|
Neft shlamlarini qayta ishlash usullarini taxlil qilish
|
| bet | 2/2 | | Sana | 13.06.2024 | | Hajmi | 303,45 Kb. | | #263377 |
Bog'liq NEFT SHLAMLARINI QAYTA ISHLASH USULLARINI TAXLIL QILISH SaloxiddinKeywords: oil-slime, decanter, utilization, cleaning, waste material, oil
Bugungi kunda O’zbekiston neft-gaz sanoati nafaqat er osti boyliklarini qazib olish, balki xomashyoni qayta ishlash va mahsulot ishlab chiqaruvchi majmualar tizimiga aylandi. Bu tarmoq yuksak rivojlangan sanoat ichki va tashqi bozorlarda talab yuqori bo’lgan mahsulotlar ishlab chiqarish va sotish bo’yicha qator yirik korxonalarni birlashtirdi.
Hozirgi bosqichda tarmoqning asosiy iqtisodiy yo’nalishlaridan biri uglevodorod xomashyosini chuqur qayta ishlash va undan qo’shimcha qiymatga ega mahsulotlar ishlab chiqarish, xorijiy investitsiyalarni jalb etish hamda eksport geografiyasini kengaytirish hisoblanadi. Bu boradagi loyihalarni amalga oshirish uchun mamlakatimizga neft va gazni qazib chiqarishda etakchi qator yirik chet el kompaniyalari jalb etilmoqda. Rossiyaning “Lukoyl” neft kompaniyasi bilan hamkorlikda “Qandim-Xauzak-SHodi-Ko’ng’irot” mahsulot taqsimoti bitimi doirasida bunyod etilgan Qandim gazni qayta ishlash majmuasi ulardan biridir.
Neft shlamlari - bu neft mahsulotlari suv va mexanik qo'shimchalardan tashkil topgan murakkab fizik-kimyoviy aralashma. Neft shlamlari neftni qazib olish, tashish va saqlash jarayonida shakllanadi va to'planadi. O'rganish shartlariga ko'ra, shlamlar tuproqli, tabiiy va rezervuarlarda yig’ilib qoladigan turlarga bo’linadi.
1. Tuproqli neft shlamlari, ishlab chiqarish operatsiyalari paytida yoki favqulodda vaziyatlarda neft mahsulotlarining tuproqqa to'kilishi natijasida hosil bo'ladi.
2. Tabiiy neft shlamlar, neft ko'llarining pastki qismida neftning tinishi tufayli hosil bo'ladi.
3. Rezervuarli shlamlar esa neft mahsulotlarini turli xil yomkostlarda saqlash va tashish paytida hosil bo'ladi. Har yili neft sanoatidagi ishlab chiqarish korxonalarida, rezervuarlarni tozalashdan so'ng olingan neft shlamlari fakellarda yoqib tashlanadi yoki tuproqqa ko’miladi, bu esa atrof-muhitning jiddiy antropogen ifloslanishiga olib keladi. Shuni qo'shimcha qilish kerakki, neft shlamlarning yonishi suvning yuqori miqdori tufayli katta energiya sarfini talab qiladi. Suv va mexanik aralashmalardan tashqari, neft shlamlarida neft mahsulotlarining katta qismi mavjud. Termik yonish paytida ularning qaytarib bo'lmaydigan yo'qotishlari tabiiy resurslardan FIK juda pastligidan dalolat beradi. Yuqoridagi dalillarni tahlil qilib, neft shlamini mavjud termik yonish usuli bilan utilizatsiya qilish iqtisodiy jihatdan foydali emas va atrof-muhitga ekologik zarar keltiradi degan xulosaga kelishimiz mumkin. Neft shlamlarining atrofmuhitga salbiy ta'sirini kamaytirish muammolarini hal qilishning imkoni, bu neft shlamlarida joylashgan uglevodorod xom ashyosidan foydali tarkibiy qismlarni ajratib olish va chiqindilarning ulushini mumkin bo'lgan minimal darajaga etkazish bilan tayyor mahsulotga aylantirishdir. So'nggi yillarda neftni qayta ishlaydigan korxonalar chiqindilarni qayta ishlash va neftni qayta ishlashga yo'naltirilgan turli xil texnologik yechimlarni ishlab chiqarishga joriy etishmoqda. Shunday bo'lsa ham, barcha talablarga javob beradigan neft shlamlarini yo'q qilish va yo'q qilishning universal usuli mavjud emas. Shu munosabat bilan sanoat korxonalarida iqtisodiy va ekologik nuqtai nazardan neft shlamlarini qayta ishlashning eng yaxshi variantini taklif qilish kerak. Tajriba qismi: Hozirgi vaqtda neft shlamlarini yo'q qilish va qayta ishlashning ko'plab usullari mavjud va har bir usul o'zining afzalliklari va kamchiliklariga ega. Termik. Neft chiqindilarini termik qayta ishlashda yoqish, gazifikatsiya va piroliz