15-tema. Smartfonlar ushın operacion sistemalar
Mobil OS Zamanagóy dúnyada júdá kóp hár qıylı mobil qurılmalar bar. Mobil portativ degen mánisti ańlatadı, yaǵnıy. Bul erda biz tekǵana mobil telefonlardı, bálki planshetler, pleyerlar hám basqa qurılmalardı da óz ishine alamız.
Hár qanday kompyuter apparatı sıyaqlı mobil telefonlar da operatsion sistemalarǵa iye. Mobil operatsion sistemalar júdá keń tarqalǵan hám tester mobil test ótkeriwde hár birewiniń ayriqsha jantasıwları ámeldegi. Keling, eń ataqlılarınıń hár birin olardıń belgililiginiń azayıw tártibinde kórip shıǵayıq.
Android
Bul smartfonlar, planshetler, pristavkalar, netbuklar hám basqa qurılmalar ushın operatsion sistema. Ol Google kompaniyasına tiyisli hám dúnyadaǵı eń kópshilikke arnalǵan dep tán alınǵan. 2008 jıl 22 oktyabrde Google kompaniyası Android OS - Android Market ushın onlayn qosımshalar dúkanı ashılıwın járiyaladı. Bul dúkanda Android qosımshaları sanı 1, 43 millionnan asadı. OSning birinshi versiyası 2008 jılda HTC smartfonında shıǵarılǵan hám sondan berli turaqlı túrde jańalanıp turadı.
Mobil OT - Android-dıń abzallıqları :
google xızmetlerin menen operativ integraciya
fayl sistemasınıń bar ekenligi
mobil qurılma apparatınan tolıq ǵárezsizlik
Android ashıq derek esaplanadı
kóp wazıypalı
túrli dereklerden qosımshalardı ornatıw qolaylıǵı
individuallashtirishning keń múmkinshilikleri
uyalı baylanıs operatorın tańlawda hesh qanday sheklewler joq
Flash player qollap-quwatlaw
Internet arqalı jańalaw
standart qosımshalardı almastırıw/o'chirish qábileti
+
|
-
|
Hár qıylı qosımshalar hám oyınlar
Android ashıq kodlı OT (qosımshalar, oyınlar, barlıq túrdegi ózgertiwler hám jańalanishlar islep shıǵarıw múmkinshiliksiz dárejege shekem ápiwayılastırılgan. Jańa kásip tez pátga iye - Android qosımshaları programmistsi.)
kóp wazıypalı (bir neshe qosımshalar bir waqtıniń ózinde mashqalasız isleydi)
Janlı jańalanishlar (OTning funksionallıǵın jaqsılaw boyınsha turaqlı jumıs alıp barılmaqta, qáteler dúzetildi, interfeyske ózgertiwler kirgizildi)
Mobil qurılmanıń apparat támiynatınan tolıq ǵárezsizlik
Maslastırıw múmkinshilikleriniń keń sheńberi
Standart qosımshalardı almastırıw/o'chirish múmkinshiligi
|
Android operatsion sistemasında isleytuǵın qurılma tez-tez zaryadlanıwı kerek
Muwapıqlıq máseleleri. Operatsion sistemanıń jańa versiyaları kóbinese toqtatilgan gónergen qurılmalar yamasa " belgisiz Kitay" óndiriwshileri tárepinen islep shıǵarılǵan qurılmalar menen qarsı keledi.
Ámeliylik hám tezlikti birinshi orınǵa qóyatuǵın ápiwayı paydalanıwshılar sazlamalarning kópliginen narazı bolıwı múmkin.
|
IOS
iOS - bul Apple tárepinen tek óz qurılmaları ushın islep shıǵılǵan smartfonlar, planshetler hám basqa qurılmalar ushın operatsion sistema.
iOS paydalanıwshı interfeysi multi-sensorlı ım-ishara -belgiler járdeminde tuwrıdan-tuwrı óz-ara tásir qılıw kontseptsiyasına tiykarlanǵan. Interfeys basqarıw elementleri slayderlar, giltler hám tuymelerden ibarat. Operatsion sistema birinshi ret 2007 jılda usınıs etilgen.
