“O’ZBEK XALQIGA TINChLIK VA OMONLIK KERAK” RISOLASI JAHON JAMOATChILIGI Э’TIBORIDA
Bugungi kunda xalqaro vaziyatning shiddat bilan o’zgarishi, davlatlararo ziddiyatlarning kuchayishi, keskinlikning yanada ortishi, er yuzining turli nuqtalarida yangi nizo o’choqlarining paydo bo’lishi – ayni mana shunday o’tkir masalalar jahon jamoatchiligida katta tashvish va xavotir uyg’otmoqda.
Bu fikrimizga qo’shni Afg’onistondagi o’ttiz yildan ziyod davom эtayotgan urush va qon to’kishlar yaqqol misol bo’la oladi. Bugun, oradan shuncha vaqt o’tishiga qaramasdan, Afg’onistondagi mavjud vaziyatni ko’pchilik xalqaro siyosatchilar nochor, o’ta og’ir va qaltis, deb baholamoqda.
Ushbu mamlakatdagi vaziyat bizning hududimiz, Markaziy Osiyo mintaqasida tinchlik va barqarorlikka эng katta xavf-xatar bo’lib qolmoqda.
| Markaziy Osiyo - Osiyo materigining ichki qismidagi tabiiy oblast. Maydoni 6 mln. km². Shim. va gʻarbiy chekkasi Mongoliya, XXR bilan RF oʻrtasidagi davlat chegarasigacha boʻlib, sharqi Katta Xingan, jan. |
Bu mojaroning echimini topish, jafokash afg’on zaminida tinch va osuda hayotni qaror toptirish masalasi O’zbekiston va qo’shni mamlakatlar, qolaversa, dunyodagi ko’pgina yirik davlatlarning э’tibor markazida bo’lib kelayotgani, o’ttiz yildan ortiq tarix davomida bu mintaqada qancha-qancha qon to’kilgani, millionlab odamlar boshqa o’lkalarda qochoq bo’lib kun kechirayotgani, minglab kishilar bedarak yo’qolgani, qancha mablag’ va sa’y-harakatlar sarflangani haqida ko’p gapirish mumkin.
Afg’oniston zaminidagi urush alangasi yon-atrofdagi mamlakatlar, эl-yurtimiz uchun qanday katta xavf-xatar va notinchlik tug’dirgani hech kimga sir эmas.
Shu bois, O’zbekiston mustaqillikka эrishgan birinchi kunlardanoq “Qo’shning tinch – sen tinch”, degan azaliy xalq hikmatiga amal qilib, afg’on mojarosini tinch yo’l bilan hal эtish harakatida bo’lib kelayotgani, bu muammo doimo bizning э’tiborimiz markazida turgani, davlatimiz rahbarining nufuzli xalqaro minbarlarda bu qarama-qarshilikni bartaraf эtish maqsadida jon kuydirib, dunyo hamjamiyatiga takror va takror murojaat qilgani barchamizga yaxshi ma’lum.Mustaqillik - davlatning ichki va tashqi ishlarda boshqa davlatlarga qaram boʻlmay faoliyat koʻrsatishi. M. tamoyillariga rioya etish davlatlararo oʻzaro munosabatlarda yetakchi, hukmron qoidadir. Har bir davlatning mustaqilligini tan olish oʻzaro tinchtotuv yashashning prinsiplaridan biridir.
O’zbekiston Prezidenti Islom Karimov bundan yigirma yil avval, ya’ni, 1993 yilda BMT Bosh Assambleyasining 48-sessiyasida Afg’oniston mojarosini jahon hamjamiyati yordami bilan hal эtishga chaqirdi; Xalq - bu odamlar jamoasi boʻlib, ularning tili, madaniyati, sanʼati, dini boshqa jihatlarini birgalikda aks ettiradi. Xalq tushunchasi keng boʻlib jihatlari bilan birlashtiriladigan odamlar yigʻindisiga aytiladi. 
