Operatsion Tizimlar Jarayonlarni boshqarish
Operatsion tizimning eng muhim qismlaridan biri bu jarayonlarni boshqarishdir. Jarayonlar - bu dasturni
ishga tushirishi kerak bo'lgan manbalar.
Bunga xotira, protsessor (markaziy protsessor) vaqti va dasturning to'g'ri ishlashi uchun unga kirish zarur
bo'lgan fayllardan foydalanish kiradi.
Mashinaning to'g'ri ishlashi to'g'risida g'amxo'rlik qilish uchun operatsion tizim jarayonlarni yaratish va yo'q
qilishga, ularni to'xtatishga va qayta tiklashga va jarayonlar orasidagi aloqa mexanizmlariga yordam berishga
bag'ishlangan.
Ushbu vazifani ofis xodimi ishi bilan taqqoslashimiz mumkin. Agar biz vazifalar ro'yxatini tuzadigan bo'lsak,
jarayonni boshqarish tizimi eng muhim jarayonlarni birinchi o'ringa, oraliqlarni oraliq joyga, nihoyat unchalik
ahamiyatsiz bo'lgan joylarni joylashtiradigan harakatlar yo'nalishini o'rnatadi.
Muammo shundaki, jarayonni boshqarish amalga oshiriladigan vazifalarning o'zboshimchalik ustuvorligini
belgilaydigan mashina orqali amalga oshiriladi va ba'zida unchalik muhim bo'lmagan vazifalar bajarilmasdan
qoladi.
Keyinchalik, jarayonni boshqarish vositasining konfiguratsiyasini o'zgartirish va kerakli vazifalarga yuqori
ustuvorlik berish yoki ularni qo'l bilan bajarishga majbur qilish kerak.
Eng keng tarqalgan operatsion tizimlar
■ Bozorda eng taniqli va eng ko'p ishlatiladigan operatsion tizimlar Windows, iOS va Linux
uchun kompyuterlardir. Va smartfonlar uchun Android va iOS.
Minglab operatsion tizimlar mavjud bo'lib, ular qaysi qurilmaga kerak bo'lishiga qarab
har xil darajadagi nafislikka ega.
■ Windows Microsoft-ning buyuk makro-imperiyasiga, iOlar esa Apple-ga tegishli. O'z
navbatida, Linux sizning operatsion tizimingizni o'zgartirishga imkon beruvchi bepul
dasturiy ta'minot platformasidir. Linux platformasida eng taniqli Ubuntu va Devian
mavjud.
■ Ushbu bepul dasturlar foydalanuvchiga operatsion tizimni o'zi xohlagancha o'zgartirishi
mumkin. Bundan tashqari, ma'lum bir xavf tug'diradi, ya'ni siz juda ko'p ma'lumotga ega
bo'lmaganingizda operatsion tizim yadrosiga tegish falokatga olib kelishi mumkin.
Aksincha, Windows va iOS kabi operatsion tizimlar eng tajribasiz foydalanuvchilar uchun
allaqachon tayyorlangan bo'lib, operatsion tizimning dastlabki konfiguratsiyasi uni hech
qanday qimmat modifikatsiyani talab qilmasdan foydalanishga imkon beradi.
Operatsion tizim xavfsizligi istiqbollari
■
Operatsion tizim (OT) - bu hisoblash qurilmasi resurslarini boshqarish va foydalanuvchi bilan o'zaro aloqani tashkil
qilish uchun mo'ljallangan o'zaro bog'langan dasturlar to'plami. Bugungi kunda juda ko'p turli xil operatsion tizimlar
mavjud. UNIX va uning klonlari kabi uzoq umr ko'radiganlardan juda yangi va kam ma'lum bo'lgan tizimlargacha.
Quyida bir qator yirik firmalar tomonidan yaratilgan tadqiqot va tijorat operatsion tizimlarining to'liq bo'lmagan
ro'yxati keltirilgan:
■
1960-1970-yillarda IBM IBM 360/370 operatsion tizimini ishlab chiqdi. Keyingi ishlanma shaxsiy kompyuterlar
uchun mo'ljallangan OS / 2 edi. Hozirgi vaqtda ushbu kompaniyaning eng zamonaviy operatsion tizimlari z / OS va
z / VM hisoblanadi.
■
MacOS oilasi 1980-yillarning boshidan beri Apple tomonidan ishlab chiqilgan. U yaxshilangan grafik foydalanuvchi
interfeysiga ega.
■
Solaris 1980-yillarning boshidan beri Oracle / Sun tomonidan ishlab chiqilgan. Bu OT UNIX ning ishlanmasi
hisoblanadi.
■
Hewlett-Packard - o'zining UNIX versiyasini - HP / UX tizimini ishlab chiqadi.
