3. Bo’lajak harbiy ta’lim o’qituvchilarida kasbiy kompetentlik
qobiliyatini tashkil etish yo’nalishlari
«Axborot-kommunikativ kompetentlik» tushunchasini turli nuqtai nazardan,
kasbiy kompetentlikning tarkibiy qismi sifatida ham, shaxsning axborot
madaniyatining tarkibiy qismi sifatida ham baholash mumkin. Ahamiyatli
belgilar sirasiga axborot texnologiyalari asoslarini bilish, kompyuterdan zaruriy
texnik vosita sifatida foydalanish, ta’lim makoni sub’ektlarining faol ijtimoiy
pozitsiyasi va motivatsiyasining ifodalanganligi, axborotni izlash, tahlil qilish va
foydalanishga oid bilim, ko’nikma va malakalarning jami kiritiladi. Odatda,
muayyan kompetentlikni shakllantirish muammolarini tadqiq qilishda axborot-
kommunikativ kompetentlik egallaganligining uchta darajasi farqlanadi:
- bazaviy (tayanch) – bu darajada kompyuter savodxonligi uchun zarur
bo’lgan tayanch bilim, ko’nikma va malakalar shakllangan; kasbiy faoliyatni
tashkil etishda AKT dan minimal foydalanish (elektron ko’rinishdagi axborotni
yaratish, tahrir, saqlash, nusxa ko’chirish va ko’chirishning umumiy usullarini
egallash, taqdimot texnologiyalari vositasida axborotni taqdim qilish, Internet
tarmog’ida axborotni qidirish ko’nikmalarini egallash va x.k., tarmoqda o’zaro
hamkorlikning muammo xarakteriga tobora mos keladigan va uni tobora optimal
usullar bilan hal qilish imkonini beradigan usulini (yoki ularning
kombinatsiyasini) tanlash);
- texnologik (bu darajada AKT amaliy faoliyatning instrumentiga (quroliga)
aylanadi (Internet-resurslar potentsialini, ularning interaktivligi va axborotliligini
maqsadli nuqtai nazaridan baholash; global kompyuter tarmog’i resurslari va
24
dasturiy vositalarini asosiy texnologik, iqtisodiy, ergonomik va texnik talablarni
hisobga olgan holda tahlil; Internet global tarmog’ida dasturiy-texnologik va
axborot ta’minotini taqdim qilish sifati, vosita va shakllarini tahlil qilish);
- amaliy (professional) darajada kasbiy faoliyatni amalga oshirish uchun
yangi vositalarni yaratish va ulardan ta’lim-tarbiyaviy jarayonlarda samarali
foydalanish malakasiga ega bo’lishi
13
.
Axborot-kommunikativ kompetentlikning uch darajali modeliga mos holda
pedagogda:
- bazaviy daraja – pedagogning vazifalaridan kelib chiqib AKT vositalarida
ta’lim-tarbiya maqsadlariga erishish uchun zarur bilim, malaka va ko’nikmalar
invarianti;
- texnologik daraja – AKT o’zlashtirish va pedagoglik faoliyatiga
ixtisoslashtirilgan, kasbiy faoliyatni amalga oshirish metodikasi va mazmuni
talablariga muvofiq ishlab chiqilgan, texnologiya hamda resurslarni joriy
qilishga tayyorlik;
- pedagogik (psixologik-pedagogik, metodik, ijodiy) daraja –kasbiy faoliyat
maqsadlariga mos elektron vositalarini ishlab chiqish, AKT vositalaridan
shaxsning ma’naviy kamolotini ta’minlash bo’yicha vazifalarni hal qilishda
foydalanishni farqlash mumkin.
Chaqiriqqacha
harbiy
ta’lim
jarayonlarida
zamonaviy
axborot
texnologiyalaridan foydalanish jarayoni nafaqat ta’lim-tarbiyaning tashkiliy
shakllari va metodlari o’zgarishiga, balki yangi metodlarni ham shakllanishiga
olib keladi.
Chaqiriqqacha harbiy ta’lim jarayonlarining samarali o’tishi va undan
kutilgan natijalarni berishi bu jarayonda muayyan talab va shartlarga amal qilish
lozimligini taqozo etadi. Quyidagi shartlarga qat’iy amal qilish tadbirlarni
o’tkazishda axborot-kommunikatsiya texnologiyalardan foydalanish jarayonining
samaradorligini ta’minlaydi:
13
Aripov M.M., Imomov T.A. Informatika. Axborot texnologiyalari. 1-qism. – T.: O’zMU, 2001. –
342 b.
25
- har bir ta’lim-tarbiyaviy tadbirni uyushtirishdan ko’zlangan aniq maqsadni
belgilash;
- erishiladigan natijani bashoratlash;
- ta’lim-tarbiyaning maqsadi, vazifalari hamda natijalarini nazariy jihatdan
asoslash;
- kasbiy faoliyatni tashkillashtirishda zamonaviy texnologiyalardan
foydalanish loyihasini yaratish;
- foydalanishi rejalashtirilgan texnologiyalarni natijani kafolatlashga
safarbar qilish;
- kasbiy faoliyatni intensiv asos, ya’ni, maksimal ilmiy aniqlik, kam resurs
sarflab samarali natijaga erishish asosiga qurish;
- ta’lim-tarbiyaviy jarayonni boshqariluvchi jarayonga aylantirish;
- ta’lim-tarbiya jarayonida samarali shakl, metod va vositalardan
foydalanishga alohida e’tibor berish;
- tarbiyaviy jarayonda tarbiyalanuvchilar va tarbiyachilar o’rtasida ijodiy
hamkorlikni qaror toptirishga erishish;
- tarbiyalanuvchilarning faolliklarini oshirish;
- ta’lim-tarbiya maqsadiga erishilishdagi natijaviylikni tahlil etib borish,
ekspert baholash.
