Bioloji mərhələ. Torpağın yuyulmasının qarşısını almaq, mənimsəmə
şəraitini yaxşdaşdırmaq, ərazinin xarici görünüşünü
bəzəmək və suyun poliqonun daxilinə keçməsinin qarşısını almaq
məqsədilə yaşıllaşdırma işləri aparılır.
Ust qata torpaq verildikdən və kompleks aqrotexniki tədbirlər həyata
keçirildikdən sonra dörd mərhələdə fıtomeliorantların toxumları səpilir.
Birinci - torpaqda çirkləndirici maddələri çıxara bilən fitomeli-orantların
əkini.
İkinci - çim qatı yaradan otların əkilməsi. Ot qarışığı 2-3 və daha çox
komponentdən ibarət olur. Ot qarışığının seçilməsi zamanı onların
poliqonun səthində daha yaxşı çim qatı əmələ gətirməsi nəzərə
alınmalıdır.
Üçüncü - çirklənrniş torpaqlarda bitə bilən ot, ağac və kol bitkilərinin
assortimentlərinin seçilməsi və əkini.
Dördüncü - park əkinləri üçün ağac və kol bitkilərinin seçilməsi və əkini.
Yaşıllaşdırma işləri bitkilərin əkilməsi ilə yekunlaşmır və uzun müddətli
(2-5 il) əmək tələb edən proseslərin həyata keçirilməsini, bitkilərə daimi
qulluğu tələb edir. Seçilmiş ot bitkiləri yerli olmalı və aprobasiyadan
keçməlidir.
İki komponentdən ibarət olan ot qarışığını səpdikdə hər növ ota görə
səpin normasını 35 %, üç komponentli ot qarışığını səpdikdə isə səpin
normasını 50 % azaldırlar.
Meşə meliorasiya aparılmış torpaqların
mənimsənilməsi.
Plan:
1.Torflu-bataqlıq və subasar torpaqların becərilməsi.
2.Kol və meşə altından çıxmış torpaqların becərilməsi.
3.Azməhsuldar quru dərələrin mənimsənilərək becərilməsi metodları.
4.Çöl və meşə-çöl zonalarında əkilməmiş torpaqların becərilməsi.
1.Torflu bataqlıq və subasar torpaqların becərilməsi
Meliorasiya edilmiş torpaqları əsaslı surətdə yaxşılaşdırmaq üçün ilk
növbədə onun meliorativ vəziyyəti
araşdırılmalıdır.Bu da bitki altında istifadə olunan ayrı-ayrı torpaq
sahələrində.vegetasiya müddəti ərzində,su-duz balansının öyrənilməsi
ilə mümkündür.Suvarılan və qurudulan torpaqlarda,bitkinin normal
inkişafını bəpa edəcək qida,su və istilik rejim yaradan rütubət
olmalıdır.Rütubət rejimi pozulduqda ərazidə bataqlaşma,təkrar şorlaşma
prosesi gedəcəkdir.
Əsas əlamətlərinə görə torpaqlar aşağıdakı qruplara ayrılır:
1. Bataqlaşmış, torflu və subasar torpaqlar
2. Meşə-kol bitkiləri altından çıxmış torpaqlar
3. Quraq dərə – az məhsuldar torpaqlar
Düzənlik tipli torflu bataqlıq torpaqlar kənd təsərrüfatı istifadəsi üçün
xüsusən yararlıdır. Bu torpaqlar yüksək məhsuldarlıq potensialına malik
olmaqla tərəvəz, mexaniki yem və başqa bitkilər əkinindən yaxşı məhsul
verməyə qabildir. Belə torpaqların becərilməsində əsas birinci becərmə
təbii bitki örtüyünü məhv edib, torpağın üst qatını yumşaltmaqdır. Bütün
üçün güclü kotanlardan, frezlər ağır diskili maladan və başqa alətlərdən
istifadə olunur.
Yeni mənimsənilən torflu torpaqlar çox güclü eyni cinsli qata malikdir.
Burada ön kotancılıq adi kotanla şuma yaxşı keyfiyyət vermir, ona görə
ki, şumun alt və üst hissəsi yaxşı ovxalanmır. Vintli kotan istənilən kimi
torpağı çevirə bilir.
Qrunt suları yüksəkdə olan torpaqlarda çevirməyən alətlərlə dərin
yumşaltma aparmaq lazımdır ki, bu da torpağın hava keçiriciliyini və
bitki qalıqlarının yaxşı çürüməsinə səbəb olur. Xüsusi kotanlara bu
torpaqları şumladıqda çox yaxşı nəticə əldə edilir. Belə şum, kol və
seyrək meşə altından çıxmış torpaqlarda aparılır.
Torflu bataqlı torpaqları xüsusi kotanlarla əkdikdə yaxşı nəticələr alınır.