Mobil OT - iOS dıń abzallıqları :
jetkezip berilgen qosımshalar sapası
Barlıq qurılmalar ushın bir waqtıniń ózinde jańa OS versiyası shıǵarılǵannan keyin tezlik penen jańalanishlar bar ekenligi
eski qurılmalar ushın uzaq múddetli járdem
Islep shıǵıwshılar birinshi náwbette iOS ushın qosımshaların daǵaza etediler
paydalanıw qolaylıǵı, qolay interfeys
OS isenimliligi hám sapasına itibar beriw
Appstore satıp alınǵan zatları ushın shańaraqqa tiyisli ruxsat
sońǵı OS ga jańalanǵan mobil qurılmalar jumısın birlestiriw múmkinshiligi
+
|
-
|
Turaqlı jańalanishlar hám eski qurılmalar ushın uzaq múddetli járdem
optimallastırıw hám qosımshalardıń úlken tańlawı
Úskeneler Dúkanı
dizayn
kóp wazıypalı
isenimlilik hám sapaǵa itibar beriw
|
Jabıq fayl sisteması
fayllardı tuwrıdan-tuwrı nusqalawdıń hájeti joq (kóshiriw tek iTunes járdeminde múmkin)
qosımshalar bahası. (paydalanıwshı qosımsha tólewi kerek)
iOS-de hámme zat Internetge jalǵanǵan (eger sizde jalǵanıw bolmasa, siz kóp funkciyalardı joǵatasız )
tek Apple qurılmalarında isleydi
|
Windows Phone
Windows Phone OS 2010 jılda Microsoft tárepinen shıǵarılǵan mobil operatsion sistema bolıp tabıladı. Bul operatsion sistemanı bas ekran daǵı kem ushraytuǵın " janlı" plitaları arqalı ańsatǵana teńib alıw múmkin. Aldınǵı ekewi sıyaqlı ataqlı emes, lekin soǵan qaramay bir qatar artıqmashılıqlarǵa iye:
Windows dúnyadaǵı eń keń tarqalǵan operatsion sistema bolıp, ol jaǵdayda isleytuǵın qurılmalar Windows operatsion sistemasında isleytuǵın kompyuter, noutbuk, planshet menen ańsatǵana sinxronlashtiriladi.
RAM menen baylanıslı máseleler joq
hár túrlı standart qosımshalar
Blackberry
Blackberry OS birinshi ret 2009 jılda shıǵarılǵan Blackberry qurılmaları ushın QNX tiykarındaǵı operatsion sistema bolıp tabıladı. Tiykarǵısı, ol biznes segmentine, korporativ paydalanıwshılarǵa qaratılǵan.
Mobil OT - Blackberry OS dıń abzallıqları :
biznesti jáne de nátiyjeli aparıw, óz biznesińizdi demde basqarıw hám insan resurslarınan aqılǵa say paydalanıw imkaniyatın beretuǵın texnologiya
aralıqtan turıp, ofisdan sırtda islew múmkinshiligi, shártnama, prezentaciya, waqıtında esabat alıw, zárúrli hújjetlerdi jumısqa bir minuta keshiktirmasdan ótkeriw qábileti.
jumıs jayı menen turaqlı sinxronizatsiya
korporativ baylanıstıń joqarı qawipsizligi. Qurılma joǵalǵan yamasa qulap túsken sonda da, siz jazıwmalaringizni, kontaktlaringizni joǵatmaysiz, jazıwmalar hám basqa maǵlıwmatlardı joǵalǵan qurılmadan aralıqtan óshirip taslawıńız múmkin.
qurılma daǵı derlik hár qanday format daǵı úlken qosımshalardı demde kóriw imkaniyatın beredi
“+” “-”
tap sol nomdagi BlackBerry kompaniyasınıń barlıq xızmetlerin qollap-quwatlaw
maǵlıwmatlardı shifrlaw, Internette islewde tolıq qawipsizlik hám jasırınlıqtı támiyinlew, sonıń menen birge kompaniya serveri arqalı elektron pochta xabarların bir demde almaslaw
Barlıq ataqlı format daǵı elektron hújjetlerdi qolay kóriw
Menyu hár bir paydalanıwshı ushın sazlanıwı múmkin
Multimedia funksiyaları onsha rawajlanbaǵan
Bunnan tısqarı, Symbian OS, BADA (Samsung) hám basqalar sıyaqlı bir qatar basqa operatsion sistemalar bar. Biraq olar joqarıdaǵı sıyaqlı ataqlı emes.
Mobil OT hám olardıń ataqlılıǵı
Keling, Andriod, iOS, Windows OS hám Blackberry platformalarida mobil qurılmalardı kórip shıǵamız hám olardıń túrli regionlarda belgililigin xarakteristikalaymız.
Házirgi waqıtta júdá kóp hár qıylı mobil qurılmalar bar. Mobil telefonlar, planshetler, elektron oqıwshılar, netbuklar, sanalı saatlar hám basqalar. Keling, mısallardı kórip shıǵayıq.
