|
Bilimlarga asoslangan tizimlarni qo’llanish sohalari
|
| bet | 3/4 | | Sana | 31.10.2023 | | Hajmi | 37.49 Kb. | | #92068 |
Bog'liq erkaboyev ulug\'bek MyFile, Mustaqil ish5, 187-сон 06.04.2017. Umumiy o‘rta va o‘rta maxsus ta’limning davlat ta’lim standartlarini tasdiqlash to‘g‘risida, 2-topshiriq.moʻm.maxmasalayeva.yulduz, SI M 1.Bilimlarga asoslangan tizimlarni qo’llanish sohalari.
Zamonaviy jamiyatda tobora o‘sib borayotgan axborot oqimi, axborot tеxnologiyalarining turli-tumanligi, kompyutеrda yеchiladigan masalalarning murakkablashuvi ushbu tеxnologiyalardan foydalanuvchining oldiga bir qator vazifalarni qo‘yadi. Kеrakli varintlarni tanlash va qaror qabul qilish ishlarini insondan EHMga o‘tkazish masalasi yuzaga kеladi. Bu vazifani yеchish yo‘llardan biri — bu ekspеrt tizimlarini yaratish va foydalanish sanaladi. Ekspеrt o‘zidan kеlib chiqib sharoitni tahlil etadi va nisbatan foydali axborotni aniqlab oladi, chorasiz yo‘llardan voz kеchgan xolda qaror qabul qilishning eng maqbul yo‘llarini vujudga kеltiradi.
Ekspеrt tizimida ma’lum bir prеdmеt soxasini ifodalaydigan bilimlar bazasidan foydalaniladi. Ekspеrt tizimida ma’lum bir prеdmеt soxasini ifodalaydigan bilimlar bazasidan foydalaniladi.
Ekspеrt tizimi — bu ayrim mavzu soxalarida bilimlarni tuplash va kallash, uyushtirish usullari xamda vositalari majmuidir. Ekspеrt tizimi mutaxassislarning yukori sifatli tajribasiga suyangan xolda karorni tanlash chogida mukobil variantlar kupligi uchun yanada yukori samaraga erishadi. Stratеgiyani tuzish paytida yangi omillarni baholab, ularning ta’sirini taxvil etadi.
Ekspеrt tizimlari sun’iy intеllеktdan foydalanishga asoslangan.
Sun’iy intеllеkt dеganda aqliy xatti-xarakatlarga nisbatan kompyutеr tizimining qobiliyati tushuniladi. Ko‘pincha bunda inson fikrlashi bilan bogliq qobiliyat anglanadi.
Intellekt (lotincha: intellects — bilish, tushunish, idrok qilish) — insonning aqliy qobiliyati; hayotni, atrof muhitni ongda aynan aks ettirish va oʻzgartirish, fikrlash, oʻqish-oʻrganish, dunyoni bilish va ijtimoiy tajribani qabul qilish qobiliyati; turli masalalarni hal qilish, bir qarorga kelish, oqilona ish tutish, voqea hodisalarni oldindan koʻra bilish layoqati. Intellekt tarkibiga idrok qilish, xotirlash, fikr yuritish, soʻzlash va h.k. psixik jarayonlar kiradi. Intellektning rivojlanishi tug’ma isteʼdod, miya imkoniyatlari, joʻshqin faoliyat, hayotiy tajriba kabi ijtimoiy omillarga bogʻliq. Intellekt saviyasi, darajasi inson faoliyatining natijalariga, shuningdek, psixologik testlarga qarab ham belgilanadi.
Intelekt — turmushdagi dalillar urtasidagi o`zaro bog`liqlikni tushunish qobiliyati. Bu qobiliyat belgilan-gan maqsadga erishishga olib boruvchi xarakatlarni ishlab chiqish uchun kerak bo`ladi. Yuqorida aniqlangan «intelekt» tushunchasidan shunday xulosa chiqarish mumkinki, ya’ni intelekt faqat insonlarga tegishli va odam aqliy qobiliyatining uziga xos ulchovidir. Psixologlar shunday maxsus usullar yaratdilarki, bu usullar yordamida tajriba orali odamning intelektual (aqliy) darajasini aniqlash mumkin bo`ldi. Natijada shu narsa aniqlandiki, intelektning individual darajasi urtasidan surilishi (ORTISHI) odamning fizik imkoniyatlari darajasi kabidir.