Hal-hazırda kol-bataqlıq torpaqlarının əkinində markalı kotanlardan
geniş istifadə olunur.
PKB -2-54 markalı kolluq bataqlıq kotanlı xam bataqlıq, minerallaşmış
bataqların, meşə kötüklərinin alçaq boylu kolluqlarla örtülü yerlərin
əkilməsi üçündür.
Basdırılmış oduncaq qalıqlarına təsadüfə olunan və qalın çim qatı olan
torpaqları ağır diskili malalarla becərirlər.
Şimal rayonlarında torflu bataq bitkilər üçün becərilməsinin ən yaxşı
vaxtı yay, daha cənub rayonlar üçün payızın əvvəlidir.
Gec əkin çimin parçalanması üçün şəraitlər yaratmır və k/t-ı bitkilərinin
məhsulunu azaldır. Əkindən 2-3 həftə sonra ağır malalarla diskiləmə
aparırlar. Yaxşı parçalanmış torfluğu yazda diskiləmək olar. İkinci,
bəzən üçüncü ildə əsas becərmə üçün bataqlıq frezi və yaxud ağır diskili
malalardan istifadə olunur, kotan vasitəsilə parçalanmamış çimləri, təbii
bitkilərin cücərə bilən toxumları və gözcükləri səthə çıxarıla bilər.
Oduncaq qalıqları olmayan kötükləri çıxarılmış bataqlıq torpaqlarının
freyzerlə, sonradan isə ön kotancıqlı kotanla, becərmək məsləhət görülür.
Mənimsənilən torfluqların bioloji fəallığının gücləndirilməsi və onlarda
mikroelementlərin miqdarını artırmaq üçün peyin, mineral və bakterial
gübrələr tətbiq etmək lazımdır.
Çaybasar torpaqların kifayət qədər çürüntülü qatı olan növlərini ön
kotancıqlı kotanlarla becərmək olar. Nazik qatlı torpaqları əvvəlcə
diskiləyirlər, sonra sacsız dərin yumşaltma aparırlar. Rütubəti çox olan
çaybasar torpaqlarda torpaq dərinləşdiricilərin köməyinə əkin altı qatı
dərinləşdirmək olar. Səpin qabağı becərilən diskilləmədən malalamadan
və vərdənələmədən ibarətdir. Torflu bataqlı torpaqları mənimsəyərək
payızlıq buğda, arpa, kartof, qarğıdalı, çox illik otlar və bir sıra digər
bitkilərdən istifadə
oluna bilər.
2. Kol və meşə altından çıxmış torpaqların becərilməsi
Müasir texnika və düzgün aqrotexnika nəticəsində yaxşı qurudulmuş
torfluqlarda mənimsəmənin ilk ilində hər hektardan 20-25 sen-dən, 200-
300 sen, kartof, şəkər çuğunduru, 200-500 sen, qarğıdalı və kələm almaq
olurI Qırılmış meşələr altından çıxmış torpaqların çürüntülü qatı nazik
olur və onun altında podzol qatı yerləşir. Qalın meşə döşənəyi olduqda
daha dərin əkin aparılması faydalıdır. Müəyyən dərinliyə basdırılmış
meşə döşənəyi özünə məxsus drenləşdirilmiş material rolunu oynayır
zəif podzol qatına və cuzi meşə döşənəyinə malik torpaqları diskili
alətlərlə becərdikdən sonra sacsız alətlərlə dərindən yumşaldılır.
Oduncaqlı bitki qalıqlarını kənar etmək və hamarlaşdırmaq üçün kök
çıxaran maladan istifadə olunur. Bu halda bitki qalıqları xırdalanır və
torpağın mineral hissəsilə qarışdırılır. Meşə bitkiləri altından çıxan
torpaqların əsas becərilməsilə yanaşı onların mədəniləşdirilməsi üçün
kifayət qədər gübrə və əhəng tətbiq olunmalıdır. Yazda bu torpaqlarda
malalamadan, diskiləmədən və vərdənələmədən ibarət olan torpaqlarda
səpinqabağı becərmə aparılır.
Kol basmış torpaqlarda təmizləmək üçün kimyəvi vasitələrdən istifadə
etmək və kolkəsənlərlə mexaniki kənar etmək olar.
Traktorun qarşı hissəsində yerləşmiş kolkəsən maşın ağacları torpaq
səthi ilə bərabər kəsir. İri gövdəli ağaclardan təsərrüfatda istifadə edilir
və xırdalaları yandırılır. Külündən gübrə kimi və torpağın turşuluğunu
azaltmaq üçün istifadə olunur.
Kolkəsəndən sonra torpağı malalayırlar. Mala kötükləri çıxarır, torpağı
yaxşı yumşaldır. Sonra torpaq disklənir və kolluq kotanı ilə əkilir.
