• Q IS H L O Q V A SU V X O ’JA L IG I V A Z IR L IG I X. M E Y L IY E V M . Y U S U P O V SH. P. B O B A N A Z A R O V
  • O ’z b e k ist o n r e sp u b L ik a si o L iy va o ’r t a m a X su s t a ’lim V a z ir L ig I o ’zbek jsto n r e sp u b L ik a si




    Download 3.11 Mb.
    Pdf ko'rish
    bet1/99
    Sana01.03.2023
    Hajmi3.11 Mb.
    #43913
      1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   99
    Bog'liq
    boshqarish tizimlarini kompyuterli
    Elektr mash. fan.


    O ’Z B E K IST O N R E SP U B L IK A SI 
    O L IY VA O ’R T A M A X SU S T A ’LIM V A Z IR L IG I
    O ’ZBEK JSTO N R E SP U B L IK A SI 
    Q IS H L O Q V A SU V X O ’JA L IG I V A Z IR L IG I
    X. M E Y L IY E V  
    M . Y U S U P O V  
    SH. P. B O B A N A Z A R O V  
    SH . A. A Y N A Q U L O V
    BOSHQARISH TIZIMLARINI KOMPYUTERLI
    MODELLASH
    O ’zbekiston Respublikasi Oliy va O ’rta maxsus ta ’lim vazirligi oily o ’quvyurtlararo 
    ilmiy-uslubiy birlaslimasi faoliyatini Muvofiqlashtiruvchi kengash tomonidan
    о ’quv qo’llanma si/atida 
    t a v s i y a
    etilgan
    I
    Toshkent - 2011 yil


    д / л а г )
    6
    , 3 ( Ъ 2£~ /)
    н о „ , к
    Usltbu о ’quv qo'llanma OO'MTV 26.02.2009 yil № 51 sonli buvrug’iea 
    asosan chop etishga tavsiya etilgan.
    UDK: 681.03:539.3
    U shbu o ‘quv q o ila n m a d a «B o sh q arish tizim larini k o m pyuterli m odellash» 
    fanining asosiy m aqsad v a v azifalari bayon etilib, boshqarish tizim larini ko m ­
    pyuterli m o dellashda foydalaniladigan oddiy, differensial, integral, integro- 
    differensial tenglam alar, u lam in g sistem alari va optim allashtirish m asalalarini 
    yechish usullari, algoritm va Paskal dastu rlash tili asoslari keltirilgan, m atem atik 
    m odellarn in g yechish usullari a lg o ritm larig a m os Paskal tilid a tu zilg an dasturlar 
    m atni berilgan.
    T a q r iz c h ila r : 
    f.-m .f.d., p ro fesso r Y u. E sh q o b lo v
    t.f.d., p ro fesso r 
    B. X u d o y o ro v
    /X. M EYLIYEV, M. YUSUPOV, SH. P. BOBANAZAROV,SH. A. AYNAQULOV/ 
    « B O S H Q A R I S H T I Z I M L A R I N I K O M P Y U T E R L I M O D E L L A S H »
    O ’q u v q o ’lla n m a .T IM I., T - 2 0 1 1 ., 132 b e t.
    © TO S H KE NT-1 R RIG ATS IYA VA M IT. IО RATS П А IN STITU Tl (T IM I),2011.


    К i r i sh
    T ab iiy fanlarning te z su r’atda rivojlanishi h am d a shaxsiy ko m p y u ter y an g i 
    avlo d larin in g h a y o tg a ja d a l kirib kelishi h a r b ir m utaxassis oldiga zam on talab - 
    lariga ja v o b beradigan yangidan-yangi v azifalam i q o ‘ym oqda. K eyingi p ay tlard a 
    boshqarish tizim larini o ‘rganishda k o m pyuterli m odellash usullari keng q o ‘llanib 
    kelinm oqda. B u n g a asosiy sabab, tezkor shaxsiy kom pyuterlardan keng foy d alan - 
    ish im koniyatlarining paydo b o ‘lganligidir.
    H ozirgi vaq tg a kelib «B oshqarish tizim larin i kom pyuterli m odellash» fani 
    oliy ta ’lim d a y a n g i fan sifatida to b o ra k en g o ‘rg an ilm o q d a va q o 'llan ilm o q d a. O liy 
    ta ’lim ning dav lat standartiga asosan, har b ir b ak ala v r va m agistrdan o ‘z so h asid a 
    m avjud b o ‘lgan asosiy ja ra y o n la m i chuqur tahlil qilib berish talab etiladi. B u n d a 
    «B o sh q arish tizim larini kom pyuterli m odellash» fani m uhim aham iyatga ega.
    «B oshqarish tizim larini kom pyuterli m odellash» fani m atem atika, m exanika, 
    fizika, inform atika, kim yo, biologiya, e k o lo g iy a v a b o sh q a m axsus fan lar b ilan
    ch am b arch as b o g ‘liq b o ‘lib, u har bir so h a m utaxassisidan chuqur b ilim va 
    k o ‘n ik m a la m i talab etadi.
    vU sh b u o ‘q uv qoMlanmada «B oshqarish tizim larini kom pyuterli m odellash» 
    fan in in g asosiy tushuncha va m aqsadlari keltirilishi bilan birga, tex n ik a 
    y o ‘n alish d a foydalaniladigan b a ’zi bir o b y ek tlarn in g m atem atik va kom pyuterli 
    m o d ellari k o ‘rsatilgan. Shu bilan birga k o m pyuterli m odellashning asosiy bosqichi
    - m o d eln i yechish algoritm lari ham da bu a lg o ritm larg a m os keluvchi Paskal tili- 
    dagi dasturlar, Excel dasturidagi yechish u su llari keltirilgan.
    A v to m a tik boshqarish n azariy asid a 
    av to m a tik boshqarish tiz im la rin in g
    u m u m iy tu zilish in i v a ularni tad q iq qilish u s u lla rin i o ‘rg a n a d i. Bu u s u lla r 
    tiz im la r d a g i fiz ik ta b ia ti h ar xil b o 'lg a n ja ra y o n la r uchun y ato q li b o ‘lib, suv 
    x o 'ja lig in in g turli sohalarida boshqarish tizim larin i loyihalashda n azariy asos 
    h iso b lan ad i.
    A v to m a tik b o sh q arish n a z a riy a sid a q u y id a g i ik k ita m asalan i y ech ish g a 
    t o ‘g ‘ri k e la d i:
    • M avjud avtom atik boshqarish tizim ini tad q iq qilish. B u n d a tiz im n in g u n g a