■
Novell yetakchi tarmoq texnologiyalari firmalaridan biridir; tarmoq operatsion tizimlari oilasini ishlab chiqadi:
NetWare; hozirda - Open Enterprise Server (barcha NetWare tarmoq imkoniyatlarini va umumiy Linux dialektining
imkoniyatlarini o'z ichiga olgan tarmoq operatsion tizimi - openSUSE) [1]. Turli xil zamonaviy operatsion tizimlarni
o'rganib chiqib, OTni rivojlantirishning quyidagi asosiy yo'nalishlarini ajratib ko'rsatish mumkin.
Grafik qobiqlar.
■ Barcha zamonaviy operatsion tizimlar grafik foydalanuvchi interfeysiga ega. Shuni ta'kidlash kerakki,
barcha operatsion tizimlar uchun grafik qobiqlar imkoniyatlar jihatidan taxminan bir xil, bu rivojlanish
firmalari o'rtasidagi raqobatning kuchayishi bilan bog'liq. Turli xil operatsion tizimlar uchun qobiqlar
o'xshash bo'lganligi sababli, ba'zida foydalanuvchi qaysi OTda ishlayotganini aniqlash qiyin. Bir tomondan,
bu o'xshashlik oxirgi foydalanuvchilar uchun qulaydir, chunki u ish muhitini o'rganishni osonlashtiradi.
Ammo boshqa tomondan, faqat grafik qobiqlardan foydalanish (buyruqlar tillari va konfiguratsiya fayllarini
o'rganmasdan) tizim dasturchilari uchun kamchilikdir, chunki bu ularning tayyorgarlik darajasini
pasaytiradi.
Grafik OT qobiqlari tomonidan taqdim etilgan asosiy xususiyatlar:
■
GUI yordamida har qanday tizim sozlamalarini bajarish qobiliyati mavjud. Ayniqsa, texnologik
universitet byulleteni kuzatib boradi Bu borada Linux OT ning grafik qobiqlariga e'tibor beriladi.
Interfeyslarni rivojlantirishning yangi tendentsiyalarini qo'llab-quvvatlash mumkin - multi-touch, Tablet
PC
va
boshqalar.
Turli xil operatsion tizimlar uchun grafik qobiqlarni birlashtirish mumkin. Turli xil operatsion tizimlar
CDE, KDE, GNOME grafik qobiqlaridan foydalanadi. Ehtimol, yaqin kelajakda ularning ro'yxati
to'ldiriladi. Yangi tarmoq texnologiyalari va veb-texnologiyalarni qo'llab-quvvatlash mumkin. Hozirgi
vaqtda tarmoqlar va Internet faol rivojlanmoqda, yangi standartlar va protokollar paydo bo'lmoqda -
IPv6,
HTML
5
(bulutli
hisoblash
uchun)
va
boshqalar.
Zamonaviy operatsion tizimlarning maqsadi barcha yangi tarmoq texnologiyalarini qo'llab-quvvatlash
qobiliyatidir. Simsiz tarmoqlarni rivojlantirish mumkin.
Operatsion Tizim xavfsizligini ta’minlash
uchun dasturiy ta’minot
■
Dasturiy
ta'minot
xavfsizligining
ehtimolligini
baholash
va
boshqarish
samarali
xavfsiz
mexanizm
qurishda
juda
muhimdir.
Ehtimollikni
boshqarish
tizi
mulkiga
hujum
natijasida
kelib
chiqishimumkin
bo'lgan
yo'qotishlarni
baholash hamda bu yo'qotishlarni ularni yo'qotishi mumkin bo'lgan xavfsizlik xizmati qiymati bilan muvozanatlashtirish ishlari bilan ham
uzviy
bog'liqdir.
■
Kredit
kartochkalardagi
tovlamachiliklarni
yo'qotish
uchun
yangi
texnologiyalar
ishlab
chiqish
nisbatan
oson
ishdir.
Shunga
qaramay,
tovlamachilikka
yo'l
qo'ymaydigan
tizimni
sotib
olish
va
uni
o'rnatishdan
ko'ra
kompaniyalarga
foydalanuvchilarining
zararlarini
qoplash
uchun
tovlamachilikdan
ko'rilgan
ziyonni
qoplab
berish
arzonga
tushadi.
Dasturlar – buyruqlar ketma-ketligini tartibga keltiruvchi hisoblanadi. Hatto birinchi qaraganda dasturlar uskunalar bilan o‘zaro harakat (aloqa)da
bo‘lmaganidek, kiritish uskunasidan hech qanday ma’lumotni talab qilmaydigandek, chiqish uskunasidan hech qanday ma’lumotni chiqarishni amalga
oshirmayotgandek
ko‘rinsa
ham,
baribir,
uning
ishi
kompyuterning
apparat
uskunalarini
boshqarishga
asoslangan.
■
Kompyuterdagi dasturiy va apparat ta’minoti chambarchas aloqada, ya’ni o‘zaro hamkorlikda ishlaydi. Biz bu ikki toifani alohida ko‘rib
chiqayotganimizdan qat’iy nazar, ular orasida dialektik aloqa mavjudligini va ularning har birini ko‘rib chiqish hech bo‘lmaganda shartli ekanligini
unutmasligimiz
kerak.
