33
olish mumkin. Odamning
vagonga nisbatan tezligi
, vagonning Yerga
nisbatan tezligi
u bo‘lsin. Agar odam vagonning harakat yo‘nalishi bilan
bir xil yo‘nalishda
harakatlansa, uning Yerga nisbatan tezligi
u +
bo‘ladi.
Harakat qarama-qarshi yo‘nalishda bo‘lsa,
u –
bo‘ladi. Bunga
Galileyning
tezliklarni qo‘shish qoidasi deyiladi.
Tajribalar inersial sanoq sistemalarida soatlar bir
xil davr bilan yurishini
ko‘rsatdi.
Jismlarning ko‘chishi sanoq sistemalarida bir xil bo‘lmaydi. Chunki
harakatlanayotgan vagon ichidagi odamning vagonga nisbatan ko‘chishi
Yerga nisbatan ko‘chishidan kichik bo‘ladi.
Jism massasini tinch
holatda turgan vagon ichida o‘lchanganda ham, to‘g‘ri chiziqli tekis
harakatlanayotgan vagonda o‘lchaganda ham bir xil chiqadi.
Shunday qilib, inersial
sanoq sistemalarida vaqt, massa, tezlanish va kuch
bir xil (invariant) bo‘ladi.
Tinch holatda
turgan sanoq sistemasida kuch F ga, massa
m ga, tezlanish
a ga teng bo‘lsa, to‘g‘ri chiziqli tekis harakatlanayotgan
sistemada mos
ravishda
F', m' va
a' bo‘ladi.
F = F';
m = m' va
a =
a' bo‘lganligi tufayli,
Nyutonning ikkinchi qonuni
F
=
F'
= ma yoki
F' =
m'a' kabi ifodalanadi
.
Bundan Nyuton qonunlari barcha inersial sanoq sistemalarida o‘rinli bo‘lishi
kelib chiqadi.
