2- Masofali ta’lim turlari
Taqdimot (prezentatsiya) – o’qitish jarayoni taqdimotdan boshlanib unda
kirish mashg’uloti o’tkaziladi. Talabalar o’quv–metodik majmuasi bilan keyslar
oladilar, o’kuv guruhi bilan tyutor (metodist o’qituvchi), mashg’ulotlar o’tkazish
rejasi va o’quv fanlari bo’yicha masofali ta’lim metodikasi bilan tanishadilar.
O’quv jarayoni – ta’lim olishda talabaning fan bo’yicha o’zlashtirgan
bilimlarini va amaliy tajribasini muammoli pedagogik va texnik-texnologik
vaziyatlarda qo’llash bilan uning qoidalarini o’rtasidagi nisbatlarini talabalar
anglab etishlariga va asoslangan yangi turdagi o’quv tsiklidan foydalaniladi.
Talabaning mustaqil ishlashi interfaol va elektron multimediali darslik, elektron
kutubxonalar, Internet global tarmog’idan foydalanish bilan ta’minlanadi.
Tyutorlik (metodist o’qituvchilik) – mustaqil o’zlashtirilgan bilim va
ko’nikmalarni mustahkamlash, tuzatish, jamoa bo’lib ishlashning samarali
metodlarini o’zlashtirish va tajriba almashish, tyutorlik – o’qitish faol
metodlaridan foydalanish bilan guruhli mashg’ulotlarda: guruhli munozaralar,
amaliy o’yinlar, muammoli pedagogik va texnik-texnologik vaziyatlardan
chiqish va boshkalar. Tyutorlar talabalar bilan kulay vaktda norasmiy sharoitda
ishlaydilar.
45
Yozma ish - tyutor (metodist o’qituvchi) tomonidan baholanadi va
tushuntiriladi, bu talabaning o’z bilimlarini tuzatishi uchun qaytar aloqada
bo’lishni ta’minlaydi.
Maslahatlar. Talaba tyutor (metodist o’qituvchi)dan fanning mazmunini
o’zlashtirishda tushunmagan savollar bo’yicha telefon yoki elektron pochta
orqali bo’lgani kabi shaxsan maslahat olishi mumkin. Shu bilan doimiy aloqa
ta’minlanadi, ushbu o’quv fanini o’rganish jarayonida yuzaga keladigan
muammolarni tez hal etishga imkon beradi.
O’quv adabiyotlar. O’quv-metodik majmua masalan ishchi daftarlarida
faqat axborot materiallari emas, balki ular bilan ketma-ket keladigan savollar va
topshiriqlar ham bo’lib ularga javob berib talaba o’zining amaliy tajribasini
shakllantiradi, uni auditoriyada olingan bilimlari bilan solishtiradi. Pedagogik va
texnik-texnologik vaziyatlarini tahlil qiladi uni yaxshilash yo’llarini izlaydi,
shaxsiy tasavvurlari tizimini shakllantiradi, o’quv materialni o’zlashtirganlik
darajasini o’zi nazorat qiladi. Masofali ta’lim o’quv-metodik to’plam nusxalari
guruh talabalari soniga mos kelishi kerak. Barcha o’kuv-metodik materiallar
an’anaviy matnli ko’rinishda va axborotni elektron etkazuvchilar, audio
Talaba kompyuterdan o’quv faoliyatida asosiy vosita sifatida foydalanadi,
bu esa o’quv fanining mazmunini savollarini o’rganishga va an’anaviy didaktik
vositalarga nisbatan afzalligini ko’rsatadi.
Mavjud ilmiy manbalarni o’rganish hamda dissertantning shaxsiy
tajribasiga asoslangan holda masofali ta’lim vositalari quyidagilardan iborat:
1. Elektron darsliklar.
2. O’quv-metodik qo’llanmalari.
3. Oddiy va multimediali variantlar asosida kompyuter ta’limi tizimlari.
4. Audio o’quv-axborot materiallari.
5. Video o’quv-axborot materiallari.
6. Laboratoriya praktikumlari.
7. Trenajyorlar.
8. Ma’lumotlar va bilimlar banki.
46
9. Elektron kutubxona.
10. Ekspert tizimi asosidagi ta’lim.
Masofali ta’lim o’quv-metodik to’plamlarini yaratishning tashkiliy-metodik
tamoyillari sifatida quyidagilarni keltirish mumkin:
1. O’quv rejasidagi fanni o’rganishning maqsadini ifoda etishi (tanlagan
ta’lim yo’nalishi bo’yicha uning ta’lim tizimidagi o’rni va ahamiyatini
tushuntirish yordamida fan asoslarini muvaffaqiyatli o’rganishni ta’kidlashi
lozim. Fan, bob va mavzular ro’yxati, ularni o’zlashtirish talab etiladigan
darajaga keltirish maqsadga muvofiqdir). shartli belgilarni aniq hamda to’g’ri
ifodalash talablariga to’la javob bera olishi (fan avvalgi yoki keyingi fanlar
mohiyatini yorituvchi standart birliklarni aniq va to’g’ri qo’llanilishini
ta’minlashi zarur).