Hisoblash tizimining dasturiy ta’minotining tarkibi dasturiy konfiguratsiya deb ataladi. Dasturlar orasida, xuddi tabiiy qismlar va bloklar o‘rtasida
bo‘lganidek, o‘zaro aloqa mavjud. Ko‘pgina dasturlar nisbatan ancha pastroq darajadagi dasturlarga tayanib ishlaydi, ya'ni bu o‘rinda biz dasturlararo
interfeys haqida gapirishimiz mumkin. Bunday interfeysning mavjud bo‘lish imkoniyati ham texnik shart-sharoitlar va o‘zaro hamkorlik harakatlarining
mavjudligi, amaliyotda esa, u o‘zaro aloqada bo‘lgan bir necha pog‘onali ta’minotning taqsimlanishi bilan ta’minlanadi. Keyingi har bir daraja o‘zidan
oldingi darajaning dasturiy ta’minotiga tayanadi. Tayanch daraja. Tayanch (bazaviy) dasturiy ta’minot dasturiy ta’minotning eng quyi darajasidir. U
tayanch apparat vositalari bilan o‘zaro hamkorlikda ishlash uchun javob beradi. Odatda, bazaviy dasturiy vositalar, tayanch unsurlar tarkibiga kiradilar
va doimiy eslab qoluvchi uskunalar deb nomlanuvchi maxsus mikrosxemalarda saqlanadi. Dasturlar va ma’lumotlar doimiy eslab qoluvchi
uskunalarning DEQU mikrosxemalariga ishlab chiqarish bosqichida yozib qo‘yiladi va hisoblash texnikasidan foydalanish jarayonida o‘zgartirilishi
mumkin
emas.
■
Tizimli daraja. Tizimli daraja-o‘tish darajasi. Ushbu darajada ishlovchi dasturlar kompyuter tizimining boshqa tayanch darajadagi dasturlari va bevosita
apparat
ta’minoti
bilan
o‘zaro
aloqadorlik
harakatlarini
ta’minlaydi,
ya’ni
vositachilik
vazifalarini
bajaradi.
Xulosa
Operatsion tizimlarda xavfsziligi oshirishda qaysi dasturiy ta’minotdan foydalanishni bilib oldim.
Qisqasini aytganda, hisoblash tizimining foydalanish ko‘rsatkichlari ko‘p jihatdan mana shu darajadagi
dasturiy taֹminotga bog‘liq. Masalan, hisoblash tizimiga yangi uskuna ulanayotganida tizimli darajada
boshqa dasturlar uchun ushbu uskuna bilan o‘zaro aloqani ta’minlab turuvchi dastur o’rnatilishi lozim.
Mukammal uskunalar bilan o‘zaro harakat uchun javob beruvchi aniq dasturlar uskunalarning
drayverlari
deb
ataladi.
Ular
tizimli
darajaning
dasturiy
ta’minoti
tarkibiga
kiradi.
Eng ko’p tarqalgan operatsion tizimlar ya’ni Linux, Windows, IOS va Android haqida bilim va ko’nikmaga
ega
bo’ldim.
Hozirgi kunda dolzarb muammolardan biri bo’lgan axborot xavfsizligiga tahdidlar soni oshib
borilayotgani bu kelajakda kiberxavfszilik bilim saviyasini oshirish kerakligi hamda dasturiy ta’minotni
puxta
ishlab
chiqishni
talab
qiladi.
Yuqoridagilarni inobatga olib biz har birimiz AT dasturiy ta’minotidagi qo’pol kamchiliklarni oldini olgan
holda judayam muhim bo’lgan ilm va ta’lim olishni o’z burchimiz deb bilishimiz kerak.
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev 2023 yilni Sifatli ta’lim va insonga e’tibor deb nomlaganlari bejizga
emas.
■
Operatsion tizim asoslari. InSertifikatlangan Ethical Hacker (CEH) Foundation Guide. Apress, 2016. p. 3-21.
■
Blyum, Stiven V.Elektr bo'lmagan mutaxassislar uchun elektr energiyasi tizimining asoslari. John Wiley & Sons, 2016 yil.
■
Ishlashni kuzatish apparati asoslari.IEEE Micro, 2002, jild 22, yo'q 4, p. 64-
■
Kompyuter asoslari bo'yicha mutlaqo yangi boshlanuvchilar uchun qo'llanma. Publishing-dan, 2007 yil.
■
Kompyuter asoslarini tushunish: savodxonlikka qadam qo'yish.
■
Operatsion tizimlar: asosiy tushunchalar. Addison-Uesli Iberoamericana ,, 1994 yil.
■
TANENBAUM, Endryu S.; FOGOAGA, Xuan Karlos Vega.Operatsion tizimlar. Prentice Hall, 1988 yil.
■
www.fayllar.org web sahifasi.
■
https://uz.wikipedia.org/wiki/Operatsion_tizimlar_tarixi
■
http://fayllar.org
Foydalanilgan adabiyotlar
|