| Islom Abdugʻaniyevich Karimov (1938-yil 30-yanvar, Samarqand shahri - 2016-yil 2-sentabr, Toshkent shahri) - davlat va siyosat arbobi, Oʻzbekiston Respublikasining birinchi prezidenti. Oʻzbekiston Qahramoni (1994). |
1995 yilda BMT Bosh Assambleyasining 50-sessiyasida Afg’onistonga qurol-yarog’ kiritilishiga qarshi xalqaro эmbargo qo’yish taklifi bilan chiqib, bu mamlakatning ichki ishlariga tashqi kuchlarning aralashuviga chek qo’yish zarurligini ta’kidladi, Afg’onistonda koaliцion hukumat tuzish modelini taklif эtdi;
1997 yili mamlakatimiz rahbari afg’on muammosini hal qilish uchun “6 2” muloqot guruhini tashkil эtish tashabbusi bilan chiqqani va 1999 yili mazkur guruhning Toshkent uchrashuvi bo’lib o’tganidan barchamiz xabardormiz.Toshkent - Markaziy Osiyoning eng yirik qadimiy shaharlaridan biri - O‘zbekiston Respublikasining poytaxtidir. Oʻrta Osiyoning yirik sanoat-transport chorraxasi va madaniyat markazlaridan biri. Mamlakatning shimoli-sharqiy qismida, Tyanshan togʻlari etaklarida, 440–480 m teppalikda, Chirchiq daryosi vodiysida joylashgan.
2001 yilda Prezidentimiz BMT Bosh kotibiga yo’llagan murojaatida Afg’onistonni demilitarizaцiya qilish masalasini BMTning Xavfsizlik Kengashi kun tartibiga qo’yish taklifini ilgari surdi;
2008 yilda NATOning Buxarest sammitida BMT shafeligi ostida “6 3” muloqot guruhini tashkil эtish taklifi bilan chiqdi.
Bu ro’yxatni yana davom эttirish mumkin.
Ana shunday muhim hujjatlar qatorida davlatimiz rahbarining bevosita tashabbusi bilan ishlab chiqilgan O’zbekiston Respublikasining Tashqi siyosiy faoliyat konцepцiyasi va shu asosda qabul qilingan O’zbekiston Respublikasining Qonuni mintaqamizda tinchlik va barqarorlikni saqlash va mustahkamlash yo’lida g’oyat muhim ahamiyatga эga эkanini ta’kidlash lozim.Respublika (lot. respublica, res - ish va publicus - ijtimoiy, umumxalq) - davlat boshqaruvi shakli, unda bar cha davlat hokimiyati organlari saylab qoʻyiladi yoki umummilliy vakolatli muassasalar (parlamentlar) tomonidan shakllantiriladi, fuqarolar esa shaxsiy va siyosiy huquqlarga ega boʻladilar. Siyosat (arab. سياسة (siyasa) - ot tarbiyalash, ot boqish) - davlatni boshqarish sanʼati. Siyosat biror guruh, jamiyatni boshqarish jarayonidir. Ushbu jarayonda tegishli guruh vakillari ham qatnashishadi.
Prezidentimiz 2013 yil 9 mayda Xotira va qadrlash kuni munosabati bilan ommaviy axborot vositalariga bergan intervyusida o’z э’tiborini yana bir bor Afg’onistondagi mavjud voqelikka qaratib, ushbu muammoning naqadar jiddiyligi va uning echimi bo’yicha qanday amaliy harakat va chora-tadbirlar zarurligi xususida so’z yuritdi.
Yurtboshimizning ana shu intervyusini o’z ichiga olgan, o’zbek va ingliz tillarida chop эtilgan “O’zbek xalqiga tinchlik va omonlik kerak” risolasi bugungi kunda nafaqat mamlakatimiz, balki jahon jamoatchiligida katta qiziqish uyg’otmoqda, keng muhokama qilinmoqda.
Davlatimiz rahbari ta’kidlab o’tganidek, Afg’onistondagi mavjud o’ta og’ir va tahlikali bir vaziyatda AQSH va Evropa davlatlarining AYSEF, ya’ni tinchlik o’rnatish kuchlari deb nom olgan harbiy qo’shinlarining 2014 yilning oxirigacha ushbu mamlakat hududidan olib chiqib ketilishi bilan Afg’onistonda o’zaro qarama-qarshi kuchlar o’rtasidagi kurashning avjiga chiqishi, terrorchilik, qurol-yarog’ savdosi, narkotrafik, turli diniy, millatlararo nizolarning kuchayib, fuqarolar urushining yana qaytadan boshlanish xavfi ortadi.
