5
Laboratoriya ishi № 1
I. KIMYO LABORATORIYASIDA ISHLASH TARTIBI VA
LABORATORIYA TAJRIBALARI BAJARISHDAGI TEXNIKA
HAVFSIZLIGI QOIDALARI
Ishning maqsadi:
Talabada laboratoriyada ishlash tartib qoidalari ko`nikmasini hosil
qilish.
Kimyo laboratoriyalarida ishlatiladigan moddalarning ko`pchiligi ozmi-ko`pmi
inson sog`ligiga ta’sir qiladi. Pala-partish ishlash, e’tiborsizlik, kimyoviy asboblar bilan
yaqindan tanish bo`lmaslik, kislota va ishqorlarning xossalarini
hamda xavfsizlik
texnikasi qoidalarini yaxshi bilmaslik ko`ngilsiz hodisalarga sabab bo`lishini har bir
talaba uqib olishi zarur. Shuning uchun mashg`ulotlarning birinchi kunidanoq har qaysi
talaba xavfsizlik texnikasi qoidalari bilan tanishib chiqishi va unga qat’iy rioya qilishi
lozim.
Laboratoriya mashg`uloti bajariladigan asosiy ish joyi - ish stolidir. Ish stoli
doimo toza holatda bo`lishi kerak. Laboratoriya tajribalari oq halat kiygan holda
bajariladi.
Ishlayotganda shoshmaslik, reaktivlarni to`kmaslik va sachratmaslik lozim.
Shisha sinig`i, qog`oz, gugurt cho`pi, ishlatilgan metall qoldiklarini rakovinaga tashlash
mumkin emas. Ularni laboratoriyadagi maxsus idishlarga tashlash lozim. Shuningdek,
ishlatilgan eritma va cho`kmalarni ham maxsus idishga to`kiladi.
Tajribalarni to`g`ri bajarish uchun ishlatiladigan reaktivlardan ko`rsatilgan
miqdorda olish lozim. Distillangan suv, spirt (spirt lampasidagi), gaz va elektr
energiyasini tejab sarflash kerak.
Metallarni tejash uchun reaksiyaga kirishmay qolgan metall bo`lakchalarini suv
bilan yuvib, maxsus qo`yilgan idishga yig`ish kerak.
Kimyo laboratoriyalarida ishlashda quyidagi xavfsizlik
texnikasi qoidalariga
rioya qilinishi shart:
1. Konsentrlangan kislotalar, xlor, yod, vodorod sulfid va boshqa moddalar bilan
o`tkaziladigan tajribalar mo`rili shkafda bajariladi.
2. Xlor, brom, vodorod sulfid va uglerod (II)-oksid bilan zaharlangan kishini ochiq-
havoga
olib chiqish, so`ngra tegishli yordam ko`rsatish kerak.
3. Kuchli kislotalar, ayniqsa, konsentrlangan sulfat kislotani suyultirishda suvni
kislotaga emas, balki kislotani suvga tomchilatib va aralashtirib turgan holda
quyiladi.
4. Ko`zga yoki tanaga biror
kimyoviy reaktiv sachrasa, zararlangan joyni avval suv
bilan yaxshilab yuvib, so`ngra shifokorga murojaat qilish lozim.
5. Vodorod va boshqa gazlarni yoqishdan avval ularning tozaligini sinab ko`rish
kerak.
6. Reaktivlarni bir idishdan ikkinchi idishga quyishda idish ustiga engashmaslik kerak.
7. Simob va uning bug`i- kuchli zahar. Shuning uchun simobli asbob yoki termometr
singanda to`kilgan simobni yig`ib olish va bu haqda, albatta, o`qituvchi yoki katta
laborantga aytish kerak.
6
8. Kislota, ishqor va ammiakning konsentrlangan eritmalarini hamda oson
bug`lanuvchi suyuqliklarni pipetkaga og`iz bilan surib tortib olish yaramaydi.
Buning uchun maxsus meditsina rezina grushasi (nok) idan foydalanish kerak.
9. Kislota, ishqor va foydalanilgan xromli aralashmani rakovinaga to`kish aslo
mumkin emas.
10. Kumushning ammiakli tuzi eritmasini uzoq vaqt saqlash yaramaydi, chunki vaqt
utishi natijasida undan portlovchi modda - kumush qaldirog`i hosil bo`lishi mumkin.
11. Oson o`t oladigan suyuqliklarni ochiq alangada qizdirish yoki unga yaqin
keltirish yaramaydi. Bunday moddalar bilan bajariladigan
tajribalarni alangadan
uzoqroqda va mo`rili shkafda bajariladi.
12. Benzin, spirt, efir o`t olib ketsa, alanga ustiga qum sepib yoki maxsus vositalar
bilan o`chirish lozim. Ammo hech vaqt suv sepmang.
13. Elektr asboblarining ulanishiga e’tibor bering, ular yaxshi izolyasiyalangan
bo`lishi lozim.
14. Isitish asboblari – mufel va tigel pechlari, elektr plita va shunga o`xshashlarni
o`tga chidamli tagliklar ustiga quyish kerak. Ishlab turgan asboblarni aslo nazoratsiz
qoldirmaslik lozim.
15. Probirkaga biror modda solib qizdirayotganingizda uning og`zini o`zingizga yoki
yoningizda turgan odamga qaratib turmang.
16. Kimyoviy moddalar mazasini totib ko`rish kat’iyan ma’n etiladi.
17. Laboratoriya ishi tugagach, qo`lni yaxshilab yuvish kerak.
18. Laboratoriyadan ketayotganingizda gaz gorelkalari va suv quvuri jo`mraklari
berkligini hamda elektr asboblarining o`chirilganligini albatta tekshirib ko`ring.
Har bir laboratoriya mashg`ulotini o`tkazishdan oldin, talaba, mashg`ulot
mavzusiga oid ma’lumotlarni darslik, o`quv qo`llanmasi va ma’ruza
matnlarini diqqat
bilan o`qib chiqishi, keltirilgan laboratoriya tajribalari esa o`rganilgan nazariy
ma’lumotlarning amaliy tasdig`i ekanligini to`la tushunib olish lozimdir.