Tushuncha
| |
Ta'rif
| |
Yangilik
|
o'ziga xos qobiliyat turi, xususan, g'oyani yoki g'oyaning ifodasini estetik qobiliyat elementi bilan ishlab chiqish qobiliyatidir
|
Yoqimlilik
|
mavjud jarayonga yoki xolatga biror-bir o’zgartirish qo‘shish qobiliyatidir
|
Yaratuvchanlik
|
Haqiqatan ham yangi mahsulot, xizmat yoki jarayon, ular ilgari paydo bo'lgan g'oyalar va mahsulotlarga asoslangan bo'lsa-da, sakrashni, chinakam yangi va boshqacha ijodni ifodalaydi.
|
Pedagogik innovatsiyada «yangi» tushunchasi markaziy o‘rin tutadi. Shuningdek, pedagogik fanda xususiy, shartli, mahalliy va sub' ektiv yangilikka qiziqish uyg‘otadi.
Xususiy yangilik V.A. Slasteninning aniqlashicha, joriy zamonaviylashtirishda muayyan tizim mahsuloti unsurlaridan birini yangilashni ko‘zda tutadi. Murakkab va progressive yangilanishga olib keluvchi ma’lum unsurlarning yig‘indisi shartli yangilik hisoblanadi.
O’qituvchining innovatsion faoliyati voqelikni o‘zgartirishga, uning muammolari va usullarini yechishni aniqlashga qaratilgandir. O’qituvchi va talaba o‘rtasidagi muloqot namunasining o‘zgarishi, innovasion faoliyat shartlaridan biridir.
Yangi munosabatlar, an’analarda bo‘lganidek, qistovlar, hukmga bo‘ysunish kabi unsurlardan holi bo‘lishi lozim. Ular tenglarning hamkorligi, o‘zaro boshqarilishi, o‘zaro yordam shaklida qurilgan bo‘lishi darkor. Ular munosabatlaridagi eng muhim xususiyat bu o ’qituvchi va talabaning ijoddagi hamkorligidir.
Innovasion faoliyat quyidagi asosiy funksiyalar bilan izohlanadi:
kasbiy faoliyatning ongli tahlili;
me ’yorlarga nisbatan tanqidiy yondashuv;
kasbiy yangiliklarga nisbatan shaylik;
dunyoga ijodiy yaratuvchilik munosabatida bo’lish;
joiz imkoniyatlarini ro‘yobga chiqarish, joiz turmush tarzi va intilishlarini kasbiy faoliyatda mujassam qilish.
Demak, o‘qituvchi yangi pedagogik texnologiyalar, nazariyalar, konsepsiyalarning muallifi, ishlab chiqaruvchisi, tadqiqotchisi, foydalanuvchisi va targ‘ibotchisi sifatida namoyon bo‘ladi. Hozirgi jamiyat, madaniyat va ta’lim taraqqiyoti sharoitida o ’qituvchi innovatsiya faoliyatiga bo‘lgan zaruriyat quyidagilar bilan o’lchanadi: ijtimoiy-iqtisodiy yangilanish ta ’lim tizimi, metodologiya va o’quv jarayoni texnologiyasining tubdan yangilashni talab qiladi.
Bunday sharoitda o’qituvchining innovatsiya faoliyati pedagogik yangiliklarni yaratish, o‘zlashtirish va foydalanishdan iborat boladi;
ta’lim mazmunini insonparvarlashtirish, doimo oiqitishningyangi tashkiliy shakllarini, texnologiyalarini qidirishni taqozo qiladi;
pedagogik yangilikni o‘zlashtirish va uni tatbiq etishga nisbatan o’qituvchining munosabati xarakteri o‘zgarishi.
O’qituvchining innovatsion faoliyati tahlili yangilik kiritishning samaradorligini belgilovchi muayyan me’yorlardan foydalanishni talab qiladi.
Bunday me’yorlarga - yangilik, maqbullik(optimalnost),yuqori natijalilik, ommaviy tajribalarda innovasiyani ijodiy qo‘llash imkoniyatlari kiradi.
Yangilik pedagogik yangilik me’yori sifatida o ’zida taklif qilinadigan yangini, yangilik darajasi mohiyatini aks ettiradi. Pedagog olimlar yangilikning qo‘llanish mashhurligi darajasi va sohasiga ko‘ra farqlanadigan mutlaq, chegaralangan mutlaq, shartli, subektiv darajalarini farqlaydilar.