Chaqiriqqacha
harbiy
ta’lim
jarayonida
zamonaviy
axborot
texnologiyalarini qo’llash tarbiya metodlarning samaradorligini oshirishga,
o’qituvchilar mehnat faoliyatining o’zgarishiga, ularning ish metodlarini
takomillashishiga, pedagogik tizimlarning tarkibiy o’zgarishiga olib keladi. Bu
esa chaqiriqqacha harbiy ta’lim jarayonini axborotlashtirishni tashkil etish va
boshqarishda o’ziga xos vazifalarni qo’yadi.
Chaqiriqqacha harbiy ta’lim jarayonini zamonaviy axborot texnologiyalari
asosida samarali tashkil etish:
- o’quv materiallarni ishlab chiquvchi jamoa tarkibiga pedagoglar,
kompyuter dasturchilar, tegishli mutaxassislarning birlashuvini;
- ular o’rtasida vazifalarning taqsimlanishini;
26
- chaqiriqqacha harbiy ta’lim jarayonini tashkil qilishni takomillashtirish va
mazkur faoliyatning samaradorligini monitoring etishni taqozo etadi.
Zamonaviy texnologiyalar asosidagi chaqiriqqacha harbiy ta’lim faoliyat:
- chaqiriqqacha harbiy ta’lim faoliyatning texnologik asosini tez rivojlanishi
bilan bog’liq ravishda o’quv mashg’ulotlarni o’tkazish bilan bog’liq murakkab
jarayonni yengillashuvini;
- o’quv mashg’ulotlarni o’tkazishda pedagogning maxsus malakalarini
shakllanishini.
O’quv mashg’ulotlarni zamonaviy axborot texnologiyalari vositalari asosida
tashkillashtirishdan maqsadni belgilashda dastlab quyidagi omillar aniqlanishi
lozim:
- zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanishning
maqsadi;
- tadbirning maqsadiga erishishda qo’llaniladigan texnologiyalar;
- axborot materiallarini taqdim etish usullari;
- mashg’ulot o’tkazish metodlari;
- taqdim etiladigan muhokamali topshiriqlarining turlari;
- munozara va bahslarni tashkil etish yo’llari;
- o’zaro aloqa usullari va muloqot. Bularning barchasini o’quv
mashulotlarni tayyorlashga mas’ullar–pedagoglar va texnologiyalar bo’yicha
mutaxassislar hamkorlikda amalga oshiradilar
14
.
O’quv mashg’ulotlarni o’tkazish uchun texnologiyalarni tanlashda eng
samarali yo’llardan biri – bu multimediali yondashuvdir. Chaqiriqqacha harbiy
ta’lim jarayonida mashg’ulotlarni samarali tashkil etish uchun texnologiyalarni
tanlashda quyidagi muhim omillarga:
- Chaqiriqqacha harbiy ta’lim jarayonida yangi texnologiyalardan
foydalanib tarbiyaning maqsadlariga erishishni ta’minlashning muhimligi;
14
Begimqulov U.Sh. Pedagogik ta’limda zamonaviy axborot texnologiyalarini joriy etishning ilmiy-nazariy
asoslari. – T.: Fan, 2007. – 160 b.
27
- eng zamonaviy texnologiyalar bilan bir qatorda, an’anaviy texnologiyalar
ham samara berishi mumkinligi;
-
o’quv
mashg’ulotlarning
samaradorligi
natijalari
axborot
texnologiyalarining turiga qarab emas, balki mashg’ulotni avvaldan ishlab
chiqish, ularni qiziqarli olib borish sifatiga bog’liqligi;
- texnologiyalarni tanlashda talabalarning shaxsiy xususiyatlariga,
tarbiyaviy faoliyat sohasining o’ziga xos tomonlariga e’tibor qaratish lozimligini
alohida ta’kidlash zarur.
O’quv mashg’ulotlariga tayyorgarlik ko’rishda o’qituvchi mavzu
doirasidagi eng so’nggi ma’lumotlarga ega bo’lishi maqsadga muvofiq. Mavzu
bo’yicha ma’lumotlar to’plashda ilmiy adabiyotlardan, Internet tarmog’idan
foydalanish, mutaxassislar bilan suhbatlashish kerak. Lekin hozirgi vaqtda aholi
orasida, Internet tarmog’i nisbatan eng ishonchli manba, degan yolg’on tasavvur
mavjudligini e’tibordan chetda qoldirmaslik kerak. Shuning uchun mashg’ulot
ishtirokchilariga Internet eng ishonchli axborot manbai sifatida emas, balki
tezkor manba sifatida baholanishini alohida ta’kidlash kerak. Bugungi kundagi
eng ko’p aldovlar aynan Internet tarmog’i orqali ro’y berayotganini misol qilib
o’z fikrini tasdiqlashi mumkin. Bunda Internetning ilmiy yo’nalishlardagi o’rni
e’tirof etiladi. Shuningdek, kundalik ommaviy axborot vositalari,
teleradiokanallardagi ma’lumotlardan o’rinli foydalanish zarur.
| 