86
Til o’rgatish jarayonini avtomatlashtirish
Reja
1. Kompyuter lingvodidaktikasi va ta'lim jarayonida kompyuter
texnologiyalaridan foydalanishning ahamiyati.
2. Til o’rgatishda avtomatlashtirish.
3. Til o’rgatuvchi o’quv dasturlari va ulardan foydalanish.
Tayanch so’z va iboralar: til o’qitishni avtomatlashtirish, o’quv
dasturlari, “elektron” o’qituvchi, multimediya, virtual kutubxona, CALL,
avtomatizatsiya, bixevioristik yondashuv, kognitiv-intellektual yondashuv,
avtomatik korrektorlar, speller, audio va vizual effektlar, interaktiv multimedia
texnologiyasi, virtual ensiklopedia.
XX asr tarixga ilm-fan inqilobi davri, kompyuter,
avtomatizatsiya asri
sifatida tarixga kirdi. Bu davrda insoniyat o’zining og’ir mehnatini o’z aqli bilan
osonlashtirishga erishdi. Ya’ni, ishlab chiqarish jarayonida foydali ish koeffitsenti
bir necha barobarga oshdi, mehnat unumdorligi o’sdi. Insoniyat yirik zavod,
fabrikalarni, korxonalarni avtomatlashtirishga erishdi.
Bunda ilgari manufaktura
(qo’l mehnati)ga asoslangan ishlab chiqarish tizimidan avtomatlashgan,
kompyuterlashtirilgan tizimga o’tildi. Hozirgi kunda avtomatizatsiya faqatgina
ishlab chiqarishda emas, balki jamiyatning deyarli barcha sohalariga kirib
kelmoqda. Xususan, ta’lim jarayonida, bilimlarni
diagnostika qilishning, xorijiy
tillarni o’rgatishning ham samarali avtomatik tizimi ishlab chiqilgan.
Avtomatizatsiya so’zi lotincha “o’zi harakatlanadi” degan ma’noni
bildiradi. So’zning ma’nosidan tushunilib turibdiki, tizim o’zi harakatlanishiga
asoslangan, turli operatsiyalar bajarishga yo’naltirilgan va shu tamoyilda ishlashiga
moslab programmalashtirilgan mexanizmlar yig’indisidir. Hammaga ma’lumki,
yirik korporatsiyalarda,
aytaylik, avtomobil ishlab chiqaruvchi zavodlarda
avtomatizatsiya tizimi keng yo’lga qo’yilgan. Ushbu tizim optimalligi uchun
jamiyatning boshqa sohalariga ham asta-sekinlik bilan tatbiq etilmoqda. Hozirda til
o’rgatishning avtomatik tizimlari ishlab chiqilgan. Til o’rgatishning
avtomatlashganligi shu bilan izohlanadiki, u maxsus o’quv
dasturlari yordamida
amalga oshiriladi.
Til o’rgatishda kompyuterdan foydalanish bo’yicha dastlabki tajribalar XX
asrning 60-yillarida Stenford (Russian-Program) va Nyu York universistetlarida
(Das Deutche Program) o’tkazildi. XX asrning 70-80-yillarida til o’qitishda
kompyuterdan foydalanishga bo’lgan qiziqish kuchaydi va hatto alohida
87
yo’nalishning yuzaga kelishiga olib keldi:
Computer Assisted Language
