O‘zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot texnologiyalari universiteti tbta va dt kafedrasi

Toshkent 2022

Keng polosali simsiz ulanish (KSU) texnologiyalari infokommunikasion texnologiyalarning nimsinfi hisoblanadi va bir-biridan olisdagi ikki va undan ortiq ob’ektlar oralig‘ida simli ulanishsiz axborot uzatish uchun ishlatiladi. Simsiz aloqa uchun radioto‘lqinlar, infraqizil, optik yoki lazerli nurlanishlar ishlatilishi mumkin. Hozirgi vaqtda foydalanuvchilarga Wi-Fi, WiMAX, Bluetooth, RFID, ZigBee kabi “tijorat” nomlari bilan ma’lum bo‘lgan ko‘plab simsiz texnologiyalar mavjud. Ularni har biri o‘zining qo‘llanish sohasini aniqlaydigan ma’lum xarakteristikalar to‘plamlariga ega.

• 
  XX asrning 20 yillarida amplitudaviy modulyatsiyaning birinchi tijorat radiobloklari paydo bo‘ldi;
  
• 
  1933 yilda chastotaviy modulyatsiyali radio kashf qilindi va televidenie paydo bo‘ldi;
  
• 
  1946 yilda AT&T va Bell Systems (AQSh) kompaniyalari bo‘lajak sotali tizimlarning timsoli bo‘lgan harakatdagi telefon aloqa tajriba tizimini (ingl. MTS) ishga tushirishdi;
  
• 
  70 yillarning oxirlarida sotali aloqaning birinchi avlod - 1G tizimlari ishga tushirildi;
  
• 
  1973 yilda lokal kompyuter tarmoqlarning birinchi protokoli - Ethernet ishlab chiqildi (keyinchalik u IEEE 802.3 statusini oldi);
  
• 
  80 yillarda ma’lumot uzatish bo‘yicha xarbiy tizim - ARPANET dastlab milliy, keyin esa halqaro miqyosdagi umumiy foydalanish tarmog‘i - INTERNET ga aylandi.
  
• 
  XX asrning 90 yillarining boshida ma’lumot uzatish tarmoqlariga keng polosali simsiz ulanish usulining birinchi ishlanmalari paydo bo‘ldi.
  

• 
  Bir necha desimetrlardan bir necha dekametrlargacha radioqamrovga ega simsiz personal tarmoqlar (ingl. Wireless Rersonal Area Networks - WPAN). Periferiya uskunalari, turli hisoblagichlar, xabarchilar (rus. datchik) va boshqalar bilan aloqa uchun mo‘ljallangan. Bu texnologiyalar misollari: Bluetooth, RFID, ZigBee lardir.
  
• 
  Bir necha yuzlab metrlargacha ta’sir etish radiusili simsiz lokal tarmoqlar (ingl. Wireless Local Area Networks - WLAN). Ular ofis (tashkilot) ichidagi (ba’zan ofislararo) aloqani tashkil etish uchun mo‘ljallangan. Ular qatoriga Wi-Fi, DECT, Femto-sota kabi texnologiyalarni qo‘shish mumkin.
  
• 
  Bir necha, hatto o‘nlab kilometrlargacha qamrov radiusiga ega shahar (hudud) ko‘lamidagi simsiz tarmoqlar (ingl. Wireless Metropolitan Area Networks - WMAN). Yirik shahar atrofida yoki tumanlarda xizmat ko‘rsatadigan tarmoqlarni yaratish uchun mo‘ljallangan tizimlar. Ular sifatida WiMAX va WiBro texnologiyalari, sotali va tranking, shuningdek radio va teleuzatish tizimlari misol bo‘lishi mumkin.
  

Shuningdek, ba’zan global ko‘lamdagi simsiz tarmoqlar (ingl. Wireles World wide Area Networs - WWAN) ham alohida ajratiladi. Ular qatoriga avvalom bor yo‘ldoshli aloqa tizimlari, shuningdek global rouming tufayli sotali aloqa tizimlari ham kiritiladi.

• 
  tarmoqning ikki tuguni bevosita ulanadigan “nuqta - nuqta” rejimi.
  
• 
  bir ulanish nuqtasi (bazaviy stansiya) ko‘p sonli abonent uskunalari bilan ulanadigan “ nuqta – ko‘p nuqta” rejimi.
  

3. Qo‘llanish turi bo‘yicha simsiz tarmoqlar quyidagilarga bo‘linadi:

• 
  o‘z zaruratlari uchun tashkilotlar va kompaniyalar tomonidan yaratiladigan korporativ tarmoqlar.
  
• 
  tijorat xizmatlarini ko‘rsatish uchun aloqa operatorlari tomonidan yaratiladigan tarmoqlar.
  

• 
  ma’lumot uzatishning maksimal tezligi;
  
• 
  maksimal aloqa uzoqligi. (4.3-rasmga qarang).
  

3-rasm. Ma’lumotlarni uzatish tezligi va aloqaning uzoqligi bo‘yicha simsiz texnologiyalarning sinflarga bo‘linishi