4
1 – MAVZU. BOZOR SHAROITLARIDA SIFAT VA RAQOBATBARDOSHLIK
1.1. “Sifat – XXI asr bo’sag’asida raqobatning umumjahon maydoni
1.2. Sifatni boshqarishga ma’muriy va iqtisodiy yondashuvlar
1.3. Texnologiyalar evolyutsiyasi va sifat tushunchasi
1.4. 100% lik yangi sifat siyosati
1.1. Sifat – XXI asr bo’sag’asida raqobatning umumjahon maydoni.
Sifat narxdan muhimroq
Raqobatbardoshlikni ta’minlashda XX asrning 80 – yillarida
sifatga talablar hal
qiluvchi ahamiyat kasb etdi. Jahon bozorida mahsulotlarni xarid qilayotgan
iste’molchilarning 80% dan ortig’i sifatni narxdan ustun qo’ymoqda. Ma’lumotlar sifat
harajatlarining umumiy ishlab chiqarish harajatlarining 15 – 25% dan kam bo’lmagan
qismini tashkil qilganini ko’rsatadi.
Mazkur sertifikat mahsulot sifatining Xalqaro standartlashtirish tashkiloti – ISO
standartlaridagi talablarga javob berishini tasdiqlaydi. Boshqa sertifikatlashtirilmagan
mahsulotlarning ikki barobar arzonga sotilishi shart qilib qo’yilgan.
Sifatga bog’liq tashkiliy – iqtisodiy va texnik muammolar allaqachon tadqiqot
predmetiga, ularni hal qilish yo’llari fan tarmog’iga aylangan.
Global iqtisodiyotda ikkinchi jahon urushidan so’ng
AQSH ning yetakchiligi
mustahkamlandi. Butun dunyoda Amerika tajribasi o’rganildi va amaliyotda qo’llanildi.
1953 yilda ingliz mutaxassislari AQSH da ishlab chiqarishni tashkil qilish yuzasidan
keng qamrovli islohotlarni o’tkazishgan. Biroq sifatni boshqarish sohasida ular oqilona
statistik nazoratdan foydalanilayotganini qayd etdilar, xolos. Amerika korxonalari
tanlanma kirish nazoratidan foydalanishgan va unga ko’ra mahsulotlarning 98%i yaroqli
deb topilgan. Yaroqsiz mahsulotlar iste’molchi talablariga ko’ra
bepul almashtirib
berilgan.
Ilmiy – texnik taraqqiyot va Yevropa mamlakatlari iqtisodiyotining yuksalishi,
“yapon mo’’jizasi” ning yuzaga kelishi natijasida ushbu mamlakatlardagi ilg’or
korxonalar nuqsoni bor mahsulotlarni ro’yxatga olish va almashtirish bilan kifoyalanib
qolmadilar. Sifatni boshqarishning murakkab tizimlari shakllantirila boshlandi. Bu
tizimlar tarqala boshlaganda bozor
sifatning narxdan muhimligini angladi.
Natijada
Amerika biznesi 70 – va 80 – yillarda yuqori sifatli mahsulotlarni past narxlarda bozorga
taklif qilgan Yaponiya va Yevropa firmalari tomonidan kuchli raqobatga duch keldilar.
1987 yilda sifat bo’yicha mashhur Amerika mutaxassislaridan D. X. Xarrington bu
davr haqida yozadi: “80 – yillarning yirik urushi harbiy harakatlardan emas, balki sanoat
urushidan iborat va butun dunyodagi iste’molchilar bu urushning o’ljasi hisoblanadi.
Amerika sanoatiga nafaqat Yaponiya, balki Osiyo va Yevropa tomonidan ham hujum
uyushtirilmoqda. Qo’shma SHtatlarda ko’plab mahsulot turlarining takomillashuv
darajasi aniqlanmaydi.
Prezident R. Reygan “Xьyulett – Pakkard” kompaniyasining prezidenti J. A.
Yangga ham ichki, ham tashqi bozorda Amerika sanoatining
raqobatbardoshligini
oshirish yo’llarini izlash bilan shug’illanuvchi guruhni boshqarishni taklif qildi. Bunga
Yang javoban quyidagicha ta’kidladi: “So’nggi yigirma yilda xalqaro bozorda Amerika
sanoatining raqobatbardoshligi pasayib ketgan. Tashqi savdo taqchilligining rekord
darajasiga yetishi, yuqori texnologik sanoat tarmoqlarida ishlab chiqarilayotgan
5
mahsulotlar savdosida jahon
bozori ulushining qisqarishi, bizning ishlab chiqarish
sektorimiz daromadlarining pasayishi, mehnat unumdorligining sust o’sishi va real ish
haqi o’sishining mavjud emasligi tushkunlikdan dalolat beradi
1
”.
Rossiyada sifat sohasidagi tadqiqotlar va ishlanmalar keng ko’lamda muvaffaqiyatli
olib borilgan. Ular alohida yo’nalishlarda hatto jahon darajasidan bir necha o’n yilga
ilgarilab ketdi. Lekin amaliyotda sifatni boshqarishning samarali tizimlari faqat harbiy –
sanoat komplekslarida (HSK) yaratilgan va tatbiq etilgan.
HSK o’z vaqtida sanoatning asosiy tarmoqlarini o’z ichiga olgan. HSK tarmoqlari,
korxonalarida fuqarolik maqsadlaridagi mahsulotlar
ham ishlab chiqarilgan, lekin bu
ishlar qoloq texnik negizda amalga oshirilgan. Ko’p hollarda iste’mol bozori uchun
mahsulotlar harbiy ishlab chiqarish chiqindilarini qayta ishlash yo’li bilan tayyorlangan.
HSK da sifatni boshqarish sohasidagi yutuqlar yangi mahsulotni yaratish bo’yicha
tadqiqotlar va ishlanmalar bosqichida qo’llaniladigan sifatni texnologik ta’minlash
usullari, nazorat kartalari orqali sifatni statistik tartibga solish (shu jumladan,
avtomatlashtirilgan, maxsus davlat va tarmoq standartlari) ni o’z ichiga oladi. Bunday
yutuqlarga mahsulot sifatini boshqarishning birlashgan tizimlari – MSBBT,
korxonalar
va alohida bo’linmalar faoliyatini boshqarishning kompleks tizimlari (KABFBKT),
ta’minotchilar bilan ishlashning shakllari va usullarini kiritish mumkin. Ushbu
ishlanmalarning katta qismi amaliyotda dastlab Yaponiya yoki AQSH da emas, balki
Rossiya va MDH davlatlarining HSK tarmoqlarida qo’llanilgan.
SHubhasizki, bozor iqtisodiyoti sharoitida sifatni boshqarishning tashkiliy –
iqtisodiy masalalari ko’p hollarda yangicha yondashuvlar asosida hal qilinadi. Biroq
orttirilgan tajriba va milliy fan salohiyatidan bu sohada foydalanish nihoyatda foydali.
