26
Bu rahbarlik o‘qituvchining o‘quvchilar o‘quv faoliyatini tashkil qilishdan
iborat bo‘ladi. Buning uchun o‘qituvchi kerakli material tanlaydi, uni ma’lum
ketma-ketlikda joylashtiradi, o‘quvchilarga bilim manbalarini tavsiya qiladi,
o‘quvchilarning o‘zlashtirish bo‘yicha
faoliyatini tashkil etadi, bilimni
o‘zlashtirish jarayoni qanday o‘tishini nazorat qiladi.
O‘quvchilarning matematik bilimlarni o‘zlashtirish jarayoni qiyin jarayon-
dir. Buni matematik tushunchalarning vujudga kelishini haqqoniy
anglagandagina to‘g‘ri tushunish mumkin.
«Matematika bilimlar va uning haqiqatligi bizning atrofimizda turgan nar-
salarning mavjudligiga, uni kuzatish va tajribalarga bog‘liq emas, kuzatish
va tajriba bizga faqat sonlar va geometrik tushunchalarning hosil bo‘lishiga
mayl bag‘ishlaydi. Lekin haqiqatni tasavvur qilishga asosan matematik tu-
shunchalar bizdan tashqaridagi narsalarning xossalarini aks ettiradi. Son
tushunchasi yoki figura tushunchasi bizdan
tashqaridagi narsalarning
xususiyatlaridan kelib chiqqan. Matematik tushunchalarning vujudga
kelishini bunday tushunish yosh maktab o‘quvchilarining tashqi olam
obektlariga
xos
bo‘lgan
fazoviy
shakl,
miqdoriy
munosabatlarni
o‘rganishlarni tarbiyalaydi.
Bola hali maktabga kelmasdan turib o‘yin bilan ish ko‘radi-yu to‘plamdan
uning ayrim elementlarni axtaradi, elementlarni to‘plamga birlashtiradi,
to‘plamlarni yig‘adi, to‘plamdan uning qismini ajratadi, to‘plamlarni
taqqoslaydi, teng sonli to‘plamlarni ajratadi.
Narsalar to‘plami bilan olib borilgan hamma
shu kabi amaliy harakatlar
va kattalar bilan doimiy aloqa natural son tushunchasining shakllanishiga
olib keladi.
Kublardan, g‘ishtlardan, loylardan, har xil «yasashlarni» bajarish, rasm
va boshqa shu kabi faoliyatlari ularga shakl, o‘lchov, predmetlarning o‘zaro
joylashishlari bilan tanishishiga imkon beradi. Bu esa geometrik tushun-
chalarning shakllanishida asos bo‘lib xizmat qiladi.
Shunday qilib, bolalar boshlang‘ich matematik bilimlarni, o‘zlarining
katta bo‘lmagan shaxsiy tajribalarida, mustaqil lekin kattalar bilan munosa-
batning ta’siri bo‘lgan holda egallaydi.
O‘qituvchi bolalarning bilimlarini aniqlaydi, ularni to‘ldiradi
va shu poy-
devorga yangi bilimlarni o‘zlashtirishni tashkil etadi. Yangi bilimlarni bunday
egallash, yangi fakt va tushunchalarni kuzatish asosida mustaqil ishlashi,
shuningdek, kishilar tomonidan ishlangan bilimlarni egallash bilan olib
borish mumkin. Bunda yangi bilimlarni egallash yangi va oldingi bilimlar
orasidagi tariflangan tushunchalar va yangi faktlar orasidagi qarama-
qarshiliklarni hal qilish asosida boradi.
Тushunchalar o‘quvchi ongida
o‘zgarishsiz qolmasdan ular shaklan o‘zgaradi, rivojlanadi.
Masalan: o‘quv va hayotdagi amaliy tajribalar
asosida predmetlar
to‘plamini taqqoslash, solishtirish, kesmalar uzunligini solishtirish, shuning-
dek, masalalar yechish orqali bolalar asosiy belgilarni o‘zlashtirib oladi: ay-
irma ayirishdan kelib chiqadi va bir sonning ikkinchi sondan qancha ortiq
yoki kamligini ko‘rsatadi.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
27
Shunday qilib, o‘quvchilarning o‘qituvchi rahbarligida bilimlarni egallash
jarayonini quyidagi sxema bilan ifodalash mumkin.
I. Bolaning shaxsiy hayotiy tajribasi va oldin egallagan bilimlari.
II. Maktabda tashkil qilingan tajriba: kuzatish, laboratoriya va boshqa
amaliy ishlar.
III.To‘plangan tajriba, kitoblarda bosilgan bilimlar.
IV. Bilimlarni o‘quv - amaliy va hayotiy - amaliy ishlarda qo‘llash.
5. O‘qituvchi va o‘quvchilar faoliyati orasidagi moslik.
O‘quvchilarning bilim olishlari va o‘qituvchining unga rahbarligini quyi-
dagicha ko‘rsatish mumkin.
O‘qituvchining faoliyati:
O‘quvchilar faoliyati:
1.
O‘quvchilarning
bilimini so‘rash, suhbat,
hisoblash,
masalalar
yechish
uchun amaliy
topshiriqlar
berish
asosida
o‘quvchilar
bilimini aniqlash.
2. Ko‘rgazmali qurol
va vositalarni namoyish
qilish
va
kuzatishni
tashkil qilish.
3.
Suhbat,
tu-
shunti--rishlarni
bog‘lagan holda bilim-
larni bayon qilish, kitob
bilan
ishlashni uyush-
tirish.
4. Mashqlarni uyushti-
rish:
o‘quvchilarning
o‘quv - amaliy va hayotiy
- amaliy ishlarini tashkil
etish.
5. So‘rash va amaliy ish-
larni bajarish bo‘yicha
topshiriq berish yo‘li bi-
lan o‘quvchi-larbilimini
tekshirish.
1. O‘qituvchi savol-
lariga javob berish,
o‘lchash,
hisoblash,
masalalar yec-hish
yordamida topshiriqlar
bajarish.
2.
Òavsiya qilingan
o‘bekt-lar ustida ku-
zatish, tahlil, sintez,
taqqoslash,
umum-
lashtirish, deduktiv xu-
losalar chiqarish.
3. O‘qituvchining bay-
onini tinglash kitob
o‘qish,
faktlarni
umum lashtirish va
eslash.
4. Egallangan bilim-
larni
amaliy ishlarni
bajarishga
qo‘llash,
oldin
egallangan
bilimlarni
o‘zgargan
sharoitda qo‘llash.
5.
O‘qituvchining
savollariga javob ber-
ish, amaliy ishlarni
bajarish.
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
