|
MASHINA DETALLARINING YEYILISHI
|
| bet | 21/62 | | Sana | 31.10.2023 | | Hajmi | 2.02 Mb. | | #92153 |
Bog'liq Texnologik mashinalar va jixozlarni tamirlash. (3) Diplom ilova 1, 2-amaliy, jsSFZJC4LWJnkmedr1Ts7eg6t79Hlmea, Mavzu Notiqlik tarixi. Sharq notiqligi reja, 3-Mustaqil ishi kiber etika kiber huquq, Matematika (7), NANOELEKTRONIKA ASOSLARI, Sifat so\'z turkumini o\'rganish jarayonida o\'quvchilar nutqini o\' (1), Ehtimollar nazariyasi va matematik statistika Farmonov Sh. Q (1), 1-mustaqil ish kiberxavfsizlik, 3-amaliy mashg'ulot MTva A, Kasbiy psixologiya-hozir.org, Abdiraimov Umid 4MASHINA DETALLARINING YEYILISHI
5Л. Yeyilish hodisasining mohiyati
Mashinalaming xizmat muddati ularnmg yeyilish darajasi bilan aniqanadi. Yeyilish deganda, mexanizmlaming dastlabki eksphiatat- sion sifatlarini ancha yo‘qotishi tushuniladi. Yeyilish mashinalarrri ishlatish vaqtida detallari o‘lchamlarming o‘zgarish jarayomdir. Bunda, odatda, detallar ish sirtlarining shakli, o‘lchamlan va holati o‘zgaradi. Bunday o‘zgarishlar ma’lum kattalikka yetganda aynm metallar, mexanjzmlar hamda butun agregatning ekspluatatsion sifatlan keskin yomonlashadi va ulami ta’mir qilish zarurati tug‘iladi. Jihoz detallan har xil yeyiladi: ishlash sharoitiga qarab ayrim detallar tezroq, boshqalari esa sekinroq yeyiladi. Asta-sekin (yeyilish natijasida) va to‘satdan (avariya darajasida) ishlamay qolishlar. Asta- sekin ishlamay qolishlar to‘g‘n foydalanilganda mashinalar uzoq muddat ishlashi natijasida ro‘y beradi. Bunda umng ish sifati sezilarli darajada pasaymaydi. To£satdan ishlamay qolish mashina detallarining tez kattalashib boruvchi yeyilishi natijasida yuz benb, qisqa vaqt ichida shu darajaga yetadiki, oqibatda mashinam bundan keyin ishlatish mumkin bo£lmay qoladi.
Avanya darajasida yeyilishlarga mashinaga yaxshi qaramaslik xususan moylash rejimiga noya qilmaslik, mashinaga ortiqcha yuklama bensh va kechikib yoki yomon ta’mir qilish sabab bo‘lishi mumkin. Avanyalar ko‘p hollarda jihozru uzoq vaqtga ishdan chiqaradi, avanyadan keyin jihozni ta’mrr qilishga ko‘p mablag" sarflashga to‘g‘ri keladi. Detallar sinishining asosiy sabablaridan biri saqlash, blokirovkalash qunlmalan va harakatni cheklagichlaming yo4qligi yoki borlarining buzuqligidir. Qator detallar uchun yoll qo‘yilgan chekli yeyilish, уа’ш shu detalm bundan keyin ishlatish mumkin bo‘lmagan yeyilish kattaligi belgilangan. Odatda, detallar uchun chekli yeyilish quyidagi alomatlarga qarab belgilanadi:
detallar mustahkamligi va puxtaliginmg pasayishi;
tutashina xaraktenning o‘zganshi;
yeyilgan detallarmng yig*ish birligidagi boshqa detallar ishiga ta’siri.