Agar urtacha aqliy qobiliyat 100 ball deb qabul qilinsa, u xolda uta qobiliyatli insonlarda bu kursatkich 150, 180, xattoki 200 ballga etish mumkin. Amerikalik shaxmatchi, jaxon eks-chempioni Robert Fisherning bu kursatkichi 187 ball bulgan, XIX asr yarmida yashagan angliyalik mantiqchi Djon Styuart Mill uch yoshidayoq qadimgi yunon tilida gapira olgan va uning kursatkichi 190 ballgacha borgan. Shuni qayd qilish lozimki, evolyutsiya davrida intelekt birmuncha bir tekis, inqilobiy ri- vojlanish davridan toki zamonaviy inson intelekti paydo bulgunga qadar bo`lgan davrni bosib o`tgan. Intelektning evolyutsion rivojlanishi berilgan bosqichdan birmuncha yuqori printsipial, a’lo darajadagi tashkil toptan bosqichga o`tish bilan davom etadi. Shuning uchun jamiyatning turli rivojlanish bosqichlarida yashagan insonlarning intelektini bir-biriga solishtirib bo`lmaydi.
Bilimga asoslangan tizim (KBS) - bu turli manbalardan olingan bilimlarni to'playdigan va ishlatadigan dastur. KBS muammolarni, ayniqsa murakkab masalalarni sun'iy intellekt yordamida hal qilishda yordam beradi. Bu tizimlar, birinchi navbatda, insonning qaror qabul qilish, o'rganish va boshqa faoliyatlarini qo'llab-quvvatlash uchun ishlatiladi.
Bilimga asoslangan tizim sun'iy intellektning asosiy sohasidir. Ushbu tizimlar o'zlarining ma'lumotlar bazasida joylashgan ma'lumotlar va ma'lumotlarga asoslanib qaror qabul qilishlari mumkin. Bundan tashqari, ular qayta ishlanayotgan ma'lumotlarning kontekstini tushunishlari mumkin.
Bilimga asoslangan tizim bilimlar bazasi va interfeys mexanizmidan iborat. Bilimlar bazasi bilimlar ombori, interfeys mexanizmi esa qidiruv tizimi vazifasini bajaradi. O'rganish bilimga asoslangan tizimning asosiy elementi bo'lib, o'rganish simulyatsiyasi vaqt o'tishi bilan tizimni yaxshilaydi. Bilimga asoslangan tizimlar ekspert tizimlari, aqlli repetitorlik tizimlari, gipermatnli manipulyatsiya tizimlari, CASE-ga asoslangan tizimlar va intellektual foydalanuvchi interfeysiga ega bo'lgan ma'lumotlar bazalari sifatida tasniflanadi.
Ushbu tizimlar sun'iy intellektning kichik toifasi bo'lsa-da, an'anaviy bilimga asoslangan tizimlar ma'lum jihatdan AIdan farq qiladi. Qaysidir ma'noda, AI yuqoridan pastga qarab tashkil etilgan bo'lib, statistik naqshlarni aniqlash usullari, katta ma'lumotlar, chuqur o'rganish va ma'lumotlarni qazib olish uchun barcha tizimni biladi. AIga misollar neyron tarmoq tizimlarini o'z ichiga olgan yondashuvlarni o'z ichiga oladi, ular naqshni aniqlash va signallarni qayta ishlashga qaratilgan chuqur o'rganish texnologiyasi toifasi hisoblanadi.
An'anaviy kompyuterga asoslangan axborot tizimlaridan farqli o'laroq, KBS bir qator afzalliklarga ega. Ular katta hajmdagi tuzilmagan ma'lumotlar bilan aqlli tarzda ishlov berishda mukammal hujjatlarni taqdim etadi. KBS qaror qabul qilishni yaxshilashga yordam beradi va foydalanuvchilarga tajriba, samaradorlik va izchillik darajasida ishlash imkonini beradi. Bundan tashqari, KBS ekspertiza mavjud bo'lmaganda yoki ma'lumot kelajakda foydalanish uchun samarali saqlanishi kerak bo'lganda foydalidir. Shuningdek, u keng miqyosda bilimlarni birlashtirish uchun umumiy platformani taqdim etadi. Va nihoyat, KBS saqlangan ma'lumotlardan foydalangan holda yangi bilimlarni yaratishga qodir.
Bilimga asoslangan tizimning arxitekturasi uning xulosa chiqarish mexanizmi va bilim bazasidir. Bilimlar bazasi ma'lumotlar to'plamini o'z ichiga oladi va xulosa qilish mexanizmi ma'lumotlar bazasida saqlangan ma'lumotlardan tushunchalarni chiqarishi mumkin.
Bilimga asoslangan tizimlar bir qancha ilovalarda ishlaydi. Masalan, tibbiyot sohasida KBS shifokorlarga kasalliklarni aniqroq tashxislashda yordam beradi. Ushbu tizimlar sog'liqni saqlash sohasida klinik qarorlarni qo'llab-quvvatlash tizimlari deb ataladi. KBS sanoat uskunalaridagi nosozliklarni tashxislash, ko'chki yo'lini tahlil qilish va pul mablag'larini boshqarish kabi turli sohalarda ham qo'llanilishi mumkin.
|
| |
