59
o’qitish, ya’ni lingvodidaktik vazifalarni kompyuter yordamida yechish, til o’rgatish
jarayonini optimallashtirish, o’qituvchi lingvistik avtomat (O’LA) uchun nutqiy
materiallarni tayyorlash kabi masalalar tadqiq qilingan.
57
Tadqiqotlar natijasida ko’plab O’LAlar uchun lingvistik ta’min yaratilgan
bo’lib, bu dasturlar rus tilini o’qitish jarayonini optimallashtirishga xizmat qiladi. Eng
muhimi, rus kompyuter tilshunosligida “tillarni o’qitishni kompyuterlashtirish”
deyilganda o’qituvchi yoki o’quvchi harakatlariga taqlid qiluvchi ko’ngilochar
dasturlarni yaratish tushunilmaydi. Bunda asosiy e’tibor AO’S (avtomatik o’qituvchi
sistema)larga tayanuvchi avtomatlashtirilgan o’quv kurslarini vujudga keltirishga
qaratiladi. AO’S esa o’quv jarayoni ishtirokchilariga nafaqat taqlid qilishi,
balki
ularning intellektual faoliyatini modellashtirishi ham zarur bo’ladi.
Rus tilshunosligidagi tillarga o’qitish yo’nalishida lingvistik statistikadan ham
keng foydalanilgan. Ma’lumki, ona tilidan tashqari ikkinchi bir tilni o’rganayotganda,
avvalo, ushbu tilning lug’at boyligiga murojaat qilinadi. Ammo har bir tilning lug’at
boyligida ming-minglab turli so’zlar mavjud bo’lib, ularning hammasini eslab qolish
mumkin emasligi tabiiy. Shu sababli o’rganilayotgan tilning dastlab eng asosiy hamda
tez-tez qo’llanib turadigan so’zlarinigina o’zlashtirishga kirishiladi va muntazam
ravishda bosqichma-bosqich so’z boyligi orttirib boriladi. Buning uchun esa
leksikostatistik ma’lumotlar asosiy poydevor vazifasini o’taydi. L.N.Zasorinaning
ta’kidlashicha, leksikostatistikaning markaziy muammosi jonli (funksional)
tilning
statistik qonuniyatlarini va matnning statistik strukturasini aniqlashdir. Matnning
statistik strukturasi deyilganda, shartli ravishda, ma’lum matndagi turli so’zlar miqdori
bilan shu matnda uning qaytarilish-qaytalanish chastotasi orasidagi munosabat
tushuniladi. Shunga ko’ra statistik ma’lumotlarni to’plash,
qayta ishlash kabi murakkab
jarayondagi barcha ishlarni EHMga yuklash zaruriyati kelib chiqqan holda kompyuter
lingvistikasida statistik yo’nalish yuzaga keldi. U rus tilshunosligida avtomatik tarzda
tilga o’qitish yo’nalishi bilan hamohang tarzda rivojlanib borgan. Bu yo’nalishda
amalga oshirilgan eng asosiy tadqiqotlar quyidagilardir: P.M.Alekseev, L.N.German-
Prozorova, G.G.Piotrovskiylarning
“Основы статистической оптимизации
преподавания иностранных яхыков” (1974), N.D.Andreevning
“Статистико-
комбинаторные методы в теоретическом и прикладном языковедении” (1967),
P.M.Alekseevning
“Статистическая лексикография” (1975), Ye.A.Kalininaning
“Изучение лексико-статистических закономерностей на основе вероятностной
модели” (1985).
Matematik va injener lingvistikasi, ya’ni hozirgi kompyuter
lingvistikasining
yo’nalishlaridagi tadqiqot metodlari turkologiyada ham qo’llanilgan. Turkologiyada bu
yo’nalishda amalga oshirilgan tadqiqotlar sirasiga quyidagilarni kiritish mumkin:
57
