148
•
Formalizatsiya, ya’ni matematik model bosqichi; algoritm yaratilishi
hamda dastur ishlanishi
•
Kompyuter eksperimentlarini o’tkazish
•
Natijalarning tahlili va talqini.
Sun’iy intellekt tizimi doirsidagi tabiiy tilli interfeys,
ekspert tizimlari,
neyron tarmoqlar, lingvoanalizatorlar, gapiruvchi avtomatlar – barchasi kompyuter
modellashtirish natijasi hisoblanadi.
Kontekstga bog’liq bo’lmagan grammatika (Context-free grammar) –
matndan xoli bo’lgan grammatika, chunki undagi
qoidalar universal hisoblanib,
ma’lum matnga tayanib tahlil etilshga asoslanmaydi, balki u avvaldan empirik
tarzda belgilab olinadi. Hozirda ushbu grammatika sun’iy programmalash tillariga
(Pascal, C++, Delphi, HTML) faol tatbiq etilgan, shuningdek, tabiiy
tillarni
formallashtirish jarayonida ham grammatikani bayon qilishning eng optimal usuli
hisoblanadi.
Lemmatizatsiya – so’zning dastlabki, boshlang’ich formasini (lug’atdagi
shaklini – lemmasini) tashkillashtirish texnikasi bo’lib, bu jarayon o’sha so’zning
boshqa so’z-shakllaridan kelib chiqqan holda amalga oshiriladi. Lemmatizatsiya
morfologik tahlil metodi tarkibiga kiradi, u ikki bosqichni o’z ichiga oladi: 1)
deklarativ bosqich – bunda muayyan so’zning bo’lishi mumkin bo’lgan barcha
shakllari (so’z-shakllar)
belgilanadi; 2) protsedura bosqichi – bunda so’z asos va
qo’shimchalarga, ya’ni leksemalarga yoki morfemalarga bo’linadi. Lemmatizatsiya
so’zlarning grammatik valentligi, qaysi affikslar bilan birika olish imkoniyatini
ham belgilab beradi. Masalan, o’zbek tilida so’zlarning lug’atdagi shakli –
lemmasi quyidagicha:
• Ot so’z turkumi uchun – bosh kelishik, birlik shakli.
• Fe’l so’z turkumi uchun –
harakat nomi shakli
• Sifat so’z turkumi uchun – oddiy daraja shakli
Daftarlarni, daftarlarga, daftarlarning, daftarlardan, daftarlarda → daftar
Yugurdi, yugurgan, yuguryapti, yugurmoqchi → yugurmoq
Ko’kimtir, ko’kish, ko’kroq → ko’k