Dúnya boylap júdá kóp hár qıylı qurılmalar Android platformasida isleydi. Bular tiykarlanıp planshetler hám smartfonlar bolıp tabıladı. Olar aqıl bovar etpeytuǵın muǵdarda mórlengen. Eń ataqlıları Samsung, HTC, Huawei hám basqalardıń planshetleri hám smartfonları. Android-dıń belgililiginiń ayriqsha ózgesheligi sonda, onı hár qıylı qurılmalarǵa ornatıw múmkin. Bunday qurılmalar Aziya hám Evropada eń keń tarqalǵan.
iOS tek Apple qurılmalarına ornatılıwı múmkin, bul bolsa dúnya boylap olardıń sanın sezilerli dárejede azaytadı (grafiktan kórinip turıptı, olda ). iPad, iPhone, iPod, Macbook, IMac hám Iwatchlar AQSh hám Evropada keń tarqalǵan.
Windows operatsion sisteması derlik barlıq jańa áwlad Nokia mobil qurılmalarına ornatılǵan hám Symbian ornın tabıslı iyeledi. Kóbinese bunday qurılmalar AQSh, Braziliya, Indiya hám Evropada satıp alınadı.
Blackberry OS operatsion sistemasında isleytuǵın qurılmalar tek bul kompaniyanıń Kanadada islep shıǵarılǵan qurılmalarına tiyisli hám soǵan uyqas túrde olardıń kópshiligi sol erda. Onıń belgililigin AQSh hám Evropada da atap kórsetiw múmkin.
Regionlar boyınsha bóliniw júdá óz basımshalıq menen ekenligin túsiniwimiz kerek, sebebi dinamika házirgi waqıtta IT salasındaǵı rawajlanıwdı esapqa alǵan halda turaqlı túrde ózgerip turadı.
Mobil operatsion sistemanı sınaqtan ótkeriwdiń birpara qásiyetleri haqqında bul erda oqıwıńız múmkin.
14- lekciya. Unix shańaraǵındaǵı operacion sistemalar. MacOS operacion sisteması
Joba :
1. UNIX OT lar shańaraǵı
2. UNIX OT i islewi. Processlerdi orınlanıwı
1. UNIX OT lar shańaraǵı
UNIX, eń jaqsı ámelge asırılǵan, multidasturli hám hám kópfoydalanuvchili ápiwayı OT bolıp tabıladı. Waqıtında, ol, programmalıq támiynattı islep shıǵıwshı instrumental sistema retinde proyetlestiriwtirilgan edi. UNIX dıń hár túrlı ayrıqshalıqlarǵa iye bolǵan versiyaları, onıń ma`nisin asıradı. Birinshi versiyası, júdá kishi operativ yadqa iye bolǵan, kompyuterlerde paydalanıw múmkin bolǵan bolsa, onıń ekinshi versiyasın islep shıǵıwda, qánigeler, assembler sistemasınan waz keship, tekǵana sistemalı, bálki ámeliy programmalardı da islep shıǵıw múmkin bolǵan, joqarı dárejeli tildi (stili) islep shıqtılar. Sol sebepli de tekǵana UNIX sistemalı, bálki ol jaǵdayda atqarılıwshı qosımshalar da jeńil kóshirip ótkeriluvchi (mobil) ózgeshelikine iye boldı. S tilinen ótkeriwshi kompilyator, hámme programmalarǵa, sistema daǵı resurslardan nátiyjeli paydalanıw imkaniyatın beretuǵın kodtı beredi.
Arxitektura ulıwma xarakteristikası hám qásiyetleri. Bul sistemanı islep shıǵıwda birinshi tiykarǵı maqset ápiwayılıqqa erisiw hám funksiyalardı minimal muǵdarı menen jumıs aparıw edi. Hámme real máseleler, paydalanıwshı programmalarǵa qaldırildi.
Ekinshi maqset bolsa - ulıwmalıq bolıp tabıladı bul degeni kóbinese, birdey usıl hám mexanizmlerden paydalanıwlıq ózgesheligi, m-n:
- fayllarga, kirgiziw-shıǵarıw qurılmaları hám processler arasında maǵlıwmatlar buferine shaqırıwlar, birdey primitivlar járdeminde atqarıladı ;
- nomlovchi, alternativ at beretuǵın hám xuquqsiz (nesanksionirovanniy dostup) shaqırıq mexanizmleri, de maǵlıwmatlar fayllarına, da katalog hám qurılmalarǵa da isletiledi;
- bir qıylı mexanizmler, de programmalı, da integrallanıwshı úzilislerge salıstırǵanda da isletiledi.
