Meşə meliorasiyası fənninin predmeti, məqsədi və vəzifələri. Plan

Qazax meşə zolağı təpəli relyef şəraitini kəsib keçir, ona görə meşə 
əkinləri çox vaxt dəmyə şəraitində yetişdirilmişdir. Enli palıd cərgələri 
arasında ərik, tut, şaftalı, sarı akasiya və b.-dan da istifadə olunmuşdur. 
Dəmyə şəraitində olan sahədə palıd ilk iki ildə dənli bitkilərlə (çovdar və 
yazlıq arpa) birlikdə becərilmişdir. Dənli səpinlər ağacların bitişinə və 
boyuna mənfi təsir göstərir. Relyefin hündür yerlərində bitiş faizi aşağı 
olmuş, bəzən 10%-ə enmişdir. Relyefin nisbətən düz hissələrində əkinin 
bitiş faizi 60-70% olmuşdur. 
 
 
 
 
 

Tarlaqoruyucu meşə zolaqlarının layihələndirilməsi. 
Plan: 
1.Qoruyucu meşə zolaqları. 
2.Suvarma şəbəkələri ətrafında qoruyucu (irriqasiya) meşə zolaqları. 
Kür-Araz ovalığında və Gəncə-Qazax düzündə meşə zolaqlarının tədqiqi 
göstərir ki, torpaqdan səmərəli istifadə etmək məqsədilə birinci iki ildə 
zolaqlarda dənli bitkilər deyil, cərgəaraları becərilən bitkilərin (qarğıdalı, 
günəbaxan, kartof, bostan) səpinindən istifadə etmək məqsədə uyğundur.
Kür-Araz ovalığında hətta ilin soyuq dövrlərində, çox vaxt yazın 
əvvəlində də quru küləklər əsir, bu zaman qışda yarpağını tökən ağaclar 
öz qoruyucu rolunu oynaya bilmir. Bunu nəzərə alaraq ovalığın mərkəzi 
hissəsində əsas ağac cinslərinin tərkibinə eldar şamı da əlavə etmək 
lazımdır. Bu ağac cinsinin bu rayonlarda 20-25 yaşında boyu 14-18 metr, 
yoğunluğu 24-28 sm-ə çatır. Bununla yanaşı, digər həmişəyaşıl ağac 
cinslərindən (zeytun, sərv, daş palıd və s.) istifadə edilməsi məsləhətdir. 
Meşə Təsərrüfatı Nazirliyinin (1980) məlumatına əsasən müxtəlif meşə 
təsərrüfatları tabeçiliyində aşağıdakı dövlət qoruyucu meşə zolaqları 
mövcuddur (9543 ha). Bundan başqa Baş Şirvan kanalı və Yuxarı 
Qarabağ kanalı boyu 2000 ha sahədə irriqasiya meşə zolaqları 
salınmışdır.
Mövcud qoruyucu meşə zolaqları.
Ağdaş meşə təsərrüfatı – 957 ha
Ağstafa meşə təsərrüfatı – 837 ha
Astara meşə təsərrüfatı – 32 ha
Bərdə meşə təsərrüfatı – 360 ha
Dəvəçi meşə təsərrüfatı – 231 ha
Beyləqan meşə təsərrüfatı – 987 ha
Yalama meşə təsərrüfatı – 123 ha
Gəncə meşə təsərrüfatı – 487 ha

