68
kompyuterida o’tkazildi. Bu tajribaning bazasi algoritmlardan iborat bo’lib, 50000 ta
so’z (60 ta gap)ni rus tilidan ingliz tiliga tarjima qildi.
63
Rossiyada mashina tarjimasi yo’nalishining pionerlari D.Yu.Panov,
A.A.Lyapunov, I.S.Muxinlar sanaladi.
64
Shundan so’ng O.S.Kulagina, I.A.Melchuk,
Yu.A.Motorin, Yu.N.Marchuk, R.G.Piotrovskiy kabi olimlar ularning izdoshlari sifatida
avtomatik tarjima tizimini rivojlantirdilar. Sobiq SSSRda mashina tarjimasi bo’yicha
birinchi tajriba 1955 yilda o’tkazildi. Shundan so’ng O.S.Kulagina va I.A.Melchuk
rahbarligi ostida Amaliy matematika institutida mashina tarjimasi bo’yicha
uchta yirik
tajriba tizimi yaratildi: fransuzchdan ruschaga (FR-1), inglizchadan ruschaga va
fransuzchadan ruschaga (yangi variantda). 1959 yilda
Moskva davlat lingvistik
universitetida mashina tarjimasi laboratoriyasi ochildi. Moskvada 1974 yilda INFORM-
ELEKTRO institutida fransuzcha-ruscha (ETAP-1), inglizcha-ruscha (ETAP-2)
hamda
nemischa-ruscha (NERPA) avtomatik tarjima tizimlarini yaratish bo’yicha amaliy
tadqiqotlar jonlandi.
1960-yilda sobiq SSSR Fanlar Akademiyasining
avtomatik tarjimaga
bag’ishlangan maxsus yig’ilishi bo’lib o’tdi. Bu yig’ilishda avtomatik tarjima bo’yicha
professor A.Belonogov rahbarligida maxsus laborotoriya tashkil qilindi.
1966-yilda AQShning fan masalalari bo’yicha kongress qo’mitasida avtomatik
tarjimaga oid ma’ruza muhokamasi (
Automatic Language Processing Advisory
Committee – ALPAC REPORT) bo’lib o’tdi.
65
Unda avtomatik tarjima bo’yicha
“Language and Mashines: Computers in Translation and Linguistics” (“Til va
mashinalar: tilshunoslikda va tarjimada kompyuterlar”) deb
nomlangan salbiy
ma’nodagi ma’ruza qilindi va yuqori darajada sifatli avtomatik tarjimani ta’minlovchi
universal tizim yaratish natijasizligi va imkonsizligi ta’kidlandi. Shuningdek, ma’ruzada
ko’rsatilishicha, “tabiiy tarjima” (inson tarjimasi) mahina
tarjimasidan arzonroq va
sifatliroq. Shundan keyin jahon miqyosida avtomatik tarjimaga oid tadqiqotlarni
moliyalashtirish keskin kamayib ketdi. Ular faqatgina
Yaponiyada davlat tomonidan
moliyalashtirildi. Qolgan davlatlarda avtomatik tarjimaga oid loyihalar xususiy yirik
kompaniyalar hisoblanagan “Generel Motors”, “Siemens”, “LG”, “Phillips”
kompaniyalari bugungi kunda dunyoda avtomatik tarjimaga oid izlanishlarni mablag’
bilan ta’minlab turadi.
AQSH harbiy havo kuchlari buyurtmasi bo’yicha D.Tom rahbarligida