Jihoz detallannmg yeyilish intensivligi (tezligi) ulammg ishlash sharoiti va rejimiga, ishqalanuvchi juftning matenaliga, moylanish xaraktenga, sirpanishrung solisbtirma kuchi va tezligiga tutashish zonasidagi temperaturaga va atrof-muhitga (havorung ifloslanish darajasiga va hokazo) ko‘p jihatdan bog‘liq. Mexanik, molekular va korrozion yeyibshlar boMadi. Mexamk yeyilish bir detal boshqa detalda sirpanganda vujudga keluvchi lshqalanish kuchi ta’sinda yuz beradi. Yeyilishrung bu tunda birgalikda ishlaydigan detallar sirtidagi metall qatlami yeyilib, natijada bu detallaming geometrik o‘lchamlari o‘zgaradi. Mexamk, yeyilish val-podshipnik stanina-stol, porshen-si- lindr va shu kabi keng tarqalgan detallar tutashmalan ishlaganda ro‘y beradi. Dumalash sirtlari ishqalanganda ham mexanik yeyilish sodir boUadi, chunki ishqalanishning bu tun albatta sirparush ishqalanishi bilan birga yuz beradi, lekin bunday hollarda yeyilish juda kichik bo‘ladi. Detallaming yeyilish kattaligi va xarakten metaJlar ustki qatlamlanning fizik-mexanik xossalanga, tutasbuvchi detallaming ish sharoitiga, bosimga, nisbiy harakat tezligiga, ishqalanuvchi sirtlannng moylanish sbaroitlanga, g‘adir-budurlik darajasiga va hokazolarga bog‘liq. Ishqalanuvchi sirtlar mayda abraziv va metaJl zarrachalari bilan ifloslanganda yuz beradigan abraziv yeyilish detallami kuchli yemiradi. Odatda, bunday zarrachalar ishqalanuvchi sirtlarga quyma zagotovkalarga (detallarga) ishlov berayotganda tushadi yoki sirdarrung o‘zi yeyilganda, chang o‘tirganda paydo bo‘Iadi va bokazo. Bunday zarrachalar qirqish xususiyatlanni uzoq vaqt saqlaydi, sirtlami timaydi, shiladi va iflosga aralashib, abraziv pastaga aylanadi, ana shu pasta ta’sinda tutashma sirtlar tez ishqalanadi hamda yeyiladi.6
Detaliaming yeyilishi boshqa sabablarga, shu jumladan, tuta- shuvchi sirtlanning o‘zaro ta’singa ham bog‘liq. Detallar bir-binga msbatan sunlmasdan o‘zaro ta’sirlashganda metallar eziladi, masalan, shponkali, shlitsli, rezbali va boshqa binkmaiarda shunday bo‘ladi.
Maslunalar ishlayotganda umng ko‘pgina detallari (vallar, tishli g‘ildiraklaming tishlan, shatunlar, prujinalar, podshipniklar) uzoq vaqt o‘zgaruvchan yuklamalar ta’sirida bo‘ladi. Bu dinamik yuklamalar detallar mustahkamligiga statik yuklamalarga qaraganda ko‘proq xavf tug‘diradi. O‘zgaruvchan yuklamalar ta’sir etganda detallar sezilarli qoldiq defbrmatsiyalarsiz yemiriladi (mo‘rt sinish). Mexanik yeyilishga jihoz detallanga yomon xizmat ko‘rsatilishi ham sabab bo‘ladi. Surkov moyi bensh rejuni buzilganda, kechikib va sifatsiz ta’mir qilinganda, mashinaga ortiqcha yuklama berilganda detallar tezroq yeyila boshlaydi. O‘zgaruvchan yuklainalar ta’sinda matenalmng yeminlish hodisasiga matenalning toliqishi sabab bo‘ladi.
Vallar, prujinalar va boshqa detallar kolndalang kesimidagi toliqish tufayli yemiriladi. Bunda sinishning ikki zonali: kattalashgan darzlar zonasi bo‘lgan va sinish ro‘y bergan zonali o‘ziga xos tun yuzaga keladi. Binnchi zonaning sirti silliq, ikkmchi zonanmg sirti esa g‘adir-budur (kovakli, ba’zan donador) boUadi. Bunday simsh toliqish tufayli yuz beradi. Toliqib yeminlishning oldini olish ucbun, yangitdan tayyorlanadigan yoki ta’mir qihnadigan detalmng ko‘ndalang kesimi o‘lchamlarini tocg‘n tanlash hamda detalm uning 0‘lchamlan keskin farq qilmaydigan qilib tayyorlash juda muhim. Bunda yomon ishlov berilgan sirt, chizilish va timalishlar toliqish darzlanga olib kelishini esdan chiqarmaslik kerak.
Mashmalar to‘g‘n ishlatilsa, o‘z vaqtida va sifatli ta’mir qilinsa, avanyalar bo‘lmaydi va mashinalanung xizmat muddati ancha uzayadi.
