Modellashtirish natijalarini olish va

Mashinali-eksperiment davomida [0, T\ berilgan vaqt intervalida 
S tizimning ishlash jarayoni tadqiq qilinayotgan M modelining 
xulqi o ‘rganiladi. Shuning uchun baholash mezoni umumiy holda 
shu 
intervalda 
berilgan 
vektorli 
tasodifiy 
funksiyadir:
<7(0 = 0?i(0, ? 2(0 , - , ?
b
(0)-
Baholashning 
oddiyroq mezonlarini 
tez-tez 
qo‘llaniladi,
masalan, berilgan vaqt O e[0, T] lahzasida tizimning ma’lum 
holatini ehtimolligi, [0, T\ vaqt intervalda tizimda rad qilishlar 
hamda to‘xtab qolishlaming yo‘qligi va h.k. 
Modellashtirish 
natijalarini talqin qilishda baholash mezonlarining taqsimlanish 
qonunining turli statik xarakteristikalari hisoblanadi.
1.6-rasmda keltirilgan modellashtirish tizimining natijalarini 
fiksatsiyalash va qayta ishlashning umumiy sxemasini ko‘rib 
chiqamiz.
[0, T] vaqt intervalida S tizimning xulqini tadqiqlash uchun 
belgilangan M  gipotetik modelni ko‘rib chiqamiz. Umumiy holda 
q(t), 
0 ^ t-S T  
nostatsionar 
tasodifiy 
«-o‘lchovli 
jarayon
modellashtirish natijalarini talqin qilish mezonidir. Aniqlash uchun 
faraz qilamizki, har bir At vaqt birligida, ya’ni « At tamoyilb
1.6-rasm. Tizimni modellashtirishning natijalarini fiksatsiyalash va 
qayta ishlash algoritmi.
qoMlanganda modellanayotgan S tizim holati tekshiriladi. Bunda 
q(t) mezonining q(JAt), j = 0, R qiymatlari hisoblanadi. Shunday 
qilib, q(t) tasodifiy jarayon xossalari haqida q ( jA t) ,j = 0 ,R  
tasodifiy ketma-ketliklar xossalari bo‘yicha yoki boshqacha 
aytganda, 
M 
o‘lchov!i 
q = (q(0), q(At),... ,q[(R-\)At],q(Tj),
37
www.ziyouz.com kutubxonasi

m -n (R + \ ) , T = RAt ko‘rinishdagi vektor xossalari bo‘yicha fikr 
yuritiladi.
[0, r ] intervalida S tizimning ishlash jarayoni q vektoming 
qn i = \ , N  mustaqil amalga oshirishlarni olish bilan A'-karra 
modellashtirishtiriladi. [0,71] vaqt intervalida modelni ishlashi model 
progoni (haydab o 'tish) deb ataladi.
1.6-rasmda ko‘rsatilgan sxemada quydagilar belgilangan:
I = i;J = j ; K = R ;N ^ N ;T = t;D T = At; 0 = q.
Umumiy holatda modellashtirish maMumotlarini fiksatsiya va 
statistik qayta ishlash algoritmlari uchta siklga ega. Faraz qilamizki, 
S tizimning M
m
mashinali modeli bor bo‘lsin.
Ichki sikl (5-8 bloklar) t = 0, 2At,...,RAt = T vaqt lahzasida 
9
i
(0 = ?/O’A0» y = 0, 7? ketma-ketlikni olishga imkon beradi. 7 chi 
asosiy blok q(At): HIS[QI(T)] ketma-ketlikni hisoblash protse- 
durasini amalga oshiradi. Aynan shu blokda [0, T\ vaqt intervalida 
modellanayotgan S'tizimning ishlash jarayoni imitatsiyalanadi.
Oraliq sikl (3-10 bloklar), tizimning modellanayotgan varianti 
tavsiflarining baholari haqida natijalami muvofiq statistik qayta 
ishlashdan keyin fikr yuritishga imkon beruvchi modelning haydab 
o‘tishini N  - karrali qaytarilishi tashkil qilinadi. S tizim 
modellashtirish variantini tugashi nafaqat sxemada ko‘rsatilganidek, 
berilgan amalga oshirish soni (10 blok) bilan, balki modellashtirish 
natijalarini berilgan aniqlik bilan ham aniqlanishi mumkin. 
q(t):MNQE[QI(T)] modelni z-li haydab o‘tish bo‘yicha model- 
lashtirish natijalarni fiksatsiyalash protsedurasini amalga oshiruvchi 
bu siklda 9 chi blok bor.
Tashqi sikl (1-12 bloklar) ikkala oldingi sikllarni o ‘z ichiga 
oladi va S tizimning modellashtirish variantlari ketma-ketligini 
boshqaruvchi 1, 2, 11, 12 bloklarini qo‘shimcha qilib kiritadi. Bu 
yerda 
S 
tizimning 
optimal 
strukturalari, 
algoritmlari 
va 
parametrlarini qidirish tashkil qilinadi, ya’ni 11 blok SHMQJ [QK\ 
tizimning tadqiq qilinayotgan 7?-li variantini modellashtirish 
natijalarini qayta ishlaydi, 12 - blok talab qilinayotgan (QVQS(K)] 
tizimning optimal variantini qidirishni olib boradi) qjR)(t) tizimning
38
www.ziyouz.com kutubxonasi