Maqbullik me’yori o’qituvchi va talabaning natijaga erishish uchun sarflangan kuch va vositalarini bildiradi.
Natijalilik o‘qituvchi faoliyatidagi muayyan muhim ijobiy natijalami bildiradi. Pedagogik yangilik o’z mohiyatiga ko‘ra ommaviy tajribalar mulki bo‘lib qolishi lozim. Pedagogika yangilikni dastlab ayrim o‘qituvchilaming faoliyatiga olib kiradi. Keyingi bosqichda - sinalgandan va obektiv baho olgandan so‘ng pedagogik yangilik ommaviy tatbiq etishga tavsiya etiladi.
Aqliy xarita - bu ma'lum bir voqea, jarayon, g'oya yoki fikrning grafik, tizimlashtirilgan va murakkab shaklidagi tasviridir. Odatda, bu ko'rib chiqilayotgan sohadagi turli xil ob'ektlar orasidagi ko'plab ulanishlarni aks ettiradigan katta qog'ozdagi bir xil diagramma. Ushbu taqdimotning yozma taqdimotidan afzalliklari bor, chunki u faqat eng muhim tasvirlar, so'zlar va munosabatlarni ta'kidlaydi. Bu kabi chalkash ko'rinadigan xaritalar yordamida inson miyasi ma'lumotlarni osonroq idrok etishi, tahlil qilishi va qaror qabul qilishi yoki harakatlar rejasini belgilashi mumkin. Va barchasi, chunki miya ham chiziqli o'ylamaydi, ajralmas ma'lumotlar paydo bo'lishidan oldin unda juda ko'p asabiy aloqalar paydo bo'ladi.
Bugungi kunda mashhur ruhiy kartalar tizimi taniqli psixolog va yozuvchi Toniusen
bilan bo'ldi. U allaqachon intellektual rivojlanish, psixologiya va insoniy fikrlash
masalalari bo'yicha bir necha yuz maqola va kitoblarni nashr etgan. Albatta, u ularning
erishgan yutuqlarining maqsad va uslublarini tasavvur qilishda kashfiyot bo’lib qolmadi.
Maxsus jadvallar va grafik rasmlar yordamida Yaponiyada 70-yillarda Yaponiya
iqtisodiyotda inqilobni amalga oshirishga muvaffaq bo'ldi. Ammo 1974 yilda butu n olim olamiga butun olimni taqdim etgan Busasen o'zining yorqin fikrlash nazariyasi edi. Ruhiy kartani ming yillarning o'zgarishiga aylandi.
Toni psixologiyani, nevrolingualizatsiya, mnemonika va tezlikni oshirish qobiliyatini, shuningdek ijodiy fikrlashni rivojlantirish va takomillashtirishning ko'plab
ilmiy nazariyalari va usullarini samarali ravishda birlashtira oldi. Masalan, displeyda, u
jadvalda atigi ikki rangni taqdim etdi va ular yodlash va yanada qiziqarli bo'lish juda
osonlashdi. Birodar bilan birgalikda Busesen ehtiyotkorlik bilan to'plashi va barcha ilmiy ishlanmalarni nozik nazariyaga qurishga muvaffaq bo'ldi. Shunday qilib, zamonaviy razvedka kartalari payd “Kyubing” (Kublash) texnologiyasi tinglovchilarda yuqori qiziqish uygʻotadi.
Kublash (ing. Tilidan cubing) – maʻruza va amaliy mashgʻulotlarda yangi mavzu bayonida yoki koʻplab ogʻzaki va yozma ishlarda tayyorgarlik bosqichida tez-tez ishlatiladigan kreativ texnologiya. Kublash obyekt yoki mavzuning turli tomonlarini oʻrganishga yordam beradi, shu bilan tinglovchini oʻylab, kerakli mavzuni topishga majbur qiladi. Ushbu texnologiyaning nomidan kelib chiqqan holda, tinglovchi kubni 6 ta tomonidan olti sifat boʻyicha tavsiflashi lozim. Obʻyekt yoki gʻoya boʻyicha kamida olti xil fikrlash nuqtasini kashf qilish umumiy xulosalash, bir toʻxtamga kelishni qiyinlashtiradi.