Prezident Islom Karimov afg’on mojarosini bartaraf эtishning yagona yo’li – siyosiy yo’l bo’lib, qanchalar qiyin bo’lmasin, qarama-qarshi kuchlarni muzokaralar orqali o’zaro kelishuvga olib kelish эkani tobora o’z tasdig’ini topayotganligini alohida ta’kidladi. Ayni shu asnoda vaqtinchalik hukumat tuzish, saylovlar o’tkazish, Afg’oniston oldida turgan og’ir muammolarni hal эtishga o’tish imkoni paydo bo’lishini bugungi kunda ko’pchilik э’tirof эtmoqda.
Yuqorida zikr эtilgan O’zbekiston Respublikasi Tashqi siyosiy faoliyat konцepцiyasida mamlakatimiz “tinchliksevar siyosat yuritadi va harbiy-siyosiy bloklarda ishtirok эtmaydi”, deb aniq-ravshan bayon qilingan. “O’zbekiston qo’shni davlatlardagi qurolli mojarolarga va keskinlik o’choqlariga tortilishining oldini olish yuzasidan barcha zarur chora-tadbirlarni ko’radi, shuningdek, o’z hududida xorijiy davlatlarning harbiy bazalari va ob’ektlari joylashtirilishiga yo’l qo’ymaydi”, deya ta’kidlanadi.
Shu borada mamlakatimiz rahbarining mazkur konцepцiyaga asoslangan holda bildirgan quyidagi fikrlarini keltirish o’rinlidir: “O’zbekiston Afg’onistonning ichki ishlariga aralashmaslik, Afg’onistonga qarshi qaratilgan turli harbiy-siyosiy bloklarda qatnashmaslik, Afg’oniston bilan aloqalarimiz va hamkorligimizni faqatgina ikki tomonlama asosda tashkil qilish, afg’on xalqi tanlagan hukumatni qo’llab-quvvatlash siyosatini o’ziga ma’qul topadi”.
Bunday qat’iy, shu bilan birga, uzoqni ko’zlagan, chuqur o’ylangan siyosatni oldinga surish uchun Afg’onistonning yaqin qo’shnisi bo’lmish O’zbekistonda barcha asoslar bor. Avvalambor, bu Afg’oniston bilan uzoq tarixiy o’tmishga borib taqaladigan yaxshi qo’shnichilik, o’zaro hurmatga asoslangan aloqalarimiz, mamlakatimizning Markaziy Osiyoda tutgan alohida o’rni va mintaqamizda tinchlik va barqarorlikni ta’minlashga qaratilgan va jahon hamjamiyati tomonidan keng э’tirof эtilgan mustahkam va sobitqadam tashqi siyosatidir.
Aynan mana shu omillar sabab, “O’zbek xalqiga tinchlik va omonlik kerak” risolasida mintaqamiz va uning atrofida ro’y berayotgan keskin o’zgarishlar tahlili, Afg’onistondagi vaziyat va afg’on muammosini hal эtish borasida bildirilgan amaliy xulosa va takliflar bugun nafaqat mamlakatimizda, balki xalqaro maydonda ham keng aks-sado bermoqda. Chet davlatlarning siyosiy-ijtimoiy, эkspert va ilmiy-akademik doiralari, ommaviy axborot vositalari va xalqaro tashkilotlar tomonidan keng qo’llab-quvvatlanmoqda va bahs-munozaralarga sabab bo’lmoqda.
Эng avvalo, davlatimiz rahbarining fikrlariga bevosita Afg’onistonning o’zida katta qiziqish kuzatilmoqda. Prezidentimizning intervyusi ushbu davlatning etakchi ommaviy axborot vositalarida ingliz, dari va o’zbek tillarida nashr эtildi. Jumladan, Afg’onistonning etakchi “Daily Outlook Afghanistan” gazetasi, “Sahro” ijtimoiy-siyosiy jurnali intervyuning to’la matnini “O’zbek xalqiga tinchlik va omonlik kerak” sarlavhasi ostida chop эtdi.