Lənkəran meşə təsərrüfatı – 140 ha
Ağdərə meşə təsərrüfatı – 234 ha
Masallı meşə təsərrüfatı – 742 ha
Sabirabad meşə təsərrüfatı – 1314 ha
Tovuz meşə təsərrüfatı – 184 ha
Ağcabədi M.M.S. – 1480 ha
Şəki M.t. – 314 ha
Xırdalan M.t. – 511 ha
Yevlax meşə tingliyi – 610 ha
Cəmi: 9543 hektar nəzərdə tutulan planın, layihənin çoxusu yerinə 
yetirilməmişdir. Plan üzrə əsasən dövlət meşə zolaqlarının çox hissəsi, 
qismən isə, magistral suvarma kanalları, dəmir yolu və avtomobil yolları 
ətrafında qoruyucu zolaqlar salındı. Son illərdə dərc olunan 
məlumatlarda qeyd edilir ki, məlum səbəblərdən mövcud meşə 
zolaqlarının çox hissəsində qanunsuz qırıntı işləri aparılır, mal-qara
sürüləri otarılır. Meşəsiz quru iqlim şəraitində yaradılmış meşə 
zolaqlarının tədqiq edilməsi, çox yerdə ətrafının çəpərlənməsi və 
müvafiq meşəlik tədbirləri yerinə yetirməklə bərpa olunması, yeni 
tarlaqoruyucu meşə zolaqlarının salınması günün vacib məsələsi 
sayılmalıdır. Kürqırağı tuqay meşələrinin bərpa edilməsi Kür-Araz 
ovalığında kənd təsərrüfatının daha da inkişafına kömək edəcəkdir. Bu 
meşələr qızmar günəşli Qarabağın, Şirvanın, Milin, Muğanın iqlimini 
yaxşılaşdıracaq, burada istirahət və sağlamlıq ocaqları yaratmağa real 
imkanlar açacaq, ərazinin estetik vəziyyətinin daha da gözəlləşməsi 
üçün zəmin yaradacaqdır. 14.14. Tarlaqoruyucu meşə zolaqlarının 
salınması Yuxarıda qeyd edildiyi kimi Kür-Araz ovalığında duzlu 
torpaqların yayılması, minerallaşmış qrunt sularının səthə yaxın 
yerləşməsi torpaqların meliorasiya baxımından əlverişsiz olduğunu 
göstərir. Burada aşağıdakı kimyəvi tərkibli düzlü torpaqlar mövcuddur: 
xlorlu-sulfatlı və sulfatlı. V.R.Volobuyevə (1948) görə Kür-Araz 
ovalığında xlorlu-sulfatlı tipli duzlu torpaqlar üstünlük təşkil edir. 

S.M.Məmmədova (1968) görə bu tipli duzlu torpaqlar ağac və kol 
bitkilərinin bitməsi üçün əlverişli hesab olunur, müəllif bunu duzların 
nisbətən az toksik olması ilə izah edir. Duzlu torpaqlarda meşəliklərin, 
meşə zolaqlarının salınması üçün duzadavamlı ağac və kol cinslərinin 
seçilməsi olduqca vacibdir. S.M.Məmmədov (1968) Mil, Şirvan, 
Qarabağ, Muğan və Salyan yarımsəhralarında apardığı geniş tədqiqatlara 
əsaslanaraq bir sıra ağac və kol cinslərinin duzadavamlığını öyrənmiş və 
onların duzadavamlılıq şkalasını tərtib etmişdir. Kür-Araz ovalığının 
xlorlu-sulfatlı duzlu torpaqları üçün müəllif 5 aqromeşə şorluq dərəcəsi 
şkalasını tövsiyə edir:
I dərəcə – məhdud olmayan (qeyri məhdud) meşə əkini üçün yararlı 
torpaqlar-quru qalıq 0,40%-ə qədər;
II dərəcə – meşəyə yararlı torpaqlar (quru qalığın miqdarı 0,41%-dən 
0,80%-ə qədər); 319
III dərəcə – məhdud, meşəyə yararlı torpaqlar (quru qalığın miqdarı 
0,81%-dən 1,00%-ə qədər);
IV dərəcə – şərti meşəyəyararlı torpaqlar (quru qalığın miqdarı 1,01%-
dən 1,30%-ə qədər);
V dərəcə – meşə əkini üçün yararsız torpaqlar (quru qalığın miqdarı 
1,31%-dən çox).
Göstərilən aqromeşəşorluq dərəcələri hüdudunda meşə əkinləri üçün zəif 
şorlaşmış (quru qalığın miqdarı 10qr/l-ə qədər), qrunt sularının səviyyəsi 
150 sm-dən dərin, yüksək minerallaşmış (quru qalıq 10 qr/l-dən çox) 
qrunt sularının səviyyəsi 200 sm-dən dərin yerləşən torpaqlardan meşə 
əkini üçün istifadə edilməsi məsləhət görülür. Alimlərin apardığı 
tədqiqatlar göstərir ki, ağac və kol, həmçinin kənd təsərrüfatı bitkiləri 
duzlu torpaqlarda adaptasiya olunduqda orqanizmdə dərin daxili 
dəyişkənlik gedir və bitkilərdə maddələr
mübadiləsi davamlı olur. Bitkinin qazandığı bu yeni xassələr onun 
toxumlarında da baş verir. Bu toxumlardan alınan bitkilər daha duza 
davamlılığı ilə seçilir. Odur ki, duzlu torpaqlarda meşə zolaqları 
salarkən səpin materialı kimi duzlu torpaqlarda bitən ağacların 