Kubni tasavvur qiling va keling, u bizga hikoyani tahlil qilishni o‘rgatishda qanday
yordam berishi mumkinligini ko‘rib chiqaylik. Kubning har bir tomonida tushunish bilan bog'liq so'z bo'lishi mumkin. Misol uchun, bir tomonda kim so'zi bo'lishi mumkin. Boshqasida nima bor. Uchinchi ro'yxat qachon. To'rtinchi tomon qayerda ekanligini aytadi. Beshinchisi nima uchun va oltinchisi qanday qilib o'qiydi.
Kubning har bir tomoni o'quvchini o'qishni tushunishning o'ziga xos jihatini ko'rib chiqishga undaydi. Talabalar hikoyaning muhim elementlarini aniqlash uchun kubning barcha olti tomoni bo'ylab harakatlanish uchun individual yoki guruhlarda ishlashlari mumkin. Misol uchun, siz o'quvchilarning har biri o'z kubiga ega bo'lgan yakka tartibda ishlashi mumkin, bu erda ular kubni uch marta aylantirishlari va o'zlari aylantirgan uchta tushunchaga yozma ravishda javob berishlari so'raladi.
Kubni individual darajada qo'llash o'qitishda farqlash imkonini beradi, chunki kubdagi tarkib talabalarning turli darajadagi qobiliyatlarini moslashtirish uchun sozlanishi mumkin.
Cubing guruh ishlarida ham juda samarali. Misol uchun, talabalar bir kubni bo'lishadigan guruhlarda ishlashlari mumkin va har bir o'quvchining roli yoki mas'uliyati ular aylantirgan kub tomoniga qarab belgilanadi. Aytishga hojat yo'q, kubiklar guruh topshiriqlari bilan bog'liq ko'plab muammolarni oldini ola di, chunki har bir talabaning roli kubning o'zi tomonidan aniq belgilangan.
Kublar tarkibni diversifikatsiya qilish uchun ish varaqlari yoki boshqa topshiriqlar
bilan ishlatilishi mumkin. Kublar kubning olti tomonida tasvirlangan so'zlarni oddiy o'zgartirish orqali turli kontent sohalariga yoki vazifalarga osongina moslashtirilishi mumkin.
Masalan, tavsiflash, solishtirish, bog‘lash, tahlil qilish, qo‘llash va yoqlab yoki qarshi bahslash; yoki tasvirlash, o'zgartirish, hal qilish, savol berish, qayta tartibga solish, satirik qilish va hokazo.
Vaziyatni tahlil qilishda guruhli ishdan foydalanish o'quvchilarning sub'ekt bilan o'zaro ta'sirini kuchaytiradi, ularning tafakkurini shakllantirishga, nutq va aqlning rivojlanishiga yordam beradi, ularning birgalikdagi faoliyatga ijobiy hissiy munosabatini oshiradi, bu esa ularning samarali rivojlanishini ta'minlaydi.
Guruh faoliyati jarayonida tashabbusning har bir tarkibiy komponenti: motivatsion, intellektual va hissiy-irodaviy rivojlanishining asosini tashkil etuvchi birgalikdagi harakatlarning psixologik mexanizmlari.
Motivatsion komponentning rivojlanishi o'zaro munosabatlar asosida aniqlanadi, ular hamkorlik asosida rivojlanadi va o'quv jarayonining ishtirokchilarini bog'laydigan ta'lim faoliyatiga mas'uliyatli munosabatni shakllantirishga yordam beradi.
“Birgalikdagi yechim” kreativ metodi va qo’llanilishi texnikasi bir necha bosqichlardan iborat:
muammoni tahlil qilish va aniqlash,
muammoni o'z-o'zidan hal qilish taklifi;
muammoni yangi shakllantirish,
to'g'ridan-to'g'ri o'xshashliklarni yaratish,
shaxsiy o'xshashliklarni yaratish,
ramziy o'xshashliklarni yaratish,
majoziy o'xshashlikla ryaratish,
ajoyib o'xshashliklarni yaratish,
yana to'g'ridan-to'g'ri o'xshashliklarni yaratish,
to'g'ridan-to'g'ri analogiyalarni tahlil qilish,
muammoga o'xshashliklarni o'tkazish,
hal qilish uchun yondashuvlarni ishlab chiqish.