Úshinshi maqset bolsa, quramalı máselelerdi sheshiwde, ámeldegi kishi programmalardan birgelikte paydalanıp, yaǵnıy olardı tazadan islep chiqmasdan sheshiw múmkinshiligin jaratıw edi.
hám aqır-aqıbetde 4-shi maqset bolsa, tekǵana prosessor waqtı, bálki qalǵan basqa resursların da bóliwleytuǵın, nátiyjeli mexanizmli-multiterminal OT ni jaratıwdan ibarat edi. Multiterminal OTlarda, birinshi orında, esaplaw processlerin basqa esaplaw processleri aralasıwınan qorǵaw máseleleri turadı.
UNIX OT i, fayl sistemasına baylanıslı bolmaǵan kúshli hám ápiwayı komanda tiline iye esaplanadı. Bunday múmkinshilikti ámelge asırıwdıń eń zárúrli qásiyeti, sonnan ibarat, bir programma nátiyjesi, ekinshi programma ushın baslanǵısh maǵlıwmat bolıwı múmkin. Bul degeni, úlken programma kompozisiyalari, ámeldegi kishi programmalar járdeminde jaratılıwı múmkinligi bolıp tabıladı. Bunda jańa programma jaratılıwma xojat joq ekenligi bolıp tabıladı.
UNIX - sisteması sistemalı hám ámeliy programmalarına, tekst redaktorları, komanda tiliniń programmalaytuǵın interpretatorlari, bir neshe ǵalabalıq programmalastırıw tilleri kompilyatori (C, C++, assembler, PERL, FORTRAN hám t.b. lar), kompanovkachilar (programmalararo baylanıs redaktorları ), ońlawshılar (otladchiki), kópsonli sistemalı hám paydalanıwshı programmaları kitapxanası, maǵlıwmatlar bazasın júrgiziw hám ajıratıw quralları, kóp sanlı administrlovchi hám xızmet etiwshi programmalar kiredi. Bul programmalardıń talayyin bólegi ushın hújjetler ámeldegi bolıp, programma tekstleri jaqsı izoxlangan bolıp tabıladı. Bunnan tısqarı, hújjet hám xarakteristikalardan paydalanıwshı ınteraktiv rejimde paydalana alıw múmkin.
Tolıq qorǵawǵa iye bolǵan fayl sistemasınan paydalanıladı, qurılmalar ǵárezsizligi támiyinlenedi.
UNIX sisteması oraylıq bólegi-yadro bolıp tabıladı (kernel). Ol kóp sanlı modullardan ibarat bolıp, arxitektura tárepten monolit esaplanadı. Biraq, yadroda mudamı 3 sistemanı ajıratıw múmkin: processlerdi basqarıw ; fayllardı basqarıw ; oraylıq bólim hám periferik qurılmalar ortasında kirgiziw hám shıǵarıw ámellerin basqarıw.
Processlerdi basqarıw sisteması processlerdi dispetcherlew, hám orınlawdı, olardı sinxronlashtirishni hám hár túrli processler arasında baylanıstı quraydı. Processlerdi basqarıw tiykarǵı funksiyası - bul operativ yadtı basqarıw hám (zamanagóy sistemalar ushın ) virtual yadtı shólkemlestiriw bolıp tabıladı.
Fayllardı basqarıw sisteması, processlerdi basqarıw sisteması menen de, drayverlar menen de qatań baylanısqan bolıp tabıladı. Kompyuter quramındaǵı qurılmalarǵa hám sheshilayapgan máselelerge qaray, yadro qayta kompilyasiya etiliwi múmkin. Hámme drayverlar da yadro quramında bolmawi múmkin, bir bólegi yadrodan shaqırılıwı múmkin. Bunnan tısqarı, sistemalı funksiyalarınıń júdá kópchiligi, yadroǵa kirmaydigan, biraq yadrodan shaqıriletuǵın sistemalı programma modulları járdeminde atqarıladı.
Yadro, basqa sistemalı modullar menen orınlawı kerek bolǵan funksiyalar qatań túrde standartlastırılgan.
Joqarıda aytılǵanlar esabına, UNIX dıń túrli versiyaları hám túrli apparat támiynatı ortasındaǵı kodlardı kóshirip ótkezgishlikke eriwiladi.
Tiykarǵı túsinikler. UNIX OT ni tiykarǵı ústinligi sonnan ibarat, bul sistema da sanlı tushunchlarga tiykarlanadı.
virtual mashina. UNIX sisteması kóp paydalanıwshılı bolıp tabıladı. Hár bir paydalanıwshına, ol dizimnen ótkennen keyin, virtual kompyuter beriledi, bul virtual kompyuter hámme zárúrli resurslarǵa iye: prosessor (prosessor waqtı, sheńber yamasa koruselli, dispetcherlew hám dinamikalıq prioritetlardan paydalanıp ajratıladı ), operativ yad, qurılma, fayllar. Bunday
virtual kompyuter ámeldegi jaǵdayı “obraz” dep ataladı. Process-obrazlı orınlanıwı deyiw múmkin.