Hündürlüyü 1,5-2 m, diametri 5-7 sm-ə qədər olan kollar kolluq
kotanları ilə 25 sm dərinlikdə əkilir. Səpindən sonra torpaq Çökməməsi
üçün onu vərdələyirlər. Basdırılmış kol torpağın yaxşı havalanmasına
səbəb olur.
Gələn ilin yazlıqlarının səpini üçün əkin yayın ortasında, cari ilin
payızlıq səpini üçün yayın başlanğıcında aparılır.
3.Azməhsuldar quru dərələrin mənimsənilərək becərilməsi
Az məhsuldar, quraq, kolluqları olmayan sahələrin torpaqlarının
becərilməsi çim qatının və çürüntülü qatın qalınlığından, habelə torpağın
podzollaşma dərəcəsindən asılı olaraq aparırlar.
Zəif podzol qatla əhatə olunmuş yüngül mexaniki tərkibli torpaqlar çimli
qatdan daha dərin becərilir. Bu horizontun dərinliyindən asılı olaraq ön
kotancıqlı kotan və ya onsuz şumlana bilər. Dərin əkin qatı yaratmaq
üçün torpaq dərinləşdirici kotandan istifadə edilir.
Tədqiqatlar göstərir ki,toroağın şumaltı qatının kipləşməsinin mənfi
cəhətləri çoxdur.Özbəkistanda,Çin Xalq Respublikasında aparılmış
təcrübələr göstərir ki,əkin altında istifadə olunan suvarılan sahələrdə
meydana gələn bu mənfi cəhətləri aradan qaldırmaq üçün torpaq qatı
vaxtaşırı heç olmasa beş ildən bir 100sm dərinliyində şumlanmalıdır və
belə yerlərdə mütləq növbəli əkin təşkil edilməlidir.
Yeni istifadə olunan torpaqlar, torpaq -iqlim şəraitindən və təbii bitki
örtüyündən asılı olaraq fərqli xüsusiyyətlərə malikdir. Bu cür torpaqlar
əsasən qida maddələri ilə zəngin olsalarda, həmin maddələr bitkilər
tərəfindən çətin mənimsənilir.
Yeni istifadə olunan torpaqlar;-bataqlaşmış, torflu və çaybasar, meşə və
kolluqlar altından çıxmış sahələr ola bilər. Yeni mənimsənilən
torpaqların becərilməsinin qarşısında
duran əsas məsələ, təbii bitki örtüyünün məhv edilməsindən və üzvi
qalıqların minerallaşması üçün əlverişli şarait yaradılmasını təmin
etməkdən ibarətdir.
4. Çöl və meşə çöl zonalarında əkilməmiş torpaqların becərilməsi
Torflu-bataqlıq və çaybasar torpaqlar qida maddələri ilə yüksək
dərəcədə təmin olunduqlarına görə, həmin torpaqlarda becərilən bitkilər
yüksək məhsul verir.
Torflu-bataqlıq torpaqlar bir tipli və güclü əkin qatına malikdir. Bu
torpaqların alt və üst qatları eyni çim qatına malik olduğuna görə, şum
zamanı ön kotancıqlı kotanlardan istifadə olunması məsləhət görülmür.
Torpağın tam çevrilməsini təmin etmək üçün vint formalı laydırı olan
kotanlardan istifadə olunur.
Qrunt sularının səviyyəsi yüksək olan sahələrdə torpağa havanın daxil
olmasını və bitki qalıqlarının asan minerallaşmasını təmin etmək üçün
laydırsız kotanla dərin yumşaltma aparılmalıdır.
Torflu-bataqlıq torpaqların becərilmsinə erkən yazda başlamaq lazımdır.
Bu zaman torpağın mədəni hala salınması üçün becərmələr aparmağa və
mikrobioloji proseslərin normal getməsinə kifayət qədər vaxt qalır.
Torpağın xüsusiyyətlərinə və quruluşuna, torflu qatın qalınlığına, su
rejiminin xarakterinə və s. uyğun olaraq torflu bataqlıq torpaqlar
müxtəlif alətlərlə becərilir.
Torflu qatı qalın olan torpaqların həm alt və həm də üst qatlarının
rabitəlilik xüsusiyyəti eyni dərəcədə yüksək olduğuna görə, ön
kotancıqlı mədəni kotanla kifayət qədər çevrilmir. Ona görə də, bu
torpaqlar əsasən vint formalı laydırı olan kotanlarla becərilir. Şumlama
zamanı torflu torpaqlar həddindən artıq yumşaldığına görə, sıxlaşdırma
aparmaq üçün vərdənələmə tətbiq edilir.