3. Elektron o’quv materiallarining talaba tomonidan avval o’rgangan
muhitning yaratilishini ta’minlay olishi (mualliflikda yaratilgan dasturlarni
o’zlashtirish talaba uchun qo’shimcha qiyinchilik yaratishi va uning e’tiborini
fanning mazmunidan chetga tortmasligi kerak).
4. Gipermatnli texnologiyalardan foydalanish, shuningdek, elektron o’quv
materiallarini talabalarning ilovalar bo’yicha harakatlanishlarida to’g’ri yo’lni
topa olish hamda oddiy talablarga javob bera olishlariga imkon yaratishi (o’quv
materiallarining kirish so’zida matnda qo’llaniladigan shartli belgilarning
mohiyatini izohlash, shuningdek, turli murojaatlardan foydalanish borasida
maslahatlar berilishi zarur).
5. O’quv materiallaridan Internet tarmog’i resurslari murojaatlaridan
foydalanishda web-saytlari bo’yicha murojaatlaridan saqlanish (ushbu holat ko’p
vaqtni talab etadi).
6. Talaba faoliyatining mustaqil faoliyat, o’qituvchi nazoratining esa o’z-
o’zini nazorat qilish faoliyatiga almashtirilishi (ushbu o’rinda faoliyat qulay
metodlar, samarali mezonlar va maslahatlar asosida yo’lga qo’yilishi bo’yicha
beriladigan tavsiyalar to’liq ta’riflarga ega bo’lishi zarur).
47
7. O’quv fanlari mazmunining to’laligi, bu - talabaning qo’shimcha o’quv
ma’lumot manbalariga murojaat etishining bir qadar kamaytirilishi.
8. O’quv fanlarining tuzilmasini yaratishda moduldan foydalanilishi.
9. O’quv materiallari tarkibidan nazorat topshiriqlari, glossariy, shaxsiy
faoliyatni mustaqil nazorat qilish uchun taklif etilgan javobli testlar hamda
mashq qilishga asoslangan pedagogika hamda ishlab chiqarishdagi muammoli-
vaziyatli topshiriqlar kabi majburiy elementlarning mavjudligi.
O’quv- metodik majmua quyidagi bo’linmalardan tashkil topgan:
1.Kirish.
2.Fanni o’rganishdan ko’zlangan maqsad va vazifalar.
3.Fan bo’yicha yaratilgan o’quv dasturi.
4.Fanga kirish (tarixi, predmeti, dolzarbligi, boshqa fanlari bilan o’zaro
bog’liqligi).
5.Asosiy mazmuni (bo’limlarning modullar bo’yicha bo’yicha tuzib
chiqilganligi).
6.O’quv qo’llanmalari (tayanch konspekt, ma’ruzalarning reja-konspekti);
7.Topshiriqlarni bajarishda eng ko’p uchraydigan xatolarni tahlil qilish,
nazariy bilimlarini qo’llash borasidagi ko’nikmalarni ishlab chiqish uchun
praktikum.
8.Ish daftari, ya’ni, amaliy topshiriqlarni bajarishga oid misollar berilgan,
shuningdek, mustaqil bajarish uchun mo’ljallangan topshiriqlardan iborat o’quv
qo’llanmasi (daftarning toza sahifalariga talaba fanni o’zlashtirish va shaxsiy
ishchi hujjatlarni yaratish borasidagi fikrlarini yozib borishi mumkin).
9.Fanni mustaqil o’rganishga oid metodik tavsiyalar.
10.Laboratoriya praktikumi.
11.Xulosa.
12.Adabiyotlar ro’yxati (asosiy, qo’shimcha, fakultativ).
13.Mustaqil ishlarning mavzulari.
14.Oraliq test o’tkazish va bilimlarni nazorat qilish tizimi.
15.Yakuniy nazorat.
48
16.Qisqartiritmalar ro’yxati.
17.Ma’lumotnoma, glossariy.
18.Atamalarning izohli lug’ati.
19.Fan dasturi mavzusiga oid o’quv materiallari, mavjud darsliklar, ilmiy
jurnallarda chop etilgan maqolalar, metodikalar va boshqalar asosida yaratilgan
xrestomatiya (daydjest).
20.Audiokassetalar
21.Yo’naltiruvchi yoki tanishtiruvchi ma’ruzalar yozilgan videokassetalar,
texnik jihozlarning umumiy tuzilishi, ishlash tamoyili, texnologik jarayonlar va
boshqa fanlar bo’yicha tajriba ishlarining bajarilishi borasidagi videotasvirlar.
22.Oddiy va multimediali (CD-ROM) kompyuter ta’limi dasturlari.
Elektron darslikni talabaga o’quv fani yoki uning muayyan bo’limi,
shuningdek, oddiy darslik, ma’lumotnoma, masalalar to’plami va laboratoriya
praktikumida yoritilgan qarashlarni o’zida birlashtirishga imkon beruvchi o’quv-
metodik to’plami sifatida e’tirof etuvchi g’oyalar ancha keng tarqalgan. Bizning
fikrimizcha, elektron darslik mualliflik tizimi yoki gipermatnli belgilash tipi –
HTML yordamida ishlab chiqilgan hamda multimediali yakunlangan materialdan
iborat manbadir. Elektron darslikning quyidagi ikki variantidan foydalanish
mumkin: on-line va off-line. To’plamning psixologik-pedagogik funktsiyalari
o’quv materiallarini gipermedia muhitida taqdim etish, talabalarning
o’qituvchilar bilan va o’qitish vositalari bilan E-mail, usernet, IRC, Iphone
yordamida o’zaro didaktik aloqalari orqali amalga oshiriladi.
