O‘zbekistоn respublikasi оliy va o‘rta maхsus ta’lim vazirligi abu rayхоn beruniy nоmidagi tоshkent davlat teхnika universiteti

49 
8. 245 
20 
84 
40 
2 
68 1,8 
15,
3 
140 27,3 240 
9. 320 
35 
96 
52 
2 
74 1,9 
16,
7 
138 23,8 200 
10. 848,6 56 
368 
168 
2 
10
0 
2,5 
18,
8 
135 30,0 200 
11. 1200 84 
478 
205 
2 
11
0 
2,8 
26,
6 
130 28,5 240 
12. 1296 92 
502 
220 
3 
12
0 
2,8 
22,
0 
120 20,0 240 
13. 2388 106 684 
265 
3 
12
5 
3,0 
20,
8 
118 22,5 200 
14. 3050 127 805 
297 
3 
13
0 
3,0 
21,
4 
115 24,8 200 
15. 4150 157 950 
325 
3 
14
5 
3,0 
22,
0 
114 25,6 200 
M* - bitta manbadan tashlanayotgan chiqindi miqdori 
 
 
 
2 – amaliy mashg‘ulоt
ATMOSFERAGA TARQALAYOTGAN CHANGLAR VA ULARNING 
RUХSAT ETILGAN TASHLAMALARI ME’YORLARINI HICOBLASH 
Amaliy mashg‘ulоt vaqti: 2 soat. 
Korxonada xomashyoni tayyorlashda ishlab turgan uskunalardan Chang chiqadi; bu 
Chang ventilyator yordamida so‘rilib, atmosferaga chiqarib tashlanadi. Tashlanma W, m/s
tezlikda balandligi H m, diametri D m, bo‘lgan trubadan havoga tashlanadi. 
1. Changning kutilgan eng katta konsentratsiyasi C
m
ni hisoblab toping va uni 
REK=0,5 mg/m
3
qiymati bilan solishtirib ko‘ring. 
2. Chang uchun RET (g/s)ning qiymatini toping va uni M - haqiqatda qancha 
Chang tashlanayotgani bilan solishtirib ko‘ring. 
3. Ventilyator yordamida chiqarib tashlanayotgan havo yo‘liga Chang tutib 
qoluvchi uskuna qurish zarurligini asoslab ko‘rsating. 
YECHISH 
Sovuq tashlanmalar uchun C
m
va RET quyidagi formulalar yordamida 
hisoblab chiqariladi: 
,
8
1
3
V
Н
H
D
п
F
M
A
С
m








(1) 


D
n
F
A
V
H
H
С
РEК
РEТ
f








1
3
8
(2) 
bunda: A - ob-havo hamda zararli moddalar havoda vertikal va gorizontal yo‘nalishda 
qanday tarqalishi shart-sharoitlarga bogliq bo‘lgan koeffitsient; 
F - moddalarning o‘tirib qolish tezligini e'tiborga oluvchi koeffitsient F=3; 

50 
n - moddalar ma'lum manbadan qanday shart-sharoitlarda chiqarib 
tashlanayotganini e'tiborga oluvchi koeffitsient. 
1. Chang havoning hajmi:
;
4
2
1
W
D
V


(3) 
2. n ni aniqlash uchun V
m
ni hisoblab chiqaramiz: 

V
m
=1,3
H
WD
(4) 
agar, V
m
=0,3 n=3; 
agar, 0,3< V
m
<2 
)
36
.
4
)(
3
.
0
(
3
m
m
V
V
n




; 
agar, V
m
 >2 n=1; 
3. Aniqlangan kattaliklar (1) formulaga qo‘yilib, changning C
m
Chang
  
konsentratsiyasi hisoblab topiladi. 
4. Changning C
m
konsentratsiyasi REK  bilan taqqoslanadi. 
5. Changli chiqindi gaz uchun (2) formula yordamida RET  hisoblanadi. 
6. RET natijasi changli chiqindi gazning haqiqiy M miqdori bilan solish- tiriladi. 
7. Adabiyotlardan foydalanib changli gaz chiqish yo‘liga qanday
chang tutuvchi uskuna qurish zarurligi asoslab beriladi. 
2- MASALA VARIANTLARI 
V-t 
M
chang
, 
g/s 
S
f
, 
mg/m
3
 
N, 
m 
D, 
m 
W, 
m/s 
A 
1 
4 
0 
18 
1,0 
8,2 
200 
2 
6 
0,1 
25 
2,0 
10,0 
200 
3 
5 
0,2 
20 
1,2 
8,6 
210 
4 
3 
0,15 
20 
1,1 
7,8 
210 
5 
7 
0,3 
19 
1,3 
8,1 
220 
6 
3 
0,3 
20 
1,5 
8,2 
200 
7 
4 
0,2 
23 
2,0 
8,0 
230 
8 
5 
0,15 
25 
1,2 
7,8 
240 
9 
6 
0,25 
18 
1,5 
10 
220 
10 
7 
0,4 
24 
2,1 
8,4 
200 
11 
2 
0,3 
20 
1,2 
7,6 
210 
12 
9 
0,35 
17 
1,0 
9,1 
230 
13 
4 
0,17 
18 
1 
8,2 
200 
14 
8 
0,4 
19 
1,6 
8,9 
200 
15 
5 
0,7 
22 
1,8 
7,7 
230 
 
3 – amaliy mashg‘ulоt
ATMOSFERAGA ZARARLI GAZLARNI TARQALISