15
1). Maksimal tok bilan zaryadlash. Bu bosqichda AB quyosh panelidan
kelayotgan hamma tokdan foydalanadi.
2). KIMZT dan foydalanish. AB da kuchlanish aniq sathga chiqqanida
kontroller doimiy kuchlanish bilan KIMZT hisobiga ta‘minlay boshlaydi.
Bu AB da gaz ajralib chiqishi va o‗ta qizishni oldini oladi. AB
zaryadlanish sathiga qarab tok kamayib boradi.
3). Tenglashish. Ko‗pgina suyuq elektrolitga
ega AB gaz hosil
bo‗lishigacha davriy zaryadlanish davomida ish jarayoni yaxshilanadi,
elektrolit aralashib plastinalar tozalanadi, AB har xil bankalarida
kuchlanish tenglashadi.
4). Tayanch zaryad. AB to‗liq zaryad holatida bo‗lsa ham, zaryad
kuchlanishi batareyada gaz ajralib chiqqanda yoki uning qizishi vaqtida
kamayadi, bu vaqtda AB zaryad holatida ushlab turiladi.
5-rasm. Quyosh panelidan akkumulyatorni zaryadlashdagi bosqichlar.
Maksimal
quvvat
nuqtasini
kuzatishga
mo‘ljallangan
kontrollerlar: Quyosh batareyalari ishlab
chiqarayotgan energiya
miqdorini oshirish kerak bo‗lsa, qo‗shimcha quyosh panellari qo‗shmasdan
ham oddiy kontrollerni maxsus «Maximum Power Point Tracker» (MPPT)
deb nomlanadigan quyosh batareyasida maksimal quvvatni (TMM)
kuzatishga mo‗ljallangan kontroller bilan almashtirish kerak.
MRRT-kontroller quyosh batareyasidagi kuchlanish va tokni doimo
kuzatib boradi, uning qiymatlarini ko‗paytirib, quyosh batareyasi quvvati
maksimal bo‗lgandagi tok kuchlanish juftligini aniqlaydi. O‗rnatilgan
protsessor AB ning zaryad bosqichini kuzatadi (to‗lishi, o‗ta to‗yinishi,
tenglashish, tayanch) va shu asosida unga qanday miqdordagi tok
16
berilishini aniqlaydi. Protsessor bir vaqtda tablodagi parametrlar
indikatsiyasiga ham komanda beradi (ma‘lumotlarni saqlash va boshq.)
Maksimal quvvat nuqtasi har xil usullar bilan ham hisoblanishi
mumkin. TMM ni qidiruv usullari ham har xildir.
1) Odatda «Perturb and Observe» usulidan foydalaniladi. ya‘ni quyosh
batareyasining volt-amper xarakteristikasini
TMM bilan davriy ravishda
to‗liq skanerlash (2 soatda 1 marta) olib boriladi. Navbatdagi skanerlash
jarayonigacha kontroller qidirishda davom etib, quyosh batareyasining
quvvat tebranishini hisoblaydi va agar unda quvvat katta bo‗lsa yangi
ishchi nuqtaga, yangi kuchlanishga siljitadi. Amaliy jihatdan hamma
kontrollerlarda ushbu usul qo‗llaniladi.
Uning kamchiligi shundan iboratki, doimo o‗lchash ishlarini olib borish
va bu vaqtda paneldan kelayotgan energiyaning uzilishi hisoblanadi. Har
xil ishlab chiqaruvchilar quyosh bataereyasi
maksimal quvvat nuqtasini
optimal kuzatish uchun Quyoshdan kelayotgan optimal miqdordagi
energiyani chastota iteratsiyalari, to‗liq skanerlash davriyligi va qidiruv
chuqurligi parametrlarini tanlashadi.
2) Ikkinchi usul. – «Scan and Hold». Birinchi skanerlash jarayonidan
so‗ng topilgan nuqta darajasida kuchlanish aniqlanadi va navbatdagi to‗liq
skanerlash holatigacha ushlab turiladi. Bunday usul quyosh panelida soya
va bulutlar paydo bo‗lmaganda yaxshi hisoblanadi. Afzalliklari – ishning
yuqori tezligi, o‗lchash jarayonida generatsiya vaqtida uzilishlar
bo‗lmaydi.
