76
namunalarining tarjima ekvivalentlari bilan boyitilgan ma’lumotlar
bazasi
frazeologik mashina tarjimasi tizimining asosini tashkil etadi. Bunda so’zlarning
distributsiyasiga eng ko’p e’tibor beriladi. Bu metod polisemantik so’zlarning
tarjimada mos keluvchi to’g’ri ekvivalentini tanlashga, omonim so’zlarning
kontekstdagi holatini aniqlashga, iboralarning
ham idiomatik xususiyatini
belgilashga imkon beradi.
Mazkur konsepsiyaga asoslangan frazeologik mashina tarjimasining
dastlabki versiyasi 1993 yil RETRANS nomi bilan yaratildi. 1998 yilgacha
RETRANS MS DOS operatsion tizimi sharoitida ishlashga mo’ljallangan edi.
1998-200 yillarda uning Windows va UNIX operatsion
tizimida ham ishlaydigan
versiyalari yaratildi. 2001 yilda RETRANS tizimining turli modifikatsiyadagi
yangi versiyasi yaratildi: a) MS Word matn muharririda ishlaydi; b)
MS Internet
Explorerning Web-brauzerida ishlaydi; c) MS Notepad, MS Wordpadda
Clipboard
(matnni ko’chirib ishlash)ga asoslanib ishlaydi. RETRANS
tizimi tabiiy va texnika
fanlari, iqtisodiyot, siyosat, qonunchilik hamda harbiy sohaga oid 4 mln. lug’at
maqolasiga ega bo’lgan politematik so’zlik bilan ta’minlangan. Kiritilgan til
birliklarining 80 % qismini so’z
birikmalari tashkil etadi, ular 2 ta so’z uzunligidan
tortib to 17 ta so’z uzunligiga ega bo’lgan birikmalardir. Tizim tarkibida 400 ming
lug’at maqolasiga ega bo’lgan qo’shimcha tematik lug’at ham mavjud.
RETRANS tizimining ish tartibini ko’rib chiqaylik. Ruschadan inglizchaga
tarjima qilish jarayonida dastlab matn
avtomatik tarzda morfologik, so’ng
semantik-sintaktik tahlil qilinadi, frazeologik birliklar aniqlanadi. Matnning barcha
so’zlari hamda frazeologik birliklari qidiruv obrazlari shakllanadi. Lug’at
bazasidagi joylashuv tartibga ko’ra so’z va birikmalar
qidiruv obrazlarining
xeshkodlari topiladi, ularning dekodlanishi asosida qidiruv natijalari namoyon
bo’ladi. Keyingi bosqich matnning har bir fragmentiga
mos yagona yoki bir nechta
tarjima ekvivalentlari tanlanadi. Tarjima natijalarini quyidagi jadvalda yaqqol
ko’rish mumkin.