Process obrazı tómendegilerden dúziledi:
- obraz yadı ;
- prosessor ulıwma registrlari ma`nisi;
- fayl ámeldegi katalogı ;
- boshqa maǵlıwmatlar.
Paydalanıwshı. Joqarıda aytıp ótkenimizdek, UNIX OT i kóp paydalanıwshılı ınteraktiv sistema retinde názerde tutılǵan edi. Basqasha aytqanda, UNIX multiterminalli islew ushın mólsherlengen. Jumıs baslaw ushın, paydalanıwshı óz kirisiw parolı hám atınıń (name, login) kiritedi, bul hal esapqa alınǵan paydalanıwshı ushın orınlı bolıp tabıladı.
Jańa paydalanıwshın ádetde admınıstrator esapqa aladı. Paydalanıwshı óz esap atınıń ózgertira almaydı, biraq óz parolın ornatıwı yamasa ózgertiw múmkin. Parollar bólek faylda kodlanǵan halda saqlanadı.
UNIX OT yadrosı hár bir paydalanıwshın onıń identifikatori (user Identifier, UID) arqalı identifikasiya etedi. (sistemada esapqa alınatuǵın birden-bir pútkil baha arqalı ). Bunnan tısqarı, hár bir paydalanıwshı málim gruppaǵa tiyisli bolıp tabıladı, bul hal da málim pútkil baha arqalı identifikasiya etiledi. (Group Identifier, GID). UID hám GID ma`nisi hár bir esapqa alınǵan paydalanıwshı ushın, sistema esap fayllarında saqlanadı hám paydalanıwshı sistemaǵa kirgende jumısqa komanda interpretatori atqarılatuǵın processga jazıladı.jáne bul baha, sol paydalanıwshı atınan iske túsiriletuǵın hár bir processga me'ros bolıp ótedi hám yadro tárepinen fayllarǵa shaqırıq, programmalar orınlanıwı huqıqın baqlaw ushın paydalanıladı.
UNIX OT i fayl sisteması terek strukturasına iye. Hár bir esapqa alınǵan paydalanıwshı ushın, fayl sisteması málim katalogı sáykes keledi (bul “domashniy” katalog dep ataladı ). Sistemaǵa kirisiwde, paydalanıwshı óz katalogındaǵı barlıq katalog hám fayllardan sheksiz paydalanıw huqıqına iye boladı. Paydalanıwshı óz katalogındaǵı katalog hám fayllardı jaratılıwması, alıp taslawı hám ózgertiwi múmkin. Basqa fayllarǵa shaqırıq huqıqına qaray, shegaralanǵan boladı.
Super paydalanıwshı. Álbette, esapqa alınǵan paydalanıwshı retinde jumıs tutatuǵın sistema admınıstratori, pútkil sistemanı basqarıw ushın ápiwayı paydalanıwshına salıstırǵanda kóbirek haqılı bolıp tabıladı. UNIX OT de bul hal admınıstrator UID ga birden-bir nol ma`nisin beriw menen sheshiledi, bul paydalanıwshı sonday eken superfoydalanuvchi bolıp tabıladı (yaǵnıy admınıstrator).
Bul paydalanıwshı sistema ústinen tolıq qadaǵalawǵa iye esaplanadı. Superfoydalanuvchi ushın resurslardan paydalanıwǵa shegara joq bolıp tabıladı. Ápiwayı paydalanıwshılarǵa fayl ólshemi, bólinetuǵın yad maksimal kolem hám x. k. larga shegara qoyılǵan boladı. Admınıstrator bul shegaralardı, basqa paydalanıwshılar ózgertiwi múmkin. Admınıstrator da ózi ushın ápiwayı esap jazıwı quraydı, biraq sistemanı administrlash ushın “SU” komandasınan paydalanadı (qaytıw komandası bolsa “exit”).
Paydalanıwshı interfeysi. Paydalanıwshınıń UNIX sisteması menen baylanısi komanda tiline tiykarlanǵan bolıp tabıladı. Paydalanıwshı sistemaǵa kirgennen keyin, onıń ushın komanda interpretatorlaridan biri jumısqa túsedi. Ádetde, sistemada bir-birine uqsas, biraq óz múmkinshilikleri menen parıq etetuǵın tilli komanda interpretatorlari qollanıladı. Qálegen komanda interpretatori UNIX OT i ushın - qabıq (“obolochka” - spell bolıp tabıladı ). Sebebi hár qanday interpretator sistema yadrosı sırtqı ortalıǵından ibarat esaplanadi Linux sistemasında komanda interpretori - “bash” bolıp tabıladı.