ishlash jarayoni tavsiflarining olingan baholarini qoniqarliligini 
tekshiradi, 1-blok BMK [>S’(X)] tizimning navbatdagi i?-li variant 
uchun kirish maMumotlarini kiritish darajasida S tizimning 
strukturasi, algoritmlari va parametrlarini o ‘zgartiradi. 13-blok SR 
tizim modelini har bir k-li variant bo‘yicha modellashtirish natijasini 
berish ishini amalga oshiradi, ya’ni MNBCH[QK\. Ko‘rilgan sxema 
q(t) nostatsionar mezonida eng umumiy holda modellashtirish 
natijalarini statistik qayta ishlashini olib borishga imkon beradi. 
Xususiy hollarda oddiyroq sxemalar bilan chegaralanib qolish 
mumkin.
Agar modellashtirilayotgan S tizimning xossalari qandaydir 
berilgan vaqt lahzasida q(t) kriteriy qiymati bilan aniqlanadi, 
masalan, t = RAt = T modelini ishlash bosqichini so‘ngida, unda 
qayta ishlash modelning N  haydab o‘tish natijasida olingan (%(T), 
i = l,N  mustaqil amalga oshirishlar bo‘yicha q,(T) «-o‘Ichovli 
vektomi taqsimlash bahosiga olib boriladi.
Agar 
modellanayotgan 
S  
tizimda 
t0 = R0At 
ishlashni 
boshlanishidan qandaydir vaqt o‘tishi bo‘yicha statsionar rejim 
o‘rnatilsa, unda [t0, T] intervalda statsionar va ergodik q(t) 
mezonning qx(t) bitta yetarli uzun amalga oshirilishi bo‘yicha u 
haqida fikr yuritishimiz mumkin. Ko‘rilgan sxema uchun bu shuni 
belgilaydiki, 7>i?0 da ?,(yAr) qiymatlarini qayta ishlashini 
boshlashga imkon beruvchi operator qo‘shiladi va (p=1) o‘rta sikl 
olib tashlanadi.
Modellashtirish natijalarini statistik qayta ishlash usullarini 
amalda qoMlanilayotgan boshqa xususiyati blokli konstuksiyali 
modellar yordamida tizimni ishlash jarayonining tadqiqoti bilan 
bog‘langan. Bitta blok uchun kirish ta'sirlarini imitatsiyalash 
modelning boshqa blokida dastlabki olingan baholash mezonlari 
asosida bloklarini alohida modellashtirishni tez-tez qo‘llashga olib 
keladi. Alohida modellashtirishda mezonlarni amalga oshirish 
to‘pIagichda bevosita yozilishi yoki bular ta’sirini imitatsiyalash 
uchun tasodifiy sonlar generatorlaridan keyinchalik foydalanish 
bilan modellashtirish natijalarini statistik qayta ishlash asosida 
olingan.
39
www.ziyouz.com kutubxonasi

Oxirgi, uchinchi tizimning modellashtirish bosqichiga kirishdan 
oldin uni 
muvaffaqiyatli o‘tkazish uchun quyidagi asosiy 
nimbosqichlarni bajarishga olib keluvchi aniq harakatlar rejasini 
tuzish zarur.

Download 10.21 Mb.