Lorens almashtirishlari va undan chiqadigan xulosalar

Download 53,85 Kb.
bet	10/11
Sana	01.12.2023
Hajmi	53,85 Kb.
	#109003

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

Bog'liq
Yuborilsa, uning o`qi fazodagi joyini o`zgartiradi. Buni holatin-www.fayllar.org

Lorens almashtirishlari va undan chiqadigan xulosalar
Bir inertsial sanoq sistemasidan boshqa inertsial sistemaga o’tganda
koordinatalar va vaqtni almashtirishning yangi to’g’ri formulalarini yuqorida bayon
etilgan ikki pastulot asosida keltirib chiqarish mumkin.
Faraz qilaylik, K
1
sistema (platforma) K sistema (er)ga nisbatan OX o’q
bo’ylab o’zgarmas v tezlik bilan xarakatlanayotgan bo’lsin. Bu xolda OY va OZ
o’qlar bo’ylab ko’chish yo’q. Shuning uchun o’sha yo’nalishlarda koordinatalar
almashtirishi qo’yidagicha bo’lishi kerak: y'=y va z'=z (a)
Koordinatalarni to’g’ri almashtirish - Galiley almashtirishlari (x'=x-vt ) va
( x=x'v' t' ) dan x'= k(x-vt) , x=k(x'-v't')
Bu formulalardagi k koeffitsientning bir xil bo’lishi shart, bu maxsus
nisbiylik printsipining talabidir. Lekin k'- sistema k- sistemaga nisbatan
xarakatlansa, k- sistema k' sistemaga nisbatan chapga tomon xarakat qiladi.
Bu yerdagi k koeffitsient faqat ikkala inertsial sanoq sistemaning nisbiy
tezligiga bog’liq bo’lishi kerak. Bu fikrni yorug’lik tezligining domiylik printsipiga
tayanib isbotlash mumkin.
Aytaylik, vaqtning t=t'=0 paytida K va K' sistemalarning koordinatalar
boshi, ya’ni O va O' nuqtalar ustma-ust tushgan bo’lsin. Xuddi shu paytda O
nuqtadan OX yo’nalishida yorug’lik impulsi yuboraylik. Bu impuls t va t' vaqt
o’tgach P nuqtaga o’rnatilgan ekranni yoritadi.
Ikkinchi pastulotga muvofiq ikkala sanoq sistemasi uchun xam
yorug’likning c tezligi bir xildir. Shuning uchun voqeaning, ya’ni ekran
yoritilishining K va K' sistemalardagi koordinatalari tegishlicha qo’yidagi
tenglamalar bilan ifodalanadi:
x=ct, x'=ct'
Lorents almashtirishlari bir vaqtlilik tushunchasining nisbiy xarakterda
ekanligini miqdor jixatdan aniqlashga imkon beradi.
Aytaylik, biror K' sisetamaning X
1
va X
2
nuqtalarida vaqtning t' paytida
ikki voqea ro’y bergan (mas. ikki chiroq yonib o’chgan) bo’lsin. Klassik mexanika
nuqtai nazaridan bir inertsial sistemada (K' sistemada), bir vaqtda ro’y bergan ikki

voqea boshqa xamma inertsial sistemalarda jumladan K sistemada xam ayni shu

vaqtda yuz beradi.
Nisbiylik nazariyasi nuqtai nazaridan esa boshqacha xulosa kelib chiqadi:
bir inertsial sistemada bir vaqtda yuz bergan ikki voqea, boshqa inertsial sistemada
bir vaqtda yuz berishi mumkin emas. Tabiatda o’zaro aloqador voqealarning biri,
albatta sabab, ikkinchisi esa, albatta oqibat bo’lib keladi.
Masalan, qorong’i xonani yoritish uchun avvalo chiroq yoqish zarur.
Bu yerda chiroq yonishi sabab, xonaning yoritilishi oqibat bo’ladi.
Nisbiylik nazariyasi isbotlaydiki, soatning yurishi yoki nisbiylik
jarayonlarining o’tishi xarakat xolatiga bog’liq. Xarakatlanayotgan K
1
sistemadagi
soat xarakatsiz K sistemadagi soatlardan orqada qoladi boshqacha aytganda,
xarakatlanayotgan sistemada vaqtning o’tishi sekinlashadi. Bu xodisani vaqtning

Download 53,85 Kb.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

Download 53,85 Kb.