səbəbindən onlar açıq sahələrdə yayılaraq yeraltı və yerüstü su
mənbələrini, ətraf əraziləri çirkləndirərək, havada metan qazının
miqdarının artmasına, müxtəlif gəmiricilərin, milçəklərin və müxtəlif
xəstəlik daşıyıcılarının çoxalmasına səbəb olmuşdur.
İnkişaf etmiş ölkələrdə adambaşına düşən bərk məişət tullantılarının orta
miqdarı 0,5 kq/gün, sənaye cəhətdən daha inkişaf etmiş ölkələrdə isə 2
kq/gün təşkil edir.
Demək olar ki, sənaye cəhətdən inkişaf etmiş bütün ölkələrdə
tullantıların zibilliklərə və ya belə adlanan poliqonlara daşınması
davam edir. Məsələn MDB-də zibilliklərə 97%, Ingiltərədə 90%,
Kanadada 80%, Italiyada 71%, ABŞ-da 67%, Ispaniyada 65% tullantı bu
poliqonlara daşınır. Belə poliqonlar kəskin texnogen geokimyəvi
anomaliya hesab edilir. Tullantılarda mikroelementlərin (gümüş,
Volfram, Molibden, nikel, mis, qurğuşun və digər) toplanır ki, bunların
da miqrasiyası sonrakı mərhələdə digər ərazilərin də çirklənməsi ilə
nəticələnir.
Miqrasiya külək, səth suları vasitəsilə həyata keçirilir ki, bunlar da son
nəticədə açıq su mənbələrini, yeraltı suları çirkləndirir
Tullantıların ətraf mühitə təsirini azaltmaq məqsədilə onların bütün
mövcud olduğu dövrdə qoruyucu tədbirlər həyata keçirilməlidir.
Poliqonların layihələndirilməsi zamanı əsas prinsip ətraf mühitin:
atmosfer havasının, torpağın, yerüstü və yeraltı suların qorunmasıdır.
Buna görə də onlar yaşayış tikililərinə 500 m-dən yaxın
ola bilməz.
Poliqonların yerinin müəyyənləşdirilməsi üçün aşağıdakı prinsiplər əsas
götürülür:
-landşaft, kənd təsərrüfatı və ətraf mühüt üçün qiymətli olan ərazilər,
həmçinin sel təhlükəsi, yeraltı suların çirklənmə ehtimal olan ərazilər
poliqon üçün ayrıla bilməz;
-belə ərazilər olmadıqda isə torpağı, qrunt sularmı atmosfer havasını
qorumaq məqsədilə mühafizə ekranlannın tikintisi həyata keçirilir .
Mühafizə ekranlarının konstruksiyasına izolyasiya və filtrasiya
elementlərinin kombinasiyası daxildir ki, bunlar da kondensatların
toplanmasına və kənarlaşdırılmasına, həmçinin drenaj şəbəkəsi vasitəsilə
atmosfer yağıntılarını və qrunt sularını kənarlaşdırmaqla yeraltı suların
çirklənməsinə imkan vermir. Tikinti materialı kimi, təbii materiallardan
(qumdan, çınqıldan, gildən, bentonit və onların qarışığından) və
geosintetik materialların (sintetik izolyasiya rulonları, geotekstil və s.)
qarışığından istifadə olunur.
Poliqonun dəliyinin yüksəkliyi qrunt sularının səviyyəsindən 0,5-1 m
yuxarı olmalıdır. Poliqonun tikintisi yekunlaşdıqdan sonra onun
istismarına başlanılır. Tullantılar laylar şəklində olmaqla poliqona
doldurulur. Hər layın qalınlığı 2,0-2,5 m-ə qədər ola bilər. Bununla
əlaqədar olaraq tokülən tullantı layları katoklar vasitəsilə kipləşdirilir və
iş gününün sonunda mineral qrunt qatı ilə örtülərək izolyasiya olunur.
Atmosfer havasının qorunması məqsədilə istismar zamanı hər tullantı
layı qalınlığı 0,15 - 0,25 m olan izolyasiya qatı ilə örtülür. Bu qat
tullantıların səthindən külək, buxarlanma və miqrasiya yolu ilə
çirkləndiricilərin atmosferə daxil olmasının qarşısını alır. Poliqonun
daxilinə 8 t/m3 sıxlığında doldurulmuş tullantıların kifayət qədər
dayanıqlı olmaması səbəbindən çox yüklənmiş poliqonların
formalaşdırılması zamanı onların dayanıqlığını artırmaq məqsədilə hər
yarusda onların perimetri boyunca mineral qruntdan dambalar düzəldilir.
Bu zaman yamacda xarici yamaclığı m=2-4 olmaqla hər 5-10m
yüksəklikdən bir eni 3 m olan bermalar düzəldilir (şəkil 3).
Tullantıların zərərsizləşdirilməsinə görə poliqonun formalaşdırılması
1-poliqonun daxilinə basdırdmış bərk məişət tullantıları; 2-tullantıların
laylar üzrə sanitar izolyasiyası məqsədilə yayılmış mineral qrunt; 3,12-
dambalar; 4- su kənarlaşdırıcı kanal; 5-fıltirasiya olunmuş suların
toplanması üçun hovuz; 6-müşahidə quyuları; 7-laydakı drenaj; 8-
drenlər; 9-qrunt sularının səviyyəsi;
10-maşınların kütləsini muəyyənləşdirən tərəzi; 11-avtomobil yolu; 13-
berma; 14-zibildaşıyan maşın; 15-qrunt bərkidən maşın.
Poliqon layihə ölçülərinə çatdıqdan sonra üst qatı mühafizə ekranı ilə
örtülür.
Texniki mərhələ başa çatdıqdan sonra bioloji mərhələ həyata keçirilir.
|