3) Uchinchi usul – «Percentage of open circuit voltage».
Salt yurish
kuchlanishi va (Uxx∙k) darajasidagi ishchi nuqta o‗lchanadi. Bu yerda k- 0
dan 1 gacha bo‗lishi mumkin (k-0.8). Nuqta navbatdagi skanerlash
jarayonigacha ushlab turiladi. Bunday usul panellarda soya tushishi va
bulut bo‗lmagan holatlar uchun yaxshidir. Afzalliklari – ishning yuqori
tezligi, o‗lchash vaqtida generatsiyada uzilishlar bo‗lmaydi.
4) To‗rtinchi usul – ishchi nuqtani qat‘iy ravishda tanlash. Kontroller
qo‗llab turadigan istalgan kuchlanish belgilanadi. U hech qanday o‗lchash
va hisoblashlarni bajarmaydi, doimo ishlab turadi. Kamchiliklari –
tanlangan kuchlanish haqiqiy TMM dagidan uzoq bo‗lishi mumkin.
Ammo, aniq ma‘lum bo‗lsa qanday kuchlanishda
batareya maksimal
quvvat ishlab chiqaradi va quyosh batareyasi amaliyotda doimo ochiq
havoda ishlaganda ushbu usuldan foydalangan ma‘qulroq.
Tizim ishga tushirilganda kontroller qo‗llab turadigan kuchlanish
beriladi, ya‘ni u quyosh batareyasining aniq parametrlari bo‗yicha
hisoblanadi.
17
TMM
ning
holati
panellarning
yoritilganligiga,
haroratiga,
foydalanadigan panellarning har xilligiga va boshqlarga bog‗liqdir.
Kontroller davriy ravishda o‗tgan bosqichdagi nuqtadan ―o‗zgarishga‖
harakat qiladi, bunda quyosh panelining quvvati ko‗taralishi lozim, shunda
u yangi nuqtadagi ishga o‗tadi. Nazariy jihatdan olganda, TMM ni qidirish
vaqtida bir oz energiya yuqotiladi, lekin bu energiya qo‗shimcha ravishda
MRRT-kontroller ta‘minlagan energiya bilan taqqoslaganda juda ham
kamdir. Qo‗shimcha ravishda olingan energiyani bu holatda aniqlash juda
qiyindir. Qo‗shimcha ravishda ishlab chiqarish jarayoniga ta‘sir qiluvchi
omillar bo‗lib harorat va AB zaryadlanish darajasi sabab bo‗ladi.
Ishlab chiqarish jarayoniga eng ko‗p hissa asosan,
panellarning past
haroratlarida va razryadlangan AB sodir bo‗ladi (6- rasm).
6-rasm. MRRT – kontrollerdan foydalanganda qo‗shimcha
ravishda olingan energiya miqdori
Maksimal quvvat nuqtasida quyosh panelining kuchlanishi panelning
har xil harorat kattaliklarida o‗zgaradi (7-rasm). Quyosh paneli qanchalik
qizisa, kuchlanishi kamayib quyosh batareyasining ishlab chiqarish
samaradordligi ham kam bo‗ladi. Qandaydir vaqtlarda maksimal quvvat
nuqtasi (MQN) ning kattaligi AB dagi kuchlanishdan ham kichik bo‗lishi
mumkin, bu holatlarda oddiy kontroller bilan taqqoslaganda hech qanday
yutuq bo‗lmaydi. Bu quyosh batareyasiga qisman
soya tushgan vaqtlarda
yuz beradi. MRRT-kontrollerlarning joriy narxi ularni 200 Vt quvvatdan
boshlab quyosh panellarida yoki nostandart kuchlanishlanishga ega
panellarda qo‗llash imkonini beradi.
18
7-rasm. Panel haroratiga bog‗liq ravishda maksimal quvvat
nuqtasida quyosh paneli kuchlanishi.
