26
universitetida lingvistik universaliyalarning bazasi (
Universals Archive) yaratildi va u
har yili yangi ma’lumotlar bilan boyitib boriladi. Buni
obrazli qiib tushuntirganda
D.I.Mendeleevning kimyoviy elementlar davriy jadvaliga o’xshatish mumkin. Davriy
jadvalda keyinroq aniqlanishi mumkin bo’lgan elementlar uchun bo’sh kataklar
qoldirilgan. Xuddi shunga o’xshab universaliyalar bazasini to’ldirib borish uchun
imkoniyat
mavjud
28
. Mazkur baza internetda http://www.ling.uni-
konstanz.de/pages/proj/sprachbau.htm
saytiga joylangan.
Lingvistik universaliyalar g’oyasi ta’sirida metagrammatika haqida qarashlar,
nazariy va amaliy tadqiqotlar yuzaga keldi. Ilmiy adabiyotlarda metagrammatika
atamasiga turlicha ta’riflar mavjud:
1. Metagrammatika – yunoncha metha “keyin”, grammatike – “o’qish va yozish
san’ati”, metaqoidalarga asoslangan grammatika.
2. Metagrammatika
- tavsifiy grammatika, formal grammatika, transformatsion
grammatika bosqichlaridan so’ng yuzaga kelgan, qayta yozilgan grammatika.
3. Metagrammatika - programmalash tillarini
tavsiflash uchun tabiiy til
grammatikasi modeli asosida ishlab chiqilgan metaqoidalar to’plami.
Metagrammatika haqidagi dastlabki g’oyalar Dekart, Leybnits kabi
matematiklar tomonidan ilgari surilgan ratsional (universal) grammatika yaratish, Klod
Lanslo va Antoniy Arnoldlarning (1660 yil Parij) “Por-Royal grammatikasi” bilan
bog’liqdir. Algol 68 uchun ishlangan metaqoidalar
Winjgaarden-grammar yoki W-
grammar deb nomlangan. Keyinroq 1981 yil olimlar Gazdar, Pullman, Saglar ham
metaqoidalar ishlab chiqdi. Uning nomi
Generalized Phrase Structure Grammar
(GPSG) .
29
Masalan:
For every production of the form
::= <*v> X
add a production of the form
< VP > :: = be < *VEN > X
(where VEN is the word class for past participles). The 'x' in themetarule
matches any sequence of zero or more symbols.
< VP > :: = < *V > < NP > and
:: = < *V>
the meta rule will add the productions
< VP > :: = be < *VEN > and
< VP : : = be < *VEN > < PP >
28
http://www.ling.uni-konstanz.de/pages/proj/sprachbau.htm
29
