O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
FARG‘ONA DAVLAT UNIVERSITETI
TABIIY FANLAR FAKULTETI KIMYO YO‘NALISHI
3-BOSQICH 19-55 – GURUH TALABASI
KOMILOVA ISMIGULNING
“ORGANIK KIMYO” FANIDAN
“IZOPREN”
MAVZUSIDA TAYYORLAGAN
KURS ISHI
Raxbar: _____________________
Bajardi: Komilova Ismigul
MUNDARIJA
I.Kirish………………………………………………………………………........4
1.1. Kurs ishining maqsad va vazifalari……………………………….…….....5
II.Asosiy qism…………………………………………. …………………………
2.1Izoprenning fizik-kimyoviy harakteristikasi…………. …………………....7
2.2Izopren olish usullari…………….. ……………………………………....…13
2.3Aseton va atsetilendan izopren sintezi……………………………………...13
2.4Propilendan izopren sintezi……………………………………………........13
2.5Buten metatezisi…………………………………………………………..…13
2.6Izoprenning texnologik qo’llanilishi va formaldegid……………………...17
2.7 Propilendan izopren sintezi………………………………………………...26
2.8 Izoamilen va izopentandan izopren olish………………………………….32
III.XULOSA…………………………………………………………………….37
IV.FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR…………………………………....38
tugunli ko'prigi
KIRISH
Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va
shaxsiy javobgarlik har bir rahbar
faoliyatsizlik kundalik qoidasi bo’lishikerak
Shavkat Mirziyoyev
Prezidentimiz Shavkat Miromonovich Mirziyoyev aytganidek ta’limni rivojlantirish, yosh avlodga jahon andozalariga mos bilim,iqtidor va ko’nikmalarberish,ularni ona vatanga ,milliy istiqlol g’oyalariga sadoqat ruhida tarbiyalash borasida ko’rsatayotgan doimiy g’amxo’rligi tufayli ta’lim tarbiya ishlarining bugungi qiyofasi tubdan o’zgardi.U mustaqillikka erishib taraqqiyot yo’lidan dadil borayotgan mamlakatimiz ruxini, g’oyalari va intilishlarini o’zida aks ettirgan ta’lim tizimiga aylanmoqda .Eng asosiysi mamlakatimizda ta’lim tizimini hali jahon amaliyotida kam uchraydigan betakror modeli yaratildi.
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning 2017-2021-yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha harakatlar strategiyasini amalga oshirishning uchinchi bosqichi ham aynan iqtisodiyotni yanada rivojlantirish va liberallashtirishga yo’naltirilgan makroiqtisodiy barqarorlikni mustahkamlash va yuqori iqtisodiy o’sish sur’atlarini saqlab qolish, milliy iqtisodiyotning raqobatbardoshligini oshirish, qishloq xo’jaligini modernizatsiya qilish va jadal rivojlantirish, iqtisodiyotda davlat ishtrokini kamaytirish bo’yicha institutsional va tarkibiy islohotlarni davom ettirish, xususiy mulk huquqini himoya qilish va uning ustuvor mavqeini yanada kuchaytirish, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik rivojini rag’batlantirish, hududlar, tuman va shaharlarni kompleks va mutanosib holda ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiy ettirish, investitsiyaviy muhitni yaxshilash orqali mamlakatimiz iqtisodiyoti tarmoqlari va hududlariga xorijiy sarmoyalarni faol jalb etishga bag’ishlangan. Bundan ko’rinib turibdiki mamlakat rivoji iqtisodiyot bilan chambarchas bog’liqdir. Hozirgi paytda har qanday davlatning iqtisodiy imkoniyatlari va kuch-qudrati kimyo sanoatining, jumladan kimyoviy moddalar ishlab chiqarish sanoati va neft kimyosi rivojlanish darajasi bilan baholanadi. Chunki mazkur sohalar neftni, tabiiy gazni, toshko’mirni qayta ishlash, sintetik kauchuk, polimer materiallar, bo’yoq moddalar, dori-darmonlar, qishloq xo’jaligida ishlatiladigan moddalar ishlab chiqarishni o’z ichiga oladi.[1]
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning “Oliy ta’lim tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori oliy ta’lim tizimini tubdan takomillashtirish, mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish borasidagi ustuvor vazifalarga mos holda, kadrlar tayyorlashning ma’no-mazmunini tubdan qayta ko‘rib chiqish, xalqaro standartlar darajasida oliy malakali mutaxassislar tayyorlash uchun zarur sharoitlar yaratish maqsadida qabul qilingan.