Intellektual komponentning rivojlanishi birgalikdagi aqliy faoliyat davomida shaxslararo rag'batlantirishga asoslangan. Guruh ishlarida qatnashadigan har bir kishining aqliy faolligi rivojlanadi:
assotsiativ jarayonlar tezlashadi;
sezuvchanlik kuchayadi;
qiziqishlar doirasi kengaymoqda;
tasavvurlar umumlashtirilgan va tizimlashtirilgan;
fikrlash aniqroq bo'ladi, fikrlarni ifoda etish qobiliyati sezilarli darajada yaxshilanadi;
fikrlashning tanqidiyligi va izchilligi oshadi, chunki guruh faoliyati muhiti farazlarni ilgari surish va ularning haqiqatini tekshirish uchun sharoit yaratadi;
hamkorlik analitik va sintetik fikrlash faoliyatini rag'batlantiradi.
Tashabbusning emotsional-irodali komponentining rivojlanishi shaxsni ijtimoiy faoliyatga kiritish usuli bilan belgilanadi, bu esa faoliyatni tartibga solish mexanizmini oldindan belgilab beradi. Talaba irodasini tashabbus ko'rsatib, shaxslararo munosabatlar tizimida ham, ta'lim faoliyati bilan bog'liq holda ham o'z xohish -irodasini boshqaradi.
Psixologlarning ko'plab tadqiqotlari shuni ko'rsatdiki, guruhning optimal tarkibi 3-5 kishi. Juda kichik guruh (2-3 kishi), ko'pincha didaktik muammolarni yaxshi hal qiladi, o'quvchilarni sotsializatsiya qilish imkoniyatlari past. Juda katta guruhni (8 kishidan ortiq) boshqarish qiyin va ish jarayonida ular ko'pincha kichik guruhlarga bo'linadi.
Tabiiyki, topshiriq xarakteriga qarab guruhlar tarkibi turlicha bo'lishi mumkin.
Haqiqiy o'qish sharoitlari uchun 3-5 o'quvchidan iborat guruh maqbuldir, u ikki smenali yoki qo'shni stolda o'qishi mumkin.
Guruhdagi funktsional rollarning taqsimoti quyidagicha bo'lishi mumkin.
taqdimotchi (tashkilotchi) masala, muammo muhokamasini uyushtiradi, guruhning barcha a'zolarini jalb qiladi;
tahlilchi muammoni muhokama qilish jarayonida, ishtirokchilarga savollar beradi, bildirilgan fikrlarni, formulalarni so'roq qiladi;
yozuvchi muammoni hal qilish bilan bog'liq hamma narsani qamrab oladi; dastlabki munozara tugagandan so'ng, u odatda o'z guruhining fikri va pozitsiyasini taqdim etish uchun guruh bilan gaplashadi;
kuzatuvchi muammoning echilishida guruhning har bir a'zosining ishtirokini o'qituvchi tomonidan belgilangan mezonlar asosida baholaydi.
Interfaol metodlar ma'lum bilimlar to'plamini emas, balki talabalarning muayyan vaziyatni tahlil qilish, qaror qabul qilish, mantiqiy fikrlash qobiliyatini baholashni talab qiladi. quyidagilar uchun baholar bo'ladi: o'quvchilarning faollik darajasi bilan o'lchanadigan munozara yoki taqdimotda qatnashish; tayyorlangan yozma ishlar uchun.
Darslarda bu masala quyidagicha hal qilinadi. Ish ustida ishlash jarayonida ishtirokchilar muammoni hal qilishda o'z majburiyatlari bilan bo'lishishlari mumkin. Ba'zi talabalar masalaning nazariy tomoni uchun, boshqalari esa muammoning texnik jihozlanishi uchun (prezentatsiyalar, bukletlar va boshqa faoliyat mahsulotlari) javobgardir. O'qituvchi, talabalar ishlarni bajarishda, o'z kuzatuvlarini o'tkazadi va ularning faoliyatini baholaydi.
Birgalikdagi yechim usullari:
Raqobatbardosh mahsulotlarni yaratish samaradorligi nafaqat strategiyani tanlashga, balki uni amalga oshirish vositalariga ham bog'liq. Noto'g'ri qarorlar nafaqat moliyaviy yo'qotishlarga olib keladi, balki sizning bozor ulushingizni yo'qotishga olib kelishi mumkin.
|