usullari keng qo'llaniladi. Yoqish oksidlovchi muhitda amalga oshiriladi. Ushbu usul uchun turli xil konstrulsiyadagi pechlar ishlatiladi. Yoqishning afzalliklari - uskunaning nisbatan past narxlari, yuqori darajada parchalanishi va neft shlamlarini samarali ravishda yo'q qilinishidadir. Yoqish jarayonining kamchiliklari, shlam tarkibidagi neft uglevodorodlarini yo'qotish, havo basseynining ifloslanishi, yuqori energiya xarajatlari. Kimyoviy. Ohak yoki boshqa materiallar asosida gidrofobik reaktivlar asosida dispersiyani yo'lini bilan qotirish. Usulning afzalligi - bu yo'l qurilishida ishlatilishi mumkin bo'lgan neft chiqindilarini kukunsimon gidrofobik materialga qayta ishlash jarayonining yuqori samaradorligi. Neft chiqindilarni qayta ishlash va yo'q qilishning istiqbolli usullaridan biri, ammo maxsus asbob-uskunalardan foydalanishni, ohakning yuqori sifatli tayyorlanishning katta miqdorini, hosil bo'lgan gidrofob mahsulotlarning atrof-muhitga ta'sirini qo'shimcha tadqiq qilishni talab qiladi. Biologik. Neft chiqindilarini yo'q qilishning biologik usulining mohiyati shundaki, mikroorganizmlar neft uglevodorodlarini sodda birikmalarga aylantiradi, bu organik mahsulotlarni yig'ib, ularni uglerod aylanishiga jalb qiladi. Biologik parchalanishda hal qiluvchi rol neft uglevodorodlarining hujayra ichidagi oksidlanishiga hissa qo'shadigan mikroorganizmlarga beriladi. Biologik tozalash boshqa tozalash usullariga nisbatan quyidagi afzalliklarga ega: atrof-muhit nuqtai nazaridan xavfsiz, ifloslantiruvchi moddalar deyarli ekologik toza oraliq mahsulotlarga aylanadi. Biroq usul quyidagi kamchiliklarga ega. Reagentlarning yuqori narxi, chiqindini utilizatsiyalash maqsadida poligon sifatida katta yer uchastkalarini ajratish zaruriyati, usulni sovuq mavsumda qo'llashning iloji yo'qligi, chiqindilarda og'ir metallarning mavjudligi tufayli atrof-muhitga zarar, chiqindilarning uglevodorod komponentlarining yo'qotilishi. Ushbu usullar guruhini quyidagi turlarga bo'lish mumkin. Gravitatsion cho'kindi, markazdan qochma maydonda ajratish, filtrlab ajratish, ekstraksiya, elektromagnit va to'lqin harakati bilan, mahsulotlarni olish uchun qo'shimchalar, adsorbentlar bilan aralashtirish. Chiqindilarni gravitatsiyaviy joylashtirish katta kapital va ekspluatatsion xarajatlarini talab qilmaydi, ammo ajratish samaradorligi past. Shlamni filtrlash orqali ajratish maqsadli mahsulotlarning yuqori sifatiga erishishga imkon beradi, ammo bu usul past o'tkazuvchanlikka ega va chiqindilarning har xilligi sababli filtr materiallarini tez-tez almashtirishni talab qiladi. Ekstraksiya usuli neft mahsulotlarini organik erituvchilarda selektiv eruvchanligiga asoslangan neft komponentlarini olish uchun ishlatiladi. Ekstraksiya jarayonining kamchiliklari qimmat erituvchidan foydalanish, regeneratsiyalash zarurati va uglevodorod komponentlarini to'liq ajratib ola olmasligida. Natijalarni tahlil qilish. Keling, markazdan qochma maydonidagi ajratish usuliga to'xtalamiz. Ajratgichlar ko'p bo'lmagan miqdordagi qattiq aralashmalar bilan chiqindilarni ajratish uchun - vertikal yuqori tezlikli barabanli sentrafugalar ishlatiladi. Yuqori miqdorda qattiq unsurlarga ega bo'lgan qayta ishlanayotgan suspenziyada (60% gacha), neft shlamlarini 3 tarkibiy qismga ajratish qobiliyatiga ega bo'lgan dekanter ishlatiladi, uglevodorod, suv va mexanik aralashmalar. Ushbu usul yuqori darajadagi fazalarni ajratish imkonini beradi. Qurilmadan chiqish joyida neft mahsulotida 2% dan ko'p bo'lmagan suv va 1% mexanik aralashmalar mavjud bo'lib, ular umumiy qabul qilingan standartlarga mos keladi. Suv tarkibida 2% dan kam neft va 1% dan kam mexanik aralashmalar mavjud, kek esa 35-55% quruqlik bilan ajratiladi. Dekanter gorizontal sentrafuga bo'lib, silindrik-konussimon barabaniga ega