8
• syujet strukturasini modellashtirish;
• nutqni avtomatik tushunish tizimini ishlab chiqish (inglizcha
Automatic Speech Recognition);
• matndan faktlarni avtomatik ajratib olish (inglizcha
fact extraction,
text
mining).
Kompyuter lingvistikasida qo’llaniladigan va
yaratiladigan linvistik
vositalarni shartli ravishda ikkiga qismga bo’lish mumkin: deklarativ hamda
protsedura qismlari. Deklarativ qismga til va nutq birliklari lug’ati, grammatik
ma’lumotnomalar, matnlar korpusi kabilarni kiritish mumkin.
Protsedura qismi esa
yuqoridagi lingvistik ta’minot bazasini boshqarish vositalarini (algoritmlar tuzish,
dasturlar yaratish, kompyuter analizi va sintezi kabilar) o’z ichiga oladi.
O’zbek tili materiallari bo’yicha kompyuter lingvistikasiga oid tadqiqot olib
borgan olimlar sifatida H.Arziqulov, S.Rizaev, S.Muhamedov, A.Po’latov,
S.Muhamedova, N.Jo’rayevalarni ko’rsatish mumkin.
Olimlar asosan statistik
tahlil, algoritmlash, o’zbek tilining aksiomatik nazariyasi, fe’llarning
kompyuter
analizi va sintezi kabi yo’nalishlar bo’yicha izlanishlarni amalga oshirganlar.
O’zbek tilshunosligidagi kompyuter lingvistikasining boshqa yo’nalishlari esa o’z
tadqiqotchilarini kutmoqda. Shunga ko’ra, bugungi kunda o’zbek tilshunosligining
kompyuter bilan bog’liq holda hal etilishi lozim bo’lgan quyidagi vazifalarni
ta'kidlab ko’rsatish mumkin:
7
1.
O’zbek tilining kompyuter uslubini yaratish.
2.
Axborot matnlaridagi qoliplilik, qisqalik standartlarini ishlab chiqish.
3.
Kompyuter izohli va tarjima lug’atlarini yaratish.
4.
O’zbek tili va adabiyoti darsliklarining elektron versiyalarini ishlab chiqish.
5.
Kompyuterda inglizcha-o’zbekcha tarjima dasturlarini ishlab chiqish.
6.
Kompyuterdagi matnlarni avtomatik tahrirlash dasturlarini yaratish.
7.
O’zbek tili grammatikasining kompyuter modelini yaratish.
8.
"Inglizcha-o’zbekcha tarjimon" kompyuter dasturini ishlab chiqish.
9.
O’zbek tilidagi matnlarni tahrir qilish dasturlarini yaratish.
10. O’zbek tilidagi "Windows" operatsion tizimini yaratish.
11. Inglizcha-o’zbekcha, o’zbekcha-inglizcha kompyuter lug’atlarini
ishlab
chiqish.
Kompyuter lingvistikasi amaliy tilshunoslikning tarkibiy qismi hisoblanadi, u
nazariy tilshunoslik yutuqlaridan foydalanadi, oziqlanadi.
Kompyuter lingvistikasi
va nazariy tilshunoslik bir-birini to’ldiradi. Kompyuter lingvistikasida til insondan
tashqarida mavhum sistema sifatida, L.Yelmslev ta’rifi bilan aytganda “sof
7
