|
Faoliyatni tashkil etish metodlari
|
| bet | 6/7 | | Sana | 24.05.2024 | | Hajmi | 32,46 Kb. | | #251968 |
Bog'liq kurs ishi davom ettrwFaoliyatni tashkil etish metodlari
Inson mehnat, bilish va muomalaning subhekti sifatida haqiqatning ilmiy o’zlashtirilishini tahminlaydigan faoliyat jarayonida shakllanadi. Mehnat, bilim, muomala shaxsning rivojlanishi va shakllanishi uchun qurilish materiali bo’lib xizmat qiladigan iroda va quvvatni faollashtiradi, qiziqish, his-tuyg’uni uyg’otadi, yangi ehtiyojlarni yuzaga keltiradi. Faoliyat sog’lom turmush tarzining asosiy sifatida o’quvchilarda ijtimoiy munosabatlar va ijtimoiy xulq tajribalarini boyitishda muhim manba hisoblanadi.
Har qanday faoliyat operatsiya va harakatdan tashkil topadi. Operatsiya yaxlit, bir butun faoliyatni tashkil etishga yordam beruvchi kichik jarayonlar, qisqa muddatli holatlardir. Harakatlar - jarayonlar bo’lib, ularning motivlari o’sha faoliyatda mavjud va harakatlar faoliyat tarkibiga kiradi. Tarbiya jarayonida tarbiyachining o’rni shundan iboratki, pedagogik operatsiyalarni boshqarishdan harakatlarni boshqarishga o’tadi, keyinchalik o’quvchilarning faoliyatini boshqarish tomon boradi.
Pedagogika nazariyasida qator umumiy qonuniyatlar aniqlanganki, bular o’quvchilar faoliyatiga pedagogik rahbarlik metodini va ijtimoiy xulq tajribalarini shakllantirishni belgilab beradi.
1. Ijtimoiy faoliyatlar mahlum tarbiyaviy imkoniyatlarga ega. Lekin bitta ko’rinishdagi faoliyat qolganlarning o’rnini bosa olmaydi. SHuning uchun tarbiyada faoliyatning kompleks ko’rinishlaridan foydalanish maqsadga muvofiq.
2.«Shaxsiy ma’no» kasb etmagan har qanday faoliyat ijtimoiy ta’sir ko’rsata olmaydi.
3. Tarbiyaviy ta’sir natijasida o’quvchilarda faoliyat, maqsad va usullarni tanlashga tayyor bo’lish sifatlari shakllanadi.
4. Agar pedagogik ko’rsatmaning kerakli usullari topilmagan va amalga oshirilmagan bo’lsa, o’quvchi shaxsining shakllanishiga nisbatan faoliyat neytral jarayon bo’lib qoladi. Ushbu ko’rsatmada turlicha metod va usullar o’z aksini topishi, ularda qo’zg’atuvchi va mashq, ijtimoiy xulq tajribalarining shakllanishi tahminlanishi zarur.
Kuzatuvchi, harakatlantiruvchi vazifani bajaruvchi metodlar ichida pedagogik talablar eng ahamiyatlilaridan biri hisoblanadi. Talablarda tarbiya jarayonining ichki va tashqi dialektikasi aniq o’z ifodasini topgan. Pedagogik talablar shaxs rivojlanishidan nafaqat ilgarilab ketishi, balki keyinchalik tarbiyalanuvchining o’z-o’ziga talablar qo’yishiga zamin bo’lib xizmat qilishi kerak.
Pedagogik talablar jamiyat amal qiluvchi axloqiy mehyorlar, ta’lim muassasalarining ichki tartib-qoidalari, o’quvchilar uchun berilgan qoidalar asosida belgilanadi.
Talablar – o’quvchilar oldiga u yoki bu jarayonda konkret, real faoliyat sifatida bajarilishi mumkin bo’lgan vazifalar tarzida ham qo’yiladi. Talablar - tarbiya jarayonida ichki qarama-qarshiliklarni ochishga, o’quvchilar xulqi, faoliyati va munosabatlaridagi kamchiliklarni ochib tashlashga va, shuning bilan birga, kelajakda o’sish va rivojlanishga undaydi.
Talablar - mazkur o’quv maskanida tartib-intizomning yo’lga qo’yilishiga, o’quvchilar faoliyati va xulqida yig’inchoqlik holati yuz berishiga sababchi bo’ladi.
Talablarning qo’yilishi shakliga ko’ra to’g’ridan-to’g’ri va «aylanma yo’l» bilan qo’yiladigan talablarga bo’linadi. To’g’ridan-to’g’ri qo’yiladigan talablar o’zining o’rniga, ko’rsatmalilik va qathiylik xususiyatlariga ega. Bunday talablar buyruq berish, ko’rsatish, izohlash, qayd etish ko’rinishlarida bo’ladi. Ayniqsa, to’g’ridan-to’g’ri, ehtiroz bildirilmaydigan talablarning ahamiyati juda katta hisoblanadi va bunday talablar jamoaning dastlabki bosqichida pedagogning faollik bilan ishlashi jarayonida zarurdir.