bo'lib, qattiq moddalarni suspenziyalardan doimiy ravishda ajratish uchun muqim korpusga ega. Qayta ishlanayotgan mahsulot (sentrafugalanayotgan mahsulot) markazda joylashgan kirish trubkasi orqali shnekning kirish kamerasiga kiradi, teshiklardan barabanni ajratish kamerasiga o'tadi va ishchi aylanish tezligigacha tezlashadi (3500 ayl/min, maksimal aylanish tezligi 5000 ayl-min). Sentrafuga kuchi ta'sirida qisqa muddat ichida qattiq moddalar zarralari baraban devoriga birikadi. Baraban qopqog'iga nisbatan bir oz yuqori tezlikda aylanadigan shnek sentrafugalangan qattiq unsurlarni barabanning tor ichiga uzluksiz etkazib beradi. Quritish zonasida suyuqlik (barabanning konusli shakli tufayli) va markazdan qochma kuch ta'siri ostida mavjud suyuqlikdan ajratiladi. Baraban oxirida qattiq modda korpusning ishlash kamerasiga sentrafugalanadi va baraban korpusidagi mushtchalar bilan ushlab qolinadi va chiqarib tashlanadi. Vintning burilishlari o'rtasida barabanning silindrsimon ichiga suyuqlik oqadi. Tozalash zonasidan o'tib, suyuqlikda qolgan yengil aralashmalar markazdan qochma kuch bilan tashlanadi va shnek bilan qattiq moddaning chiqarilishiga yuboriladi. Tozalangan suyuqlik ajratish kamerasini almashtiriladigan nazorat disklari orqali va tortish orqali chiqariladi. Dekanterdan foydalanish natijasida neft shlamlaridan neft mahsulotlarini olish va keyinchalik ularni maqsadga muvofiq ishlatish mumkin bo'ladi. Tozalash qurilmalaridan tozalanib ajratib olingan suvni qazib olish ishlari uchun ishlab chiqarish texnologiyalarida ishlatish mumkin. Tozalangan kek poliginga chiqarib yuborish yo'li bilan utilizatsiya qilish mumkin va shu bilan birga zararsizlantirilgan qattiq moddalar atrof-muhitga zarar yetkazmaydi. Bundan tashqari hosil bo'lgan qum asbob-uskunalar harakati uchun ichki yo'llarni jihozlash va to'ldirish uchun ishlatilishi mumkin. Rezervuarni tozalashdan so'ng olingan 1 tonna neft shlamlarini utilizatsiyalash qiymati taxminan 742700 so’mni tashkil qiladi.
Uch fazali dekanter: 1 - baraban; 2 - shmek; 3 - taqsimlovchi; 4 - qayta ishlanmagan neft emulsiyasi; 5 - qayta ishlangan neft fazasining chiqishi;6 - tozalangan suvli fazani chiqishi; 7 - mexanik zarralarning (shlam) chiqarish Uch fazali dekanterda 1 tonna neft shlamlarini qayta ishlash narxi ECROS Engineering kompaniyasining ma'lumotlariga ko'ra, energiya (taxminan 42 ming so’m), ishchi kuchi (taxminan 28 ming so’m), materiallar, reagentlar va boshqalarni (tonna uchun 28-42 ming so’m) o'z ichiga olgan holda 98000-112000 so’mni tashkil etadi. Ajratish paytida olingan neft mahsulotlarining narxi 1 tonna uchun taxminan 1120000 ni tashkil qiladi.
Yuqorida aytilganlarni tahlil qilib, neft shlamlarini qayta ishlash uchun uch fazali dekanterni ishga tushirish neft kompaniyalari uchun iqtisodiy foyda keltirishi, shuningdek, atmosferaga zararli chiqindilar miqdorini kamaytirishi va shu bilan atrof-muhitni yaxshilaydi degan xulosaga keldik.
Foydalanilgan adabyotlar
1. Бибиков Г.Г., Бердин Ю.С.,Немченко А.Г. Переработка и обезвреживание нефтешламов НПЗ и НХК //Современное состояние и методы защиты окружающей среды на нефтеперерабатывающих и сланцеперерабатывающих производствах: с б. науч. т р. / ЦНИИТЭнефтехим. М.,1984. С. 51-56.
2. Ибатулин Р. Р. Исследование свойств нефтешламов и способы их утилизации / Р. Р. Ибатулин, И. И. Мутин, М. Н. Исхакова, К. Г. Сахабутдинов // Нефтяное хозяйство. – 2006. – № 11. – С. 116–118.
3. Дметриевский А. Б. Идентификация и минимизация химического и радиационного загрязнения окружающей среды нефтешламами : автореф. дис... канд. техн. наук: 05.26.03 / А. Б. Дметриевский. – СПб. : СП ГТИ, 2007. – 29 с.
4. Соркин Я. Г. Безотходное производство в нефтеперерабатывающей промышленности / Я. Г. Соркин. – М. : Химия, 1983. – 200 с
|
| |
