144
Gipertekst - kompyuter lingvistikasida inqilobiy o’zgarish yasagan
texnologiya. Gipertekst g’oyasi AQSH prezidenti F.Ruzveltning fan va ta’lim
bo’yicha maslahatchisi Vannevar Bush nomi bilan bog’liq bo’lib, u
foydalanuvchiga matn va uning fragmentlarini turli assotsiativ munosabatlar
asosida bog’lashga imkon beruvchi
“MEMEKS” tizimini
nazariy jihatdan asoslab
berdi. U 1945 yilda “The Atlantic Monthly” jurnalida “Memeks” deb atalgan
kelajakdagi xayoliy qurilma haqida
“As We May Think” (“Biz o’ylaganimiz
kabi”) nomli maqolasini e’lon qildi. V.Bush o’sha qurilmani kutubxonadagi har
qanday hujjatlar, yozishmalar, kitoblarni displeyda ko’rsatib
bera oladigan,
cheklanmagan mikrofilmlarga ulangan elektromexanik stol sifatida tasvirlaydi.
Kompyuter texnikasining yo’qligi bois loyihaning amalda qo’llanishi bir oz
keyinga surildi. “Gipertekst” termini 1965 yil T.Nelson tomonidan ilmiy
iste’molga olib kirilgan. 1992 yilda birinchi marta
gipertekst World Wide Web
(xalqaro to’r)ga tatbiq etildi.
Gipertekst bu shunday matnki, u kompyuterda
boshqa matnlarga
giperhavolalar yordamida bog’lashga imkon beradi. Bunda u o’quvchiga faqat
matnlar ustida emas, balki turli xil jadvallar, sxemalar, rasmlar, videoroliklarda
ham erkin navigatsiya qilish imkonini beradi. Asosan, gipertekst World Wide Web
(Xalqaro o’rgimchak to’ri) strukturasini ko’rsatuvchi tushuncha bo’lib, u orqali
internet tizimida informatsiya tarqalishida qulaylik, osonlik, optimallik
ta’minlanadi. Internet olami virtual olam sanalgani uchun biz undagi birinchi
olamdan ikkinchi olamga hech qanday to’siqlarsiz o’ta olamiz.
Mana shu
virtuallikni bizga ta’minlab beruvchi tizim gipertekst tizimidir. Demak, gipertekst
texnologiyasi bizga information massivni tezkor ko’rib chiqish (
brauzing),
muayyan informatsiya yoki matn fragmentlariga tezkor havola qilish, gipertekst
bo’yicha erkin
navigatsiya qilish, gipertekstni yangi informatsiyalar bilan boyitib
borish kabi optimal imkoniyatlar yaratib beradi.