Shaqırılǵan komanda intepretatori, paydalanıwshına komanda qatarı kirgiziwge usınıs beredi (yamasa komandalar qatarı hám x. k.). Náwbettegi komanda orınlanǵand keyin, terminal ekranına nátiyje shıqqannan keyin, interpretator taǵı komanda qatarın kirgiziwge usınıs beredi, sonday etip sistemadan chiqmaguncha sol hal dawam etedi.
UNIX de paydalanıwshı komanda tilleri jetkilikli dárejede ápiwayı bolıp tabıladı hám usınıń menen birge quramalı programmalar jazıw ushın jetkilikli dárejede kúshli bolıp tabıladı.
Házirgi waqıtta kóbirek grafik interfeyslerden paydalanilgani ushın, UNIX OT larida da kóbinese X-Window de islep atır. X-Window - bul paydalanıwshılarǵa óz sistemaları hám máseleleri menen grafik rejimde baylanıs imkaniyatın beredi.
Komanda qatarı, komanda atı (atqarılatuǵın fayl atı ), onıń ketidan argumentlar diziminen ibarat esaplanadi. Hár qanday komanda tili úsh bólekten ibarat esaplanadi:
• xizmatchi konstruksiyalar ; (olar matn qatarı menen amallar orınlaw va oddiy komandalar tiykarında quramalı komandalar jaratılıwma múmkinshilik beredi).
• qo'yilgan komandalar (vstroyenniy) komanda tili tárepinen tikkeley atqarılatuǵın komanda ;
• alohida atqarılatuǵın fayllar menen ańlatılatuǵın komandalar.
Aqırǵı kórinistegi komandalar óz ishine standart komanda (sistemalı utilitalar) hám paydalanıwshı jaratqan komandalardan ibarat esaplanadi.
Processler. UNIX sistemasında process - bul eski mániste jeke virtual mákanda atqarılatuǵın process bolıp tabıladı. Paydalanıwshı sistemaǵa kirgende, komanda interpretatori programması atqarılatuǵın process avtomatikalıq tárzde jaratıladı. Eger komanda interpretatoriga, atqarılayapgan faylǵa uyqas komanda ushrassa, ol jańa process jaratadı hám ol jaǵdayda “main” funksiyasınan baslap uyqas programmanı jumısqa túsiredi. Bul jumısqa túsirilgen programma óz gezeginde process jaratılıwması hám ol jaǵdayda basqa programmanı jumısqa túsiredi hám x. k. Jańa processni shólkemlestiriw hám ol jaǵdayda programmanı jumısqa túsiriw ushın eki sistemalı shaqırıw API - fork () hám exec (imya vipolnyayemogo fayla - atqarılıwshı fayl atı ). fork () - sistemalı shaqırıw, jaǵdayı tiykarǵı process jaǵdayına uqsas bolǵan jańa adres mákanın jaratılıwma alıp keledi. (yaǵnıy ol jaǵdayda sol programma hám maǵlıwmatlar bar bolıp tabıladı). Jańa process ushın, hámme maǵlıwmatlar segmentik nusqaları shólkemlestiriledi.
2. UNIX OT i islewi. Processlerdi orınlanıwı
Processler eki jaǵdaydan birewinde orınlawǵa bolatuǵın : paydalanıwshı hám sistemalı paydalanıwshı jaǵdayında, process paydalanıwshı programmasın atqaradı hám paydalanıwshı maǵlıwmatlar segmentinen paydalanıwı múmkin. Sistemalı jaǵdayda process yadro programmasın atqaradı hám sistemalı maǵlıwmatlar segmentinen paydalanıwı múmkin.
Paydalanıwshı procesine sistemalı funksiyanı orınlaw talap etilse, ol sistemalı shaqiriq etedi. Ámelde, sistema yadrosın programma retinde shaqırig'i júz beredi. Sol waqıttan baslap, sistemalı shaqiriqdan baslap, process sistemalı process esaplanadı. Sonday etip, paydalanıwshı hám sistemalı processler, bir processtiń eki keńisliksi bolıp tabıladı, biraq olar bir-biri menen xesh qashan kesilispeydilar. Hár bir keńislik óz stekidan paydalanadı.
Másele steki, argument, lokal ózgeriwshiler hám másele rejiminde atqarılatuǵın funksiyalar maǵlıwmatlardı óz ishine aladı. Dispetcher procesi paydalanıwshı fazasına iye emes.
