124
Inson miyasi murakkab biologik to’r hisoblanadi, u
yuz milliard nerv
tolalaridan – neyronlardan tarkib topgan. Neyronlarning bir-biriga uzviy
aloqadorligi, zanjirli bog’lanishi natijasida miya faoliyati me’yoriy darajada
ishlaydi. Zamonaviy sun’iy neyron tarmoqlar inson miyasidagi neyronlar modeli
asosida yaratilmoqda. Hozirgi kunda neyron tarmoqlar bir
qator amaliy masalalarni
hal etishda keng qo’llanilmoqda. Jumladan, ob-havo prognozini aniqlashda,
obrazlarni tanishda (xususan, og’zaki va yozma nutqni aniqlashda), robotlarni
boshqarishda, tibbiyotda tashxis qo’yishda ishlatilmoda.
Amerikaning NASA
kosmik agentligida neyron tarmoqlarni fazoda robotlarni boshqarish, hududga
tasodifan kelib tushgan obyektlarni tutishda foydalanilmoqda. “General Dynamics”
kompaniyasi esa dvigatel shovqiniga qarab kemalarni tanishga imkon beruvchi
tizim ishlab chiqishdi. AQSH Pensilvaniya universitetida
uchuvchi obyektlarni
(NUJ) aniqlash uchun neyron tarmoqlar tizimi yaratildi.
Neyron tarmoqlarining ishlash tizimi matematik ifodalar yoki mantiqiy
qoidalarga asoslanmaydi, balki namuna
(example based approach) asosida
o’qitishga asoslangan. Bunda muayyan masalani
yechish uchun namunalar
(misollar), ya’ni o’qituvchi tanlamalar tayyorlanadi va tarmoq shu asosda
tekshiradi. Bunda turli xil metodlardan foydalaniladi. Eng keng tarqalgan metod bu
dastlabki yechim va sinov natijalarini e’tiborga olgan holda neyron tarmoqlari
strukturasini korrektirovka qilishga asoslangan metod (
back propagation
method) bo’lib, unda oldindan ko’plab o’qitish
tanlamalari tayyorlab olinadi, u o’z
bazasidagi mavjud ma’lumotlarni yangi kiritilayotgan o’qituvchi namuna-
tanlamalar bilan solishtiradi. Agar ma’lumotlar bir-biriga mos kelsa,
neyron
tarmoqlari strukturasida korrektirovka amalga oshirilmaydi. Faqatgina ma’lumotlar
bir-biriga muvofiq kelmaganda korrektirovka yuz beradi. Shundan so’ng neyron
tarmoqlarida muayyan amaliy vazifani hal etish tizimi to’la shakllanadi.
100
Sun’iy intellekt tizimi doir amaliy ishlardan biri ekspert tizimlari
hisoblanadi. Ekspert tizimi bu – muayyan sohadagi ekspertlik yoki mavjud
bilimlarning immitatsiyasi tarzida yaratilgan kompyuter dasturi. Boshqacharoq
aytganda ekspert tizimi maxsus sohaga oid barcha bilimlar jamlangan
qomus yoki
o’ta professional ekspertlarning kompyuter modelidir. Ekspert tizimlari odatiy
kompyuter dasturlaridan farq qiladi. Odatiy kompyuter dasturlari qidiruv tizimi,
hisoblash va manipulyatsiya tizimigagina ega bo’ladi. Ekspert tizimlari mazkur
jihatlardan tashqari xuddi insonlarda bo’lgani kabi
dalillarga tayanib muhokama
yuritish imkoniyatiga ham egadir. Ekspert tizimlarining asosiy ikkita tarkibiy qismi
mavjud: ma’lumotlar ombori va mantiqiy mashina.
100