Kol bitkiləri ilə örtülü olan qurudulmuş bataqlıqlar xüsusi
kolluq-bataqlıq (PKB-2-54) kotanları ilə şumlanır. Həmin torpaqlarda
diskli kotanlardan və diskli malalardan istifadə oluna bilər. Bundan
başqa əkin qatını tam qarışdırmaq lazım olduqda torpağı daha dərin
becərən güclü frezerlər tətbiq edilir. Yeni istifadə edilən torflu bataqlıq
torpaqlarda mikrobioloji prosesləri fəallaşdırmaq üçün torpağa
mikroelementlər, üzvi, mineral gübrələr və peyin vermək lazımdır.
Çaybasar torpaqlar qalın humus qatına malik olduqda ön kotancığı olan
kotanla becərilir. Nəmlənmənin yüksək olduğu sahələrdə isə şumlama
torpaqdərinləşdirmə ilə birlikdə aparılmalıdır. Əkin qatının qalınlığı az
olan çaybasar torpaqlar əvvəlcə disklənir və sonra dərin laydırsız
yumşaltma aparılır.
Torflu -bataqlıq və çaybasar torpaqlar yeni istifadə edildikdə həmin
sahələrdə əsasən payızlıq taxıllar, kartof, çuğundur, qarğıdalı, çoxillik
otlar və s. əkilir.
Meşə və kolluqlar altında olan torpaqların əkin qatının qalınlığı nisbətən
az, alt qat isə podzollaşmış olur. Ona görə də, bu cür torpaqların
becərilmə üsulları, meşə örtüyünün qalınlığından və çürüntülü qatın
xüsusiyyətlərindən asılı olaraq müəyyən edilir.
Meşə örtüyü qalın olan torpaqlar dərin şumlanır. Bu zaman torpağa
çevrilən bitki və ağac qalıqları yaxşı çürüntü materialı hesab edilir. Meşə
örtüyü və çim qatı zəif olan torpaqlar əvvəlcə disklənir, sonra laydırsız
alətlərlə dərin yumşaldılır.
Meşə torpaqları əkin dövriyyəsinə cəlb olunduqda, əvvəlcə təsərrüfat
məqsədilə yararlı ola bilən iri ağaçlar kəsilib götürülür, kiçik və yararsız
olanlar isə yandırılaraq gübrə kimi istifadə olunur.
Meşə və kolluqlar altından çıxmış torpaqlar becərilən zaman traktorun
ön tərəfinə hündürlüyü 1,5-2 m, diametri isə 6-7 sm
olan ağacları kəsə bilən alət qoşulur. Bu zaman ağac pöhrələrinin və
kolların torpaq səthi səviyyəsindən kəsilməsi təmin olunur və PKB - 2 -
54 markalı kolluq - bataqlıq kotanları vasitəsilə torpağa basdırılır.
Sonralar torpağa basdırılan ağac və kolların tam çürüməsi başa çatana
qədər becərmələr ancaq diskli alətlərlə aparılır.
Çürüntülü qatın qalınlığından asılı olaraq meşə altından çıxmış torpaqlar
müxtəlif dərinlikdə becərilir. Humus qatı qalın olan torpaqlar
şumlandıqda əkinaltı qatdan 2 -3 sm torpaq layı dövriyyəyə qatıla bilər.
Meşə döşənəkləri və humus qatı zəif olan torpaqlar qranulometrik
tərkibindən asılı olaraq müxtəlif üsullarla becərilir. Ağac və bitki
qalıqları əvvəlcədən diskli alətlərlə xırda doğranır və yüngül torpaqlara
malik olan sahələr laydırlı kotanlarla dərin şumlanır. Ağır qranulometrik
tərkibli torpaqlar isə dərin yumşaltma ilə bərabər üzləyici alətlərlə dayaz
becərilir, sonrakı illərdə tədricən becərmənin dərinliyi artırılır .
Meşə altından çıxmış torpaqları bitki qalıqlarından təmizləmək və
turşuluğu ləğv etmək üçün herbisidlərdən və əhəngləmədən istifadə
olunur.
Az məhsuldar olan torpaqlar çimli və çürüntülü qatın qalınlığından və
qranulometrik tərkibindən asılı olaraq müxtəlif üsullarla becərilir.
Yüngül qranulometrik tərkibə və zəif podzol qata malik olan torpaqlar
çim layından dərin becərilir. Ağır gilli və gillicəli, az məhsuldar
torpaqlar güclü podzol qata malik olduqda isə, becərmələr humus qatı
qalınlığında aparılmalıdır. Həmin qatın qalınlığından asılı olaraq, bu
torpaqlar ön kotancıqlı kotanlarla becərilir və əkin qatının
qalınlaşdırılması məqsədilə kotan torpaqdərinləşdirici ilə təchiz
olunur.Humus qatı zəif olan və qida maddələri ilə az tə'min olunmuş
qorpaqlar əvvəlcə diskli alətlərlə becərilir.
Sonrakı illərdə laydırsız kotanlardan istifadə etməklə becərmə dərinliyi
tədricən artırılır.
|
