Muhammad Al-Xorazmiy nomidagi Toshkent Axborot Texnologiyalari Universiteti Nurafshon fililali “Kompyuter injineringi” fakulteti 610-21 Kto’ talabasi Qosimova Dilnozaning Fizika fanida “Gazlarda tovush tezligi” mavzusida tayyorlagan mustaqil

Gazlarda tovush tarqalishi

• Gazlarda tovush tarqalishi
• Inson qulog‘i 16 Hz dan 20 000 Hz gacha bo‘lgan tovushlarni eshita oladi. 16 Hz dan kichik tovushlarni infratovush va 20 000 Hz dan kattalarini ultratovush deyiladi.
• Aniq bir chastotali tovush chiqaradigan asbobga kamerton deyiladi. Kamertonni 1711-yilda ingliz musiqachisi J. Shorom ixtiro qilgan bo‘lib, musiqa asboblarini sozlashda foydalangan. Kamerton ikki shoxli metall ster jendan iborat bo‘lib, o‘rtasida tutqichi bor (125-rasm). Rezina ta yoqcha bilan kamer tonning bir shoxchasiga urilsa, ma’lum bir to vush eshitiladi. Kamer ton ning tebranishiga ishonch hosil qilish uchun ipga birorta yen gil sharchani osib, uni kamertonning ikkinchi shoxchasiga tegizib qo‘ya miz. Kamertondan ovoz chiqqanda sharcha ham tebranib turganligini ko‘rish mumkin. Kamertondan chiqadigan ovozni kuchaytirish uchun u yog‘ochdan yasalgan qutiga o‘rnatiladi. Bu qutini rezonator deyiladi. Shu maqsadda rubob, tor, dutor, tanbur kabi asboblarda tebranuvchi sim ostiga yupqa parda qo‘yiladi. Odamning ham tovush chiqaruvchi og‘zi kamertonga o‘xshaydi. Til tebra nuvchi jism bo‘lsa, og‘iz bo‘shlig‘i va tomog‘i rezo nator vazifasini bajaradi.

• Tovush qabul qilgichlarga bi rinchi navbatda inson qulog‘ini kiritamiz. Quloq ichida maxsus parda bo‘lib, unga tovush tush ganda tebranadi va undan signallar miyaga uzatiladi. Odamlar qu loqlarining sezgirligi turlicha bo‘ ladi. O‘quvchi yoshlar bilan qa riyalarning qulog‘i birday eshit maydi. Xuddi shunday, hayvonlarning ham tovushni eshitish chastota diapazoni boshqacha. Kapalaklar, kuchuk va mushuklar, ko‘rshapalaklar ultra tovushlarni ham qabul qila oladi. Delfin 200 kHz gacha bo‘lgan ultratovushlarni qabul qiladi. Tovushni qabul qilish uchun maxsus mikrofonlar yaratilgan. «Mikrofon» so‘zi yunoncha ikki so‘zdan: mikros – kichik va phone – tovush so‘zlaridan olingan. Mikrofonda tovush tebranishlari elektr tebranishlariga aylantiriladi, so‘ngra maxsus kuchaytirgichlarda kuchaytiriladi.