12
6. Asosiy tushunchalar va natijaviy tushunchalar o‘zaro bog‘lanishda
berilgan.
Masalan, qo‘shish asosida ko‘paytirish keltirib chiqarilgan.
Boshlang‘ich matematika kursi o‘z tuzilishi bo‘yicha o‘z ichiga olgan,
arifmetik, algebraik va geometrik materialdan iborat qismlarni .
Boshlang‘ich matematika kursida arifmetik materialning konsentrik joy-
lashuvi saqlanadi.
Ammo, amaldagi dasturda konsentrlar soni kamaytirilgan: o‘nlik, yuzlik,
minglik, ko‘p xonali sonlar. Shuni ham aytish kerak, material shunday katta
guruhlashganki, unda o‘zaro bog‘langan tushunchalar, amallar, masalalarni
qarash vaqt jihatdan yaqinlashtirilgan.
Arifmetik amallarning xossalari va mos hisoblash usullarini o‘rganish bi-
lan bir vaqtda arifmetik amallar natijalari bilan
komponentalari orasidagi
bog‘lanishlar ochib beriladi. (Masalan, agar yig‘indidan qo‘shiluvchilardan
biri ayrilsa, ikkinchi qo‘shiluvchi hosil bo‘ladi.) Komponentlaridan birining
o‘zgarishi bilan arifmetik amallar natijalarining o‘zgarishi kuzatiladi.
Algebra elementlarini kiritish, chuqur, tushunilgan va umumlashgan
o‘zlashtirish maqsadlariga javob beradi: tenglik, tengsizlik,
tenglama,
o‘zgaruvchi tushunchalari konkret asosda ochib beriladi.
1-sinfdan boshlab sonli tengliklar va tengsizliklar (4=4, 6=1+5,
2<3, 6+1>5, 8-3< 8-2 va hokazo) qaraladi.
Ularni o‘rganish arifmetik materialni o‘rganish bilan bog‘lanadi va uni
chuqurroq ochib berishga yordam beradi.
2-sinfdan boshlab (x+6)-3=2 va h.k ko‘rinishdagi tenglamalar qaraladi.
Тenglamalarni yechish, oldin tanlash metodi bilan, so‘ngra amallarning
natijalari bilan komponentlari orasidagi bog‘lanishlarni bilganlik asosida ba-
jariladi.
O‘zgaruvchi bilan amaliy tekshirish o‘quvchilarning funksional tasavvur-
larini egallashlariga imkon beradi.
Geometrik material bolalarning eng sodda geometrik figuralar bilan tan-
ishtirish, ularning fazoviy tasavvurlarini rivojlantirish,
shuningdek, arifmetik
qonuniyatlarni, bog‘lanishlarni ko‘rsatmali maqsadlariga xizmat qiladi. (Ma-
salan, to‘g‘ri to‘rtburchakning teng kvadratlarga bo‘lingan ko‘rsatmali
obrazidan ko‘paytirishning o‘rin almashtirish xossasini bog‘lanishi ochib
foydalaniladi...).
1-sinfdan boshlab to‘g‘ri va egri chiziqlar, kesmalar, ko‘pburchaklar va
ularning elementlari, to‘g‘ri burchak va hokozo kiritilgan.
O‘quvchilar geometrik figuralarni
tasavvur qila olishni, ularni nomlari,
katakli qog‘ozga sodda yasashlarni o‘rganib olishlari kerak. Bundan tash-
qari, ular kesma va siniq chiziq uzunligini, ko‘pburchak perimetrini, to‘g‘ri
to‘rtburchak, kvadrat va umuman har qanday figuraning yuzini (paletka yor-
damida) topish malakasini egallab olishlari kerak.