N. K. Dadaxonov
ELEKÒR-GAZ PAYVANDLASH
ÒEXNOLOGIYASI
Kasb-hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma
2-nashri
«O‘QITUVCHI» NASHRIYOT-MATBAA IJODIY UYI
ÒOSHKENÒ—2013
O‘ZBEKISÒON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RÒA MAXSUS ÒA’LIM VAZIRLIGI
O‘RÒA MAXSUS, KASB-HUNAR ÒA’LIMI MARKAZI
Ò a q r i z c h i l a r : Namangan MII dotsenti, texnika fanlari
nomzodi A. MURODOV
Namangan
MPI dotsenti, texnika fanlari
nomzodi A. S. POLVONOV
Namangan SQXK oliy toifali o‘qituvchisi
M. MAMADIYEV
©„¤³èòóâ÷è“ nashriyoti, 2002
©„O‘qituvchi“ NMIU, 2013
UO‘K: 621.791(075)
KBK 30.61 ya 722
D-15
Dadaxanov N. K.
Elektr-gaz payvandlash texnologiyasi: kasb-hunar
kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma / H.K. Dadaxonov;
O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim
vazirligi; O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi;
2-nashri. —Ò.: „O‘qituvchi“ NMIU, 2013. —96 b.
O‘quv qo‘llanmada „Elektr-gaz
payvandlash tex-
nologiyasi“ fanidan nazariy ma’lumotlar berilgan. U
060001—qishloq xo‘jaligi mashinalari va jihozlaridan
foydalanish hamda ta’mirlash ta’limi yo‘nalishida va shu
fanni o‘qiydigan boshqa yo‘nalishdagi o‘quvchilar uchun
ham mo‘ljallangan.
ISBN 978-9943-02-699-5
UO‘K: 621.791(075)
KBK 30.61 ya 722
30.61
D-15
ISBN 978-9943-02-699-5
Hozirgi kunda mashinasozlik bilan birga payvandlash
ham rivojlanib bormoqda. Payvandlash faqat mashinasoz-
likda emas, balki boshqa sohalarda ham keng yo‘lga
qo‘yilgan. Uning yordamida yangi konstruksiyalar ishlab
chiqiladi, buyum va jihozlar ta’mirlanadi
va yana boshqa
ishlar ham amalga oshiriladi. Payvandlash ishlarini
zamonaviy usullar bilan yer ustidagi kabi suv ostida
ham, kosmosda ham, har qanday fazoviy holatda baja-
rish mumkin.
Metallni eritishda „elektr uchqunlaridan“ amalda
foydalanish g‘oyasini, birinchi bo‘lib, 1753-yilda
rossiyalik
olim G. V. Rixman atmosfera elektrini tekshirishda o‘rtaga
tashlagan edi. 1802-yilda Sankt-peterburglik olim
V.V. Petrov elektr yoyi hodisasini kashf qildi va undan
amalda foydalansa bo‘ladigan sohalarni ko‘rsatib berdi.
Metallarni elektr yoyi yordamida payvandlashni
amalga oshirish uchun fiziklar va texniklar juda ko‘p
yillar birgalikda ish olib borishdi. Bu ishlar elektr ge-
neratorlar yaratishga qaratilgan edi. 1882-yilda N.N. Be-
nardos elektr yoyi yordamida ko‘mir elektrod bilan
payvandlash usulini, 1988-yilda N.G. Slavyanov
elektr
yoyi yordamida metall elektrod bilan payvandlash usu-
lini taklif qildi. Bu olimlar keyinchalik payvandlashdagi
boshqa jarayonlarni va uning turlarini, jumladan, elektrod-
ni yoyga mexanizatsiyalashgan
tarzda uzatib turadigan
qurilmalarni, payvandlash vannasini havodan himoya
qilish uchun flus sifatidagi maydalangan shishadan
foydalanish usulini ixtiro qildilar. 1907-yilda shvetsiyalik
olim D. Kelberg payvandlash vannasini himoyalash va
yoyni barqarorlashda elektrodlarning qalin qoplamasidan
foydalanishni taklif qildi.
Flus yordamida avtomatik
KIRISH
3
4
payvandlash prinsiðini 1892-yilda N.G. Slavyanov ishlab
chiqdi. 1927-yilda esa D.A. Dulchevskiy flus qatlami os-
tida elektr yoyi yordamida metallarni avtomatik pay-
vandlash qurilmasini yaratdi.
Hozirgi kunga kelib qo‘lda yoy yordamida payvand-
lash ancha rivojlandi,
shu bilan birga, payvandlashning
ko‘plab turlari va usullari ishlab chiqildi. Endilikda pay-
vandlash jarayonlari avtomatlashgan usulda va robotlar
yordamida bajarilmoqda. Masalan, avtomobillarni ishlab
chiqarish liniyalarida robotlar yordamida kontaktli pay-
vandlash keng qo‘llanilmoqda. Ko‘plab
mashinasozlik
zavodlarida va ta’mirlash ishlarida yoy va gaz yordamida
qo‘lda payvandlash asosiy o‘rinni tutadi. O‘quv qo‘llanma
payvandlashning nazariy asoslarini va turli materiallarni
payvandlash texnologiyasini o‘rganishda yordam beradi.