    -*
    q o 'y ilg a n ta la b la rn i q ay d a ra ja d a q an o a tla n tira o lish i a n iq lan ad i. B u 
    m a sa la tiz im n in g tah lili d eb y u ritila d i;
    • B e rilg a n ta la b la r b o ‘y ic h a tiz im n i lo y ih alash - tizim n i s in te z la s h m a s a l-
    asi d e b a ta la d i. B u m a s a la a v to m a tik b o s h q a ris h tiz im in i q u r is h n i, av­
    to m a tik
    boshqarish 
    tiz im la rig a
    q o 'y ilg an
    talablarning 
    bajarilish in i 
    ta ’m in lo v ch i sxem alarini, u la m in g alo h id a elem entlari v a p aram etrlarin i o ‘z 
    ic h ig a o lad i.
    H ozirgi v aq td a tizim larni tahlil qilish v a sintezlash m asalalari b ir x il d a ra ja d a
    ish la b c h iq ilm a g a n . H a r xil d a ra ja li o d d iy d ifferen sial te n g la m a la r y o rd a m id a
    *
    ta v s ifla n u v c h i ch iziq li tizim larn i tad q iq qilish usullari yetarli d a ra ja d a ishlab 
    ch iq ilg an . S h ax siy k o m p y u te rla rn i q o ‘llash, ch iziq li b o ‘lm ag an tiz im la rn i m o ­
    d e lla sh y o k i shu tiz im la rn i ta v s iflo v c h i c h iz iq li b o ‘lm agan te n g la m a la rn i so n li 
    y e c h is h im k o n iy a tin i k e n g a y tird i.
    A v to m a tik b o sh q a rish n a z a riy a s in i sh a rtli ra v ish d a to ‘rt b o ‘lim g a a jra tis h
    m u m k in . B irin c h i b o ‘lim av to m a tik b o sh q a rish tizim larin i m atem atik ta v s ifla sh
    u su lla ri b ila n b o g ‘liq. Ikkinchi b o ‘lim b o sh q a rish ja r a y o n in in g s ifa tin i ta h lil 
    q ilis h b ila n b o g 'Iiq . U chinchi b o ‘Iim a v to m atik tiz im la m in g b arq aro rlig i 
    m u am m o larin i o ‘z ich ig a oladi. T o ‘rtin ch i b o ‘lim o ptim al tiz im la r b ila n b o g ‘liq 
    b o ‘lg an m a s a la la rn i o ‘z ic h ig a o la d i.
    A v to m a tik boshqarish nazariyasi u n g a yaqin texnik v a ilm iy s o h a la r b ila n
    c h a m b a rc h a s bogM angan v a b u s o h a la r n a tija la rid a n o ‘z m asalalarin i y e c h is h d a
    fo y d a la n a d i. A v to m atik b o sh q a rish n a z a riy a sig a t a ’luqli m a sa la la r d o irasi j u d a
    k en g . S h u n in g uchun ham av to m atik boshqarish nazariyasini o ‘rganishni a v ­
    to m a tik b o sh q arish tiz im la rin in g u m u m iy xususiyatlari va ularni tad q iq qilish- 
    ning u m u m iy usullari bilan tan ish ish d an b o sh la sh kerak.

    Download 3.11 Mb.
      1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   99




    Download 3.11 Mb.
    Pdf ko'rish

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



    O ’z b e k ist o n r e sp u b L ik a si o L iy va o ’r t a m a X su s t a ’lim V a z ir L ig I o ’zbek jsto n r e sp u b L ik a si

    Download 3.11 Mb.
    Pdf ko'rish