89
o’tkazish, ya’ni faqat matnni o’zgartirib, dasturni har xil mavzularda qo’llash
mumkin.
7.
Elektron virtual kutubxona – multimedia xonasining keng
imkoniyatlaridan yana biri, elektron nusxa yoki elektron multimedia darsliklari
mujassamlangan, tarmoqqa ulangan kutubxona.
8.
Masofaviy ta’lim – bu masofadan Internet tarmog’i orqali o’qitish usuli
bo’lib, uning asosida respublikamizda ma’lum sohalar bo’yicha
test-tajribalar
o’tkazilmoqda.
Tillarni avtomatik o’qitish tizimi hisoblangan kompyuter
lingvodidaktikasida quyidagi turdagi topshiriqlardan foydalaniladi:
a)
Close the gap – Bo’sh kataklarni to’ldiring topshirig’i. Bunda semantika
+ grammatika sohalarini o’rganish ko’zda tutiladi;
b) krossvordlar va leksik o’yinlar;
c)
elektron pochtadan foydalanib bajariladigan mashq (turli xatlar yoki
elektron hikoyalar tuzish asosida -
maze)
word-hunting;
d) matnlarning avtomatik tarjimasi va tahriri bo’yicha
mashqlar;
e) grammatikaning turli bo’limlari bo’yicha diagnostik testlar o’tkazish;
f) CD-ROMda standart o’qitish kurslaridan foydalanish.
Ingliz tilini o’rgatishga mo’ljallangan quyidagi oquv dastrulari mavjud:
TOEFL tizimi – ingliz tilini avtomatik o’qitishga mo’ljallangan eng
rivojlangan xalqaro dastur. U dunyoning deyarli barcha mamlakatlarida amal
qiladi, u inglizcha Test Of English as a Foreign Language so’zlarining qisqartmasi
bo’lib, ingliz tilidan xorijiy til sifatida sinov standarti hisoblanadi. Bu tizim ingliz
tilini o’rgatish bilan birgalikda o’zlashtirilgan bilimlarni diagnostika qila olish
imkoniyatiga ham ega.
IELTS – TOEFL tizimiga o’xshaydigan avtomatik til o’rgatish va
bilimlarni diagnostika qilish tizimi. U grammatika, lug’at, o’qib
va eshitib
tushunish, to’gri jumla qurish kabilar yuzasidan bilimlarni baholaydi.
ENGLISH FOR ALL (Hamma uchun ingliz tili) – O’zbekistonda
yaratilgan avtomatik o’qitishga asoslangan o’quv dasturi. Unda o’quvchiga ingliz
tilidagi tovushlar va ularning talaffuzi audio effektlar yordamida tushuntiriladi,
qisqacha ingliz tili grammatikasi bayon etiladi, mashqlar va testlar yordamida
bilimni tekshiradi. Ushbu o’quv dasturining afzal tomoni shundaki, unda o’qitish
tizimi video
effektlar bilan ham boyitilgan, ingliz tilida multfilmlar kiritilgan va
inglizcha qo’shiqlar karaoke bilan ta’minlangan.
WAY TO PERFECTNESS (Mukammallik uchun yo’l) – ingliz tilini
avtomatik tarzda o’qitishga mo’ljallangan o’quv dasturi bo’lib, bunda ham
multimedia bilan ta’minlangan. Ushbu dasturning yuqoridagilardan farqli tomoni
shundaki, unda dastur “elektron” (“virtual”) o’qituvchi bilan ta’minlangan.
90
REWARD – bir necha yil davomida o’qitishga mo’ljallangan til o’rgatish
tizimi.
PROFESSOR HIGGINS - АНГЛИЙСКИЙ БЕЗ АКЦЕНТА - fonetik
trenirovka, ingliz tilida aksentsiz talaffuz me’yorlarini o’rgatuvchi tizim.
REPETITOR ENGLISH - Moskvadagi ingliz tilini o’rgatuvchi
xalqaro
markaz tashabbusi bilan yaratilgan. Mazkur tizim ingliz tilini turli xil zamonaviy
metodlar va elektron metodik ishlanmalar paketi yordamida avtomatik tarzda
o’rgatishga mo’ljallangan.
EURO PLUS – uch yil davomida ingliz tilini bosqichma-bosqich
(Elementary, Intermediate, Upper intermediate, Advanced English)
tizimli tarzda
o’rgatishga asoslangan avtomatik o’qitish tizimi.
Bugungi kunda o’qitishni kompyuterlashtirish nazariyasini ishlab chiqish,
haqiqatan ham, o’quv faoliyatining samaradorligini oshiradigan, o’rganilayotgan
mavzuga nisbatan ijobiy munosabat va qiziqishni shakllantiradigan ta’limiy-
elektron ishlanmalarni yaratishning umumiy va xususiy mezonlarini belgilash
zarurati paydo bo’ldi. Hozirgi paytda Rossiya, Fransiya,
Yaponiya, Kanada va
boshqa mamlakatlarda ta’limiy-elektron ishlanmalarni yaratish konsepsiyasini
ishlab chiqish bo’yicha ilmiy-metodik tadqiqotlar olib borilmoqda. Konsepsiyada
ishlanmalarning mohiyati, ularni yaratish, tekshirish va qo’llash tartibi belgilanadi.
Mutaxassislarning
fikricha, ta’limiy-elektron ishlanmalar asosan texnik,
pedagogik, metodik talablarga javob berishi zarur. Ular shunday talablarga mos
kelsagina, ta’lim jarayonida qo’llanilishi mumkin.
80
Til o’qitishning avtomatik tizimi yildan yilga rivojlanib yangi effektlar bilan
boyib bormoqda. Bu tizimni yanada rivojlantirish, kompyuter lingvodidaktikasini
yangi dastruriy ta’minotlar
va pedagogik texnologiya, bilimlar diagnostikasi bilan
boyitish kompyuter lingvistikasi fanining dolzarb vazifalaridan sanaladi.