Mustaqillik yillarida iqtisodiyotning, ijtimoiy hayotning real talablaridan kelib chiqqan holda, yurtimizda oliy ta’lim tizimini modernizatsiya qilish, unga o‘qitishning zamonaviy shakl va texnologiyalarini joriy etish, mutaxassislar tayyorlash bo‘yicha ixtisoslik yo‘nalishlarini takomillashtirish borasida katta ishlar qilindi.
Kurs ishining dolzarbligi: Organik kimyo kimyoviy tahlilning nazariy asoslari va usullarini ishlab chiqadigan fandir. Organik kimyo fani biologiya, meditsina, geologiya, minerologiya, atrof muxitning muxofazasi kabi turdosh tabiiy fanlarini o‘rganishda katta axamiyat kasb etadi. Sanoatda ishlab chiqariladigan barcha maxsulotlar, qishloq xo‘jalik maxsulotlari, qazilma boyliklar va xususan dori xom ashyosi, xamda dori preparatlar sifatlarini nazorat etishni organik kimyo fanisiz tasavvur etib bo‘lmaydi.
Kurs ishining maqsadi: Organik kimyo kimyoviy tahlilning nazariy asoslari va uslublarini o‘rgatadi. Mazkur fanning maqsadi va vazifasi talabalarga hozirgi zamon Organik kimyosining nazariy asoslari, uning turli aralashmadagi ionlarni ochish murakkab aralashmaning tarkibiy qismlarini bir-biridan ajratish usullarini o‘ziga xos tomonlari, imkoniyatlarini ko‘rsatishdan iborat.
Kurs ishining vazifasi: Kurs ishining vazifasi shundan iboratki, asosan organik modda xisoblangan Izoprenning qanday xususiyatlari mavjudligini foydalanuvchiga yetkazish. Izopren o'zi nima uni nimalar xosil qiladi, inson xayotidagi orni va boshqa muxim masalalar bo`yicha savollarga javobni mana shu kurs ishidan toppish mumkin.
Kurs ishining obyekti: Organik kimyo usullarni asosan uch gruppaga ajratish mumkin. Ular optik, elektrokimyoviy va xromotografik analiz usullaridir. Qishloq xo’jaligiga taaluqli izlanishlarda optik analizlardan biri kalorimetrik analiz keng qo’llaniladi. Turli ob‘ektlar tarkibidagi mikroelementlar miqdori ana shu usul yordamida aniqlanadi.