toxumlarından istifadə olunması məqsədəuyğundur. Kür-Araz 
ovalığında meşə zolaqları saldıqda həmin ərazidə park, bağ, meşə 
zolağında mövcud olan yaşlı ağac və kolların toxumlarından istifadə 
edilməsi tövsiyə olunur. Kür-Araz ovalığında müxtəlif dərəcədə 
şorlaşmış torpaqlarda meşə zolaqları və digər məqsədli meşəliklər 
salarkən S.M.Məmmədov (1968) iki üsul məsləhət görür. I üsul cərgələr 
arası enli götürülməklə eyni ağac cinsindən ağaclar suvarma şırımının 
hər iki tərəfində əkilir. Bu üsulda 2,6 metrdən bir dərin şırımlar açılır və 
2 cərgəli təmiz (sırf) cərgəli lent yaranır. Cərgələr arasında məsafə 0,6 m, 
cərgədə ağacların arası isə 0,7 m götürülür. Bitkilərin yan cərgələri 
arasında olan məsafə 2 m təşkil edir. Bu da cərgə aralarında torpağı 
mexanizmlərlə becərməyə imkan yaradır. Lentin özündə isə torpağa 
qulluq işləri əllə aparılır. Bu üsulla I və II aqromeşəşorluq dərəcələrinə 
aid olan torpaqlarda meşə zolağının salınması məsləhət görülür. Meşə 
zolağının salınmasında 2-ci üsul enli cərgələrlə sıx meşə əkini 
aparmaqdır. Bu üsulla meşəlik məhdud meşəyə yararlı və şərti meşəyə 
yararlı torpaqlar üçün nəzərdə tutulur. Zolaqdakı ağaclar iki yaşına 
çatdıqda qış suvarması da aparılmalıdır. Qeyri-məhdud yararlı və 
meşəyə yararlı (I-II dərəcə) torpaqlarda qış suvarması bir dəfə (noyabr-
dekabr), məhdud meşəyə yararlı və şərti yararlı (III-IV dərəcə) 
torpaqlarda isə iki qış suvarmasının (1-ci dekabrda, 2-ci isə fevralda) 
aparılması tövsiyə olunur. Aparılan təcrübə işləri göstərir ki, lentlərdə və 
zolaqlarda aqrotexniki qaydalara düzgün riayət edildikdə I-II 
aqromeşəşorluq dərəcəli torpaqlarda 2-3-cü ilində, III-IV dərəcəli 
torpaqlarda isə 3-4-cü ilində ağacların çətirləri tam birləşir. Bundan 
sonra torpağa əllə olunan xidmətlər dayandırıla bilər. Geniş cərgələr 
arasında isə mexanikləşdirilmiş qulluq işləri zolağın çətirləri tam 
birləşənə qədər davam etdirilir. Kür-Araz ovalığının duzlu torpaqlarında 
ayrı-ayrı aqromeşəşorluq dərəcələrinə uyğun olaraq S.M.Məmmədov 
(1968) meşə zolaqlarının salınması işlərində əsasən ağacların aşağıdakı 
qarışdırma tiplərini tövsiyə edir:

Download 0.88 Mb.