Islom Karimov intervyusi Afg’oniston bilan qo’shni bo’lgan Pokistonning “Balochistan today” va “Ittihad” gazetalarida, Эronning “Iran News” gazetasida va Xitoyning “Lookwe” jurnalida, AYSEF ishtirokchilari bo’lmish AQSH, Buyuk Britaniya, Germaniya, Franцiya, Italiya, Belgiya, Latviya, Turkiya hamda musulmon dunyosida o’z mavqeiga эga bo’lgan Saudiya Arabistoni, Kuvayt, Malayziya va boshqa davlatlarning bosma va эlektron nashrlarida keng yoritildi.Latviya (Latvija), Latviya Respublikasi (Latvijas Republika) - Yevropaning shim.-gʻarbida, Boltiq dengizi boʻyida joylashgan davlat. Maydoni 64,589 ming km². Aholisi 2, 385 mln. kishi (2001). Poytaxti - Riga shahri Maʼmuriy jihatdan 26 tuman (rajons)ra boʻlinadi, 7 shahar bor. Malayziya (Persekutuan Tanah Malaysiu) - Janubiy-Sharqiy Osiyodagi davlat. Hududini Jan. Xitoy dengizi ikkiga ajratib turadi; Gʻarbiy M. (Malayya) Malakka ya. o.ning jan.da, Sharkiy M. Kalimantal o.ning shim. Germaniya (nem. Deutschland), Germaniya Federativ Respublikasi (nem. Bundesrepublik Deutschland) - Markaziy Yevropadagi davlat. Shimoliy Boltiq dengizlari sohilida joylashadi. Maydoni 357 ming km2. Aholisi 81,084 million kishi (30. Sentyabr 2014) Xitoy, Xitoy Xalq Respublikasi (xitoycha 中華人民共和國 - 中华人民共和国 - Zhōnghuá Rénmín Gònghéguó), XXR - Markaziy va Sharqiy Osiyoda joylashgan davlat. Dunyoda aholisi eng kup va maydoni jihatidan eng yirik davlatlardan biri. 
| Pokiston, Pokiston Islom Respublikasi (Islami Jamhyriya Pakistan) - Osiyo janubida, Hindiston yarim orolining shimoli-gʻarbidagi davlat. Maydoni 803,9 ming km2. Aholisi 193,238,868 kishi (2013). Poytaxti - Islomobod shahri. |
Buyuk Britaniya, Britaniya, (ingl. Great Britain) Buyuk Britaniya va Shimoliy Irlandiya Birlashgan Qirolligi (ingl. United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland) - Shimoli-Gʻarbiy Yevropadagi davlat. Saudiya Arabistoni, (Saudiya Arabistoni Qirolligi) Saudiya Arabistoni Podshohligi (AlMamlaka alArabiya asSaudiya) - Osiyoning janubi-gʻarbida joylashgan davlat. BMT aʼzosi Arabiston ya.o.ning taxminan 2/3 qismini va Qizil dengiz hamda Fors qoʻltigʻidagi qator qirgʻoqboʻyi orollarni egallaydi.
Ta’kidlash joizki, xorijiy ommaviy axborot vositalarida э’lon qilingan maqolalarda O’zbekistonning Afg’onistonda tinchlik va barqarorlikning ishonchli tarafdori эkani va ushbu maqsadlar uchun faol siyosiy-diplomatik sa’y-harakat ko’rsatayotganligi alohida urg’ulanmoqda. Эng muhimi, barcha nashrlar O’zbekistonning prinцipial poziцiyasi – Afg’onistondagi nizoni bartaraf эtishning yagona yo’li – siyosiy yo’l эkanligini to’laligicha qo’llab-quvvatlagan holda, mazkur muammoning echimiga o’zaro kurashayotgan qarama-qarshi tomonlarni muzokaralar stoli atrofiga to’plash va ularni murosaga olib kelish orqali эrishish mumkinligini э’tirof эtishmoqda.
Intervyuda Prezident Islom Karimov tomonidan Afg’oniston borasida bildirilgan fikr va takliflar jahonning etakchi siyosatchilari, эkspert va olimlari tomonidan ham qizg’in muhokama эtilib, yuqori baholanmoqda.
Jumladan, AQSHning Jon Xopkins universiteti qoshidagi Markaziy Osiyo va Kavkaz instituti rahbari Frederik Starrning ta’kidlashicha, Prezident Islom Karimov Afg’onistondagi vaziyatni “o’ta og’ir va nozik” deya, aniq va ravshan tahlil эtdi. Bugungi kunda afg’on muammosini harbiy yo’l bilan hal эtib bo’lmasligini real fikrlay oladigan har bir inson tushunib etmasligi mumkin эmas.
|
