149
turdagi dasturlar hozirda ingliz tilining standartlasgan so’zlashuv uslubida uncha
katta bo’lmagan lu’g’at zahirasi bilan ishlamoqda.
Lingvistik universaliya - barcha tillarga yoki dunyo
tillarining mutlaqo
ko’pchilik qismiga xos umumiy qonuniyatlar. 1941 yilda Aginskiy tomonidan
“
The Importance of language universals” sarlavhali maqola e’lon qilindi. 1961
yilda Nyu York shahrida universaliyalarga bag’ishlangan xalqaro konferensiya
o’tkazildi. Unda J.Grinberg, J.Jenkins, Ch. Osgudlar
“Lingvistik universaliyalar
haqida memorandum” mavzusida chiqish qildilar. Konferensiyada Ch.Osgud
shunday yozadi:
“Biz ushbu konferensiyada qonsiz inqilobning guvohi bo’lamiz”.
Fonologiya,
morfologiya, sintaksis, semantika sohalarida aniqlangan
lingvistik universaliyalar 2000 yilga kelib 1600 tani tashkil etdi.
Germaniyaning
Konstanz universitetida lingvistik universaliyalarning bazasi (
Universals Archive)
yaratildi va u har yili yangi ma’lumotlar bilan boyitib boriladi. Mazkur baza
internetda http://www.ling.uni-konstanz.de/pages/proj/sprachbau.htm
saytiga
joylangan.
Matematik lingvistika - XX asrning 50-yillarida (1952 yilda) yuzaga
kelgan
amaliy tilshunoslikning alohida yo’nalishi bo’lib, unda tabiiy tillarning matematik
modellarini (bunday formallashgan til
metatil deb ataladi)
ishlab chiqish, xususan,
sun’iy tillarni yaratish algoritmini tuzish bilan shug’ullanuvchi fandir. Bu fanning
shakllanishida Kopengagen struktural tilshunoslik maktabi (glossematika)ning
asoschisi Lui Yelmslevning g’oyalari o’ziga xos „turtki“ vazifasini o’tagan. U
hatto til hosidalarini matematik bayonda tushuntiradigan fanning nomini ham taklif
etgan.
Olimning fikricha, bu fan „
Til algebrasi“ (
„Lingvistik algebra“) deb
atalishi lozim edi. Amerikalik tilshunos Noam Chomskiyning formal grammatika,
transformatsion grammatika haqiagi qarashlari bevosita
matematik lingvistikaning
alohida yo’nalish sifatida yuzaga kelishiga sabab bo’lgan.
