7
- til hodisalarini matematik metodlar yordamida tahlil qilish (
ehtimollar
nazariyasi, statistika va kvantitativ metodlarni tatbiq etish).
Kompyuter lingvistikasi matematik lingvistikaning mantiqiy davomi bo’lib, u
amaliy tilshunoslikning eng muhim qismini tashkil etadi. Kompyuter lingvistikasi
1954 yil AQSHda Jorjtaun universitetida mashina tarjimasi bo’yicha dunyoda
o’tkazilgan birinchi tajriba asnosida yo’nalish
sifatida shakllana boshladi, 1960
yilga kelib mustaqil fan sifatida shakllandi. Kompyuter lingvistikasi inglizcha
“computational linguistics” so’zining kalkasidir. XX asrning 80-yillariga qadar bu
fan turlicha nomlar bilan atalgan:
hisoblash lingvistikasi,
matematik lingvistika,
kvantitativ lingvistika,
injener lingvistikasi kabi. Bu fanning asosiy maqsadi
lingvistik masalalarni yechishning kompyuter dasturlarini
ishlab chiqish, inson va
mashina (kompyuter) muloqotini optimallashtirish
5
, tabiiy tilni qayta ishlash
(
Natural Language Processing)dir.
6
NLP kompyuter lingvistikasida tabiiy
tillarning kompyuter analizi va sintezini o’z ichiga oladi. Bunda
analiz tabiiy
tilning kompyuterda morfologik, sintaktik va semantik tahlil yordamida
tushunilishiga
nisbatan ishlatiladi,
sintez esa kompyuterda matnning grammatik
shakllantirilishi va
generatsiyasi (hosil qilinishi) demakdir. NLP bo’yicha
yaratilgan dasturiy ta’minotlar quyidagilar:
AlchemyAPI, Expert System S.p.A.,
General Architecture for Text Engineering (GATE), Modular Audio Recognition
Framework, MontyLingua, Natural Language Toolkit (NLTK).
Kompyuter lingvistikasining asosiy vazifalariga quyidagilar kiradi:
• avtomatik o’qitish
tizimini ishlab chiqish;
• bilimlarni tekshirish;
• matnlarni turli jihatdan avtomatik tahrirlash;
• matnlarni avtomatik tarzda morfologik, sintaktik
va semantik tahlilini
(inglizcha
parsing) ta’minlovchi tizimlar yaratish (
parser dasturlar);
• mashina tarjimasi uchun mo’ljallangan dasturlarni ishlab chiqish;
• lug’atlarni va kompyuterdagi matnni statistik tahlil qilish;
• lingvistik muammolarni hal qilishga yo’naltirilgan optimal dasturlar
yaratish;
• muloqotning kompyuter
modelini ishlab chiqish;
• matn strukturasining gipertekst texnologiyasini yaratish;
• elektron lug’atlar va tezauruslar yaratish;
• sun’iy intellekt tizimini ishlab chiqish;
•
matnlar korpusini yaratish;
• matnni avtomatik referatlash;
5