UNIX sistemalarında waqıt ajratılıwı shólkemlestiriledi, yaǵnıy hár bir processga waqıt kvantı ajratıladı, yamasa kvant tawısıwı menen ol toqtaydı hám waqıt jańa kvantı beriliwi menen, ol óziniń orınlanıwın dawam ettiredi.
Dispetcherlew mexanizmi, hámme processler arasında prosessor waqtın bóliwleydi. Paydalanıwshı processlerine prioritet, ol alǵan prosessor waqtına qaray beriledi. Hámme sistemalı processler, paydalanıwshı processlerine salıstırǵanda joqarı prioritetga iye esaplanadı hám sol sebepli de birinshi náwbette olarǵa xızmet etiledi.
Kirgiziw hám shıǵarıw sisteması. UNIX de kirgiziw hám shıǵarıw funksiyaları tiykarlanıp 5 sistemalı shaqırıw menen ámelge asıriladı : open, close, read, write hám seek.
Fayl sisteması. UNIX sistemasında fayl qálegen shaqırıqlı simvollar kompleksinen ibarat esaplanadi. Faylǵa maǵlıwmatlar, paydalanıwshı tárepinen jaylastırılıwı múmkin, hám ol basqa strukturaǵa iye bolmaydı.
Fayl sisteması strukturası. Processler arasındaǵı óz-ara baylanıs. UNIX OT i kliyent-server texnologiyayasiga tolıq juwap beredi. Bul universal model qálegen quramalılıqtaǵı, usınıń menen bir qatarda tarmaq sistemaların qurıw ushın tiykar bolıp xızmet etedi. Kliyent-server modeli Principinde isleytuǵın programma sistemaların qurıw ushın UNIX de tómendegi mexanizmler ámeldegi:
- signallar;
- semaforlar;
- dasturli kanallar ;
- xabarlar (soobshyenii) gezegi;
- xotirani bólinetuǵın segmentleri;
- masofadagi proseduralarni shaqırıw. Signallar.
virtual kompyuterde process orınlanıwın kórip shıqsak, (paydalanıwshına beriletuǵın ) ol halda bunday sistemada, standart talaplarǵa juwap beretuǵın úzilisler sisteması ámeldegi bolıwı kerek:
- favqulotda jaǵdaylarǵa qayta islew;
- ichki hám sırtqı úzilisilarga qayta islew quralları ;
- uzilishlar sistemasın basqarıw quralları.
Bul hámme talaplarǵa UNIX de signallar mexanizmi juwap beredi, ol tekǵana signallardı qabıl etip qayta islewge múmkinshilik beredi, bálki olardı júzege keltirip basqa processlerge (mashinalarǵa ) jıberiwge múmkinshilik beredi. Signallar sinxron hám asinxron bolıwı múmkin.
Signallar, processler arasındaǵı óz-ara baylanıstı ápiwayı forması retinde qarawı múmkin. Olar bir processdan ekinshisine yamasa OT yadrosınan qandayda bir processga, málim hádiyse júzege kelgenligi haqqında xabar beriwi ushın paydalanıladı.
Programma kanalları UNIX sistemasında óz-ara baylanıs hám processlerdi sinxronlashtiruvchi zárúrli qural bolıp tabıladı.
Processler arasında maǵlıwmatlar almasinuvi ushın, xabar gezegi mexanizmi paydalanıladı.
Linux bul zamanagóy UNIX ga uqsas, POSIX standartın qandiruvchi jeke kompyuterler hám jumısshı stansiyalar ushın jaratılǵan OT bolıp tabıladı. Linux bul erkin tarqatiletuǵın UNIX - sisteması versiyası bolıp tabıladı. Bul sistemanı Linus Torvald islep chiqgan bolıp, ol kodlardı ashıq etip jaratıw shártini usınıs etdi. Qálegen paydalanıwshı koddan paydalanıwı hám ózgertiwi múmkin, biraq bul halda álbette ol sistemanıń modullarına kirgizgen kodın ashıq qaldırishi shárt. Sistemanıń hámme komponentalari (hátte berilgen tekstler de) erkin nus'ha alıw hám shegaralanbaǵan sanlı paydalanıwshılarǵa ornatıw shárti menen, lisenziyali tarqatıladı.
Sonday etip, Linux sisteması kóp sanlı programmistler hám internet arqalı bir-biri menen baylanıs etiwshi UNIX sisteması belsendileri járdeminde jaratıldı.
Basında Linux sisteması, “qo'lbola” UNIX ga uqsas sisteması retinde i80 386 prosessorli IBM PC tipidagi mashinalarǵa mólsherlengen edi. Biraq keyinirek Linux - sol dárejede ǵalabalıqlasıp kettiki, olardı sol dárejede kóp komaniyalar qollap -quwatladiki, házirgi waqıtta bul operasion sistemanıń ámeldegi versiyaları derlik hámme tipdagi prosessor hám kompyuterler ushın islep shıǵıldı. Linux tiykarında superkompyuterlar da jaratılayapti. Sistema klasterlestiriw, zamanagóy interfeys hám texnologiyalardı qollaydı.