Molekular-mexanik yeyilish bir sirtmng boshqasiga yopishib (tishlashib) qolishidan iborat. Bu hodisa surkov moyi kam, solishtirma bosim past bo‘lganda kuzatiladi. Bunda ikkita sirt bir- binga shunchalik yaqinlashib qoladiki, natijada molekular kuchJar ta’sir eta boshlashi oqibatida ishqalanish paytida sirtlar tishlashib qoladi. Korroziya suv, havo, kimyoviy moddalar, temperatura bevosita ta’sir etadigan mashina hamda ustanovkalar detallanda paydo bo‘ladi. Agar ishlab chiqansh xonalandagi temperatura turg‘un bo‘lmasa, u har gal koltarilganda havo tarkibidagi suv bug‘Jan sovuqroq metall detallarga tegib, ularga kondensat ko‘n- nishida o‘tiradi. Bu hol metallmng zanglashiga, уа’ш metallning havo kislorodi bilan qo‘shilishiga olib keladi. Korroziya ta’sirida detallarda chuqur yeyilishlarpaydo bo‘ladi, material sirtida g‘ovaklar hosil bo‘ladi, matenal mexamk mustahkamligmi yo‘qotadi. Bu hodisa, xususan, bug* yoki suv muhitida ishlaydigan gjdravlik presslar va bug‘ bolg‘alari detallarida kuzatiladi.
Odatda, korrozion yeyilisb bir detalmng boshqasiga tutashishi tufayli mexanik yeyilish bilan birga yuz beradi. Bu holda korrozion- mexaruk yeyilish, ya’ni kompleks yeyilish ro‘y beradi.
5.2, Detallarning yeyilish xarakteri
Yo‘naltiruvchi tekisligi bo‘lgan detallaming mexamk yeyilishi, odatda, ulanung uzunligi bo‘yicha notekis ro‘y beradi. Yeyilish na- tijasida yo‘naltiruvchilaming biror sirtga tekisliligi, to‘g‘n chiziqli- ligi va parallelligi, ayrim hollarda esa perpendikularligi ham buziladi.
Notekis yeyilishi (I) yo‘naltiruvchjlar sirtiga ulanung uzunligi bo‘yicha har xil yuklamalaming ta’sir etish natijasidir. Masalan, mahalliy kattayuklamalar ta’sinda jthoz staninasidagi to‘g‘ri chiziqli ycfnaltiruvchilaming olrta qismi egiladi, ularga tutashuvchi stolmng kalta yc/naltiruvchilanda esa do‘ngliklar (5.1- rasm, a) qilingan joylar paydo bo‘ladi. Dvigatellar, kompressorlar, bolg‘alar va boshqa mashinalar porshenlandagi silindr hamda gilzalar ham notekis yeyiladi (5.1-rasm, b). Yeyilish porsben halqalan harakatlanadigan uchastkalarda ro‘y beradi, bunda silindr yoki gilzaning ichki sirti yeyiladi. Silindr teshiklarining shakli buziladi (silindnkmaslik, dumaloqmaslik yoki bochkasimonbk hosil bo‘ladi), sirti shilinadi (5.1- rasm, k) va boshqa nuqsonlar paydo boUadi. Ichki yonuv dvigatellan sflindrlarining juda yuqon bosimlar va temperaturalar ta’sinda bo‘ladigan yuqon qismi eng ko‘p yeyiiadi.
Temirchilik-presslash jihozlanda esa, aksmcha silindrmng zarblar vaqtida porshen turadigan pastki qismi eng ko‘p yeyiladi. Porshenning yeyilishi (5.1-rasm, d) yubka (3) ning yedinlishi va shilmishida, ariqchalar orasidagi peremichkalar (4) ning sinishida, tubi (5) ning darz ketishida va porsheu barmog‘i uchun mo‘ljai- langan teshik (6) ning kattalashishida namoyon boUadi. Vallaming yeyilishi (5.1- rasm, e) ularmng defonnatsiyalanishi oqibatida sodir boUadi. Bunda vallar egiladi, buralib qoladi va sinadi (5.1-rasm, i).
Vallarbo‘ynj shilinadi; silindrik bo‘yinlar konussimon, bochkasimon bo‘lib qoladi yoki dumaloqligi buziladi. Sirpaiush podshipmklan va vtulkalaming silindrik teshiklari ham konussimon bo‘lib qoladi. Teshiklar kesimining dumaloqligi buziladi. Har xil yuklamalaming turli yo‘nalishlarda ta’sir etishi natijasida, vallar aylanganda ularning bo‘yinlan bamda vtulkalar teshiklanning sirti notekis yeyiladi. Agar val aylanayotganda unga faqat o‘z og‘irlik kuchi ta’sir etsa, 5.1-rasm, (e) mng chap tomomda ko‘rsatilganidek, podshipmkmngpastki qismi ham yeyiladi.
|
| |