Kurs ishining hajmi: Kurs ishi an’anaga ko’ra kirish, I bob adabiyotlar sharhi, II bob tajriba qismi, III bob olingan natijalar tahlili, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar qismidan iborati bo’lib, Times New Roman bosma taboqda, 14 o’lcham va 1,5 intervallarda yozilgan
II.Asosiy qism
2.1Izoprenning fizik-kimyoviy harakteristikasi
Izopren (2-metilbutadiyen-1,3),CH2=C(CH3)-CH=CH2 —toʻyinmagan uglevodorod, rangsiz suyuqlik. Molar massasi 68,11g/mol, qaynash temperaturasi 34,07°C, Shuning uchun bu juda o’zgaruvchan suyuqlikdir, suyuqlanish temperaturasi -146°C, O’t olish nuqtasi -54 °C (yopiq stakan), Avtomatik lirish kirish harorati 395ºC, Zichlik 0,681g/mol, Bug’ zichligi 2.35 (havoga nisbatan), Bug’ bosimi 25°C da 550 mm simob ustuni, bu uning yuqori o’zgaruvchanligiga mos keladi, spirt va efirda eriydi. Oʻz-oʻzidan alangalanadi (400° da). Izopren toʻyinmagan uglevodorodlarga xos reaksiyalarga kirishadi, oson gidrogenlanadi, metallorganik birikmalar hosil qiladi. Birikish va polimerlanish izoprenning oʻziga xos reaksiyalaridan hisoblanadi. Sanoatda izobutilenga formaldegid taʼsir ettirish, izopentanni gidrogenlash, suyuq neft mahsulotlarini piroliz qilish usullari bilan olinadi. Sintetik kauchuk, termoelastoplastlar, xushboʻy va dorivor moddalar ishlab chiqarilishida qoʻllaniladi. Izopren, yoki 2-metil-1,3-butadien, keng tarqalgan organik birikma formulasi CH bilan2= C (CH3) CH = CH2. Sof shaklida bu rangsiz uchuvchi suyuqlikdir. Izopren - to'yinmagan uglevodorod. Izopren sanoat tomonidan issiqlikning yon mahsuloti sifatida eng oson tarzda mavjud yorilish ning nafta yoki neft, ishlab chiqarishda yon mahsulot sifatida etilen. Har yili taxminan 800 ming tonna ishlab chiqariladi. Izopren ishlab chiqarishning taxminan 95% sis-1,4-poliizoprenni ishlab chiqarish uchun ishlatiladi - a sintetik tabiiy versiyasi kauchuk.
Izopren - atrof muhitda juda keng tarqalgan uglevodorod. O'simliklar, suv o'tlari, bakteriyalar va hayvonlar uni sintez qilish va chiqarishga qodir, bu bizning ekshalatsiyamizning eng ko'p qismini ham tashkil qiladi. Sabzavot massalari izoprenning asosiy ishlab chiqaruvchisi va chiqaruvchisi bo'lib, uni tashqi issiqlikka bardosh berish mexanizmlarida qo'llaydi.
Biokimyoviy jihatdan izopren biologik birligidan organizmlar tomonidan har xil turdagi terpenlarni sintez qilishda foydalaniladi, ular orasida lanosterol va efir moylarining tarkibiy qismlari ajralib turadi. Organik ravishda u sintetik kauchuk va boshqa tegishli polimerlarni sintez qilish uchun ishlatiladi.
Izoprenning tuzilishi
Izoprenning molekulyar tuzilishiga ega. Ko’rinib turibdiki, qora sharlar uglerod atomlariga, oqlar esa vodorod atomlariga to’g’ri keladi.
Molekulaning tekis geometriyasi bor, ya’ni –CH guruhi gidrogenlaridan tashqari barcha atomlari bir tekislikda joylashgan. Bu geometriya 1,3-butadien umurtqa pog’onasining uglerod atomlari sp gibridlanishiga bog’liq, uglerod esa –CH3 sp gibridlanishiga ega.
Izopren molekulalari bir-biri bilan o'zlarining London molekulyar massalari tufayli ancha kuchsiz bo'lgan dispersiv kuchlar orqali ta'sir o'tkazadilar. Biroq, ular izoprenning normal sharoitda uchuvchan suyuqlik sifatida mavjud bo'lishi uchun etarli darajada birlashadilar.
Uning molekulalarining tekis ekanligi ularning hujayra membranalari orasiga joylashishini osonlashtiradi va o'simliklar haroratning to'satdan o'zgarishini (40 ºS va undan yuqori) susaytirish uchun ishlatadigan mexanizmda kuchayishiga yordam beradi.
Izopren molekulalari kristallar hosil qilish qobiliyatiga ega. Ammo bu amorf qattiq moddalarda birlashishga moyil bo'lgan polimerlari, poloperoprenlari bilan sodir bo'lmaydi, ularning o'rtacha molekulyar massalari uchuvchisiz bo'lishni to'xtatadi.
|