Linux - kóp máseleli, kóp paydalanıwshılı tolıq qanlı operasion sistema bolıp tabıladı (tap UNIX basqa versiyaları sıyaqlı ). Bul, bir waqtıniń ózinde, bir mashinada, kóp paydalanıwshılar, parallel halda, kóplegen programmalardı atqarǵan halda islewi degen sóz bolıp tabıladı.
Linux sisteması. UNIX ushın qatar standartlar menen berilgen tekstler dárejesinde proporcional bolıp tabıladı (sovmestim). UNIX ushın internet arqalı erkin tarqatiletuǵın datsurlar, Linux ushın, ámelde kem ózgertiwlersiz kompilyasiya etiliwi múmkin. Bunnan tısqarı, Linux ushın hámme berilgen tekstler, yaǵnıy yadro, qurılmalar drayverlari, kitapxanalar, paydalanıwshı programmaları hám instrumental qurallar erkin tarqatıladı.
Linux, maǵlıwmatlardı saqlaw ushın túrli tipdagi fayl sistemaların qollaydı. EXT2 FS sıyaqlı fayl sisteması Linux ushın arnawlı jaratılǵan. M-n, Minix-1 hám Xinix sıyaqlı fayl sistemaları
da qollanıladı. Bunnan tısqarı, FAT tiykarındaǵı fayldı basqarıw sisteması ámelge asırılǵan, bul bolsa bul fayl sisteması bólimlerindegi fayllarǵa tikkeley shaqırıqǵa múmkinshilik beredi. HPFS, NTFS hám FAT32 larga shaqırıq hám fayllardı basqarıw sisteması variantları jaratılǵan.
Dástúriy UNIX sistemaları daǵı sıyaqlı, Linux bizge málim 3 sistemanı óz ishine alǵan mikroyadroga iye.
Free BSD OT i. Linux OT den tısqarı erkin tárzde tarqatiletuǵın operasion sistemalar shańaraǵına kiretuǵın Free BSD ni da aytıw múmkin. Bul OT lar arasındaǵı Principial hám eń zárúrli parq sonda, shártlesiwge kóre, Linux sistemasına hár kim óz ózgertiwlerin kirgiziwi múmkin, biraq bul halda ol ózin kodın ashıq halda koldirishi kerek. Biraq hámme kompaniyalar buǵan razı emes. Kópshilik, berilgen tekstler hám tayın sheshimlerden paydalanıwdı qalelaydilar, biraq óz programmalıq támiynat sırların ochkilari kelmeydi. Sol sebepli de, bul OT ushın distributivlar islep shıǵıwshı kompaniyalar bar. Hár bir kompaniya óz OT den tısqarı oǵan óz installyatorini, utilitalarni, usınıń menen birge programmalar paketin, konfiguratorlarni hám aqır-aqıbetde ámeliy programmalar paketiniń úlken kompleksin qosadı. Bunda ol, óz sistemasına óz ózgerislerin basqalar menen keliwmesten kirgiziwi múmkin.
Linux ga keri túrde, Free BSD OT i óz koordinatoriga iye esaplanadı, bul koliforniya Tuyıqlı universiteti bolıp tabıladı. Qalelegen adam bul OT kod tekstlerin úyreniwi hám oǵan óz ózgertiwlerin kirgiziwdi usınıs etiwi múmkin, biraq bul ózgerisler kiritiledi degen sóz emes, hátte ózgerisler paydalı sonda da. Buǵan tek kordinator huqıqı bar.
Sonday etip, Free BSD - bul UNIX ga uqsas OT, ol da ashıq kodlı, onıń yadrosı mikroyadro Principinde qurılǵan.
Qadaǵalaw sorawları
1. UNIX OTlar shańaraǵı tiykarǵı qásiyetleri.
2. UNIX OTini islep shıǵıwda názerde tutılǵan tiykarǵı maqsetler.
3. UNIX OT strukturalıq bólimleri.
4. UNIX-kóp paydalanıwshılı OT.
5. UNIXda paydalanıwshı hám superfoydalanuvchi hám paydalanıwshı interfeysi.
6. Linux OT qásiyetlerin aytıp beriń.
7. FreeBSD OT qanday sistema?
8. Linux hám FreeBSD OTlari arasındaǵı tiykarǵı ayırmashılıqlardı aytıp ótiń.
|
