119
sun’iy intellekt insondagi intellekt tushunchasining
aynan immitatsiyasi emas,
balki inson intellektual faoliyatining ko’plab qirralarini o’z ichiga olgan,
modellashtirilgan tizimlar texnologiyasi demakdir. Ayni shu ma’noda “artificial
intelligence” terminini birinchi marta
Jon Makkarti 1956 yilda Darmut
universitetidagi konferensiyada qo’lladi va shundan buyon terminning o’ziga
bo’lgan tanqidlarga qaramay ishlatilib kelinmoqda. Rossiya sun’iy
intellekt
assotsiatsiyasi Peterburg bo’limi boshlig’i T.A.Gavrilovning yozishicha, ingliz
tilidagi
artificial intelligence birikmasi fantastik antropomorf bo’yog’iga ega
emas, u rus tiliga muvaffaqiyatsiz tarjima qilingan.
Intelligence so’zi “aql bilan
hukm chiqarish, fikr yuritish qobiliyati” ma’nosini
anglatadi, u rus tiliga
“интеллект” deb noto’g’ri tarjima qilingan.
XX asrning 70-yillariga qadar sun’iy intellekt bo’yicha tadqiqotlar
kibernetika hamda informatika doirasida olib borilgan. XX asrning 80-90
yillaridan boshlab sun’iy intellekt juda ko’plab fanlarning o’rganish obyektiga
aylandi. Jumladan, neyrolingvistika,
psixologiya, informatika, neyrofiziologiya,
epistemologiya (falsafadagi bilish haqidagi ta’limot), kognitologiya, kognitiv
lingvistika, kompyuter lingvistikasi kabi fanlar ham o’z doirasida sun’iy
intelekt
muammosi bilan shug’ullanadilar.
Sun’iy intellekt tizimlarni yaratish muammosiga uch xil asosiy
yondashuvni ajratib ko’rsatish mumkin:
92
• Quyi (inglizcha
Top-Down AI), semiotik yondashuv – ekspert tizimlari,
bilimlar bazasi, mantiqiy hukm chiqarish tizimi, yuqori darajadagi psixik
jarayonlar (tafakkur, nutq,
emotsiya, ijod kabi)ni imitatsiyasi va analogi bo’lgan
tizimlarni yaratish;
• Yuqori (inglizcha
Bottom-Up AI), biologik yondashuv – neyron
tarmoqlarini o’rganish, biologik unsurlarga asoslangan holda intellektual
salohiyatni modellashtirish va natijada
neyrokompyuter yoki
biokompyuterlarni
yaratish.
• Semiotik va biologik yondashuvning sintezi bo’lgan
umumlashtiruvchi
gibrid tizimli yondashuv – sun’iy intellektning yakuniy maqsadi bo’lishi lozim.
Mazkur yondashuvlardan tashqari yana simvolli, mantiqiy, agentga
yo’naltirilgan yondashuvlar ham mavjud. Simvolli yondashuv, asosan,
simvolik
mantiq qoidalarini tizimga tatbiq etish bilan bog’liq bo’lib, bu ko’proq tizim
qoidalarni ishlab chiqishda, hisoblashda (hukmning chin yoki yolg’onligini
baholashda) samara beradi. Mantiqiy yondashuv predikatlar tilidan foydalanish
asosida sun’iy intellekt tizimini bilimlar bazasining mantiqiy modellari bilan
ta’minlash uchun ximat qiladi. 1980 yilda
Prolog nomli
mantiqiy
92