«Aylanma yo’l» bilan qo’yiladigan talablar o’quvchilarda shakllangan motivlar, maqsadlar, e’tiqodlarga tayanadi. Talablarning bu tarzdagi ko’rinishlari ta’sirchanligi bilan o’zbek xalqi tarbiya tizimida qadimdan mahlum. Ota-onalarimiz yosh avlodni uning nozik his-tuyg’ularini, o’ziga xosligini, sharoit masalasining qanchalik muhimligini hisobga olgan holda, bolaga to’g’ridan-to’g’ri qo’yiladigan talablarga qaraganda, maslahat berish, holatni tahlil etish yo’li bilan unga baho berish zaruriyatini uqtirish orqali u yoki bu topshiriqni bajarilishga yo’naltirganlar. Odatda, bunday hollarda tarbiyachi, ota-ona bajarilishi zarur bo’lgan pedagogik vazifani boladan yashirish, yahni o’zining qathiy talablarini birinchi o’ringa qo’ymaslik, balki masalani shaxsdagi turli imkoniyatlarga tayanib ilgari surish va uni bajarish qanchalik ahamiyatliligini izohlash yo’li bilan maqsadga erishishga harakat qilinadi. Albatta, pedagoglar qo’yiladigan talablarning mehyoriy jihatlarini to’g’ri hisobga olishlari kerak.
Har qanday pedagog o’zi qo’yayotgan talablarning ijtimoiy xarakterini ocha borib, jamoa manfaatlaridan kelib chiqishga erishmog’i lozim. Jamoatchilik fikri jamoa talablarining ifodasi hisoblanadi. Jamoatchilik fikri o’zida jamoa bahosi, fikr-mulohazasi, irodasini birlashtirib, faol va ta’sirchan kuch sifatida namoyon bo’ladi va u pedagog qo’lida tarbiya metodi vazifasini o’taydi.
Xulosa
O`quvchilarida tarbiya ta‘lim berish bilan mustahkam aloqada bo'lgani holda o'ziga xos qonuniyatlarga ega. Ta‘lim-tarbiya yaxlit pedagogik jarayondir. Lekin ular bir- biriga aynan o'xshash emas. Tarbiya jarayoni murakkab jarayon bo'lib, u uzoq davom etadi hamda uning natijasini ko'rish qiyinroq kechadi. Bolalarni tarbiyalash ular tug'ilgan vaqtidan boshlanadi va muntazam ravishda ta‘lim berish bilan birga olib boriladi. Bolaning o'sishi va tarbiyasi uning faoliyati jarayonida amalga oshiriladi.
Yuqorida bildirilgan mulohazalarga tayangan holda mavzu yuzasidan quyidagi xulosalarga kelish mumkin.
1.Tarbiya jarayonining asosini ijtitmoiy-xayotning ob'ektiv talabalarini, shaxsning ijtimoiy mohiyatini hamda tabiatini aks ettiruvchi qonuniyatlar tashkil etadi.
Tarbiya jarayonini ilmiy asoslangan tarzda olib borish uning qonuniyatlrini chuqur o'rganishni talab etadi.
2.Tarbiya jarayonining muvaffaqiyati uni tashkil etishda qanday tamoyillarga ko'ra ish ko'rilayotganligiga ham bog'liq. Tarbiya tamoyillari-yosh avlodni tarbiyalash maqsadidan kelib chiqadigan va komil insonni tarbiyalashning mazmuni, metodlari va yo'nalishiga quyiladigan eng muhim talabalarni belgilab beruvchi asosiy g'oya va qoidalar yig'indisidir.
3.Tarbiya jarayonini tashkil etishda o'quvchi tomonidan qo'llaniladigan metodlar ham muhim ahamiyatga ega bo'lib, ular ijtimoiy jamiyat tomonidan ta'lim muassasalari oldiga quyilgan yosh avlodni har tomonlama barkamol, erkin, ijodkor, mustaqil fikr egasi etib tarbiyalash vazifalari bilan belgilanadi. Tarbiya metodlari o'zaro o'xshash jihatlariga ko'ra uch guruxga bo'linadi.
Tarbiya jarayonida qo'llaniladigan tarbiya vositalari tariya metodjlari ahamiyatini kuchaytirishga xizmat qiladi. Shu bilan birga tarbiya qoidasi-pedagog ta‘lim va tarbiya jarayonini yaxshiroq tashkil etish maqsadida foydalanadigan boshlang'ich holat, rahbarlik asosidir. Tarbiya qoidalari o'qituvchi, tarbiyachilarga yo'l-yo'riq ko'rsatuvchi qoidalar hisoblanadi. Tarbiya qoidalari Sharq va Markaziy Osiyo faylasuf-donishmandlarining fikrlari va milliy pedagogika erishgan yutuqlarga asoslanadi.
Tarbiya qoidalariga quyidagilarni kiritish mumkin: tarbiyaning bir maqsadga qaratilganligi, tarbiyaning insonparvarlik va demokratik qoidasi, tarbiyani hayot bilan, mehnat bilan bog'liqligi qoidasi, tarbiyada milliy-madaniy va umuminsoniy qadriyatlarning ustivorligi qoidasi, tarbiyada o'quvchilarning yoshi va shaxsiy xususiyatlarini hisobga olish qoidasi, izchillik, tizimlilik, tarbiyaviy ta‘sirlarning birligi va uzluksizligi qoidasi va boshqalar.
|
| |