Masofali ta’lim dasturlari muayyan fanni aks ettiruvchi, u yoki bu darajada
uni o’rganish texnologiyasini amalga oshiruvchi va turli o’quv faoliyatini amalga
oshirishga imkon beradigan vositalardir. Bunday dasturli vositalar odatda,
o’quvchi shaxsini rivojlantirish uchun, o’quv jarayonini jadallashtirish va
an’anaviy o’quv-tarbiyaviy jarayonlarda boshqa maqsadlarda foydalanish uchun
mo’ljallanadi.
49
Masofali ta’lim dasturlarini ishlab chiqish, uning mazmuni, usullari va
vositalari bilan tanishish o’quv jarayonida bajariladigan quyidagi asosiy
vazifalarini ajratib ko’rsatishga imkon beradi:
- o’qitish jarayonini individuallashtirish va darajalashtirish;
- talabaning o’quv faoliyati jarayonida o’z-o’zini nazorat qilishi va mavjud
xatolarni tuzatish;
- ko’p vaqt va mehnat talab etadigan, mayda hisoblash ishlarini
kompyuterda bajarish hisobiga, o’quv vaqtini uzaytirish;
- o’rganilayotgan jarayon yoki hodisalarni modellashtirish;
- kompyuterda muayyan tajriba yoki sinovlarni tashkil etish asosida
laboratoriya ishlarini olib borish;
- turli muammoli vaziyatlarda to’g’ri qaror qabul qilish malakasini
shakllantirish;
- muayyan turdagi fikrlash qobiliyatini (masalan, ko’rgazmali-obrazli va
nazariy) rivojlantirish;
- ta’lim olishga bo’lgan qiziqishni kuchaytirish (masalan, dasturga tasviriy
vositalar yoki o’yin vaziyatlarini kiritish yo’li bilan);
- idrok etish faoliyati va boshqalar.
Masofali ta’limni tashkil etish sharoitlarida amaliy, laboratoriya
praktikumining
an’anaviy
shakllari
foydalanuvchi(talaba
tajriba
o’tkazuvchi)ning modellashtirish muhiti bilan samarali interaktiv o’zaro
aloqalariga erishish yo’lida texnik vositalar, kompyuter grafikasi va
animatsiyadan foydalanib, materialshunoslik, texnik tajribani imitatsiya qilish
hamda loyihalashtirish, modellashtirish texnologiyasidan foydalanuvchi, virtual
laboratoriyalar bilan to’ldiradi.
Masofali ta’limni tashkil etish maqsadida nashr etilgan elektron
multimediali darsliklar o’quv ma’lumotlari tuzilishining yaxlit, aniq va qisqa
bo’lishini ifodalaydi. Elektron multimediali darsliklarda grafik va jadvalli
materiallar berilgan. har bir sahifada ma’lum bo’limni o’rganish jarayonida
talabaning o’z shaxsiy fikrlarini yozish uchun joy mavjuddir. Mashq qilish va
50
tekshirish topshiriqlari ham qo’llanmaga kiritilgan bo’lib, ular bilimlarni
o’zlashtirish darajasini nazorat qilishga imkon beradi.
Bosma o’quv materiallarining elektron varianti YAAT dan foydalanish
bilan didaktik vositalar mustaqil turidan nashrlarda bo’lmagan bir qator ijobiy
sifatlarga ega bo’lib, ular sirasiga kompyuter xotirasi yoki tashqi manbada
ixcham saqlanishi, o’zgartirishlarni tezlikda kiritilish va elektron pochta orqali
uzoq masofalarga uzatish mumkinligi kabi holatlar kiradi. Bundan tashqari
printer yordamida material osonlik bilan bosma nashrga aylantiriladi.
Shunday qilib, masofali ta’lim tizimida yuqorida ko’rib chiqilgan
vositalardan aralash foydalanish tajribasi shakllangan deb aytishga imkon beradi.
Masofali ta’limning shunday turlarida talabalarga ma’lum muddatga o’quv-
metodik vosita (keys)lar to’plamini berish usulidan foydalananiladi. Xususan,
amaliy fanlar asoslarini o’rganishda keys tarkibiga bajarishga oid topshiriq,
material to’plamlari ham kiritiladi. Keys tarkibiga yana kompyuterda va
kompyuter tarmoqlarida ishlash borasidagi amaliy ko’nikmalarni shakllantirish
bo’yicha tavsiya va ko’rsatmalar ham kiritiladi.
Masofali ta’limni tashkil etishda dastlab e’tiborni ushbu tizim o’quv
materiallarini yaratish texnologiyalaridan foydalanishga qaratish maqsadga
muvofiq.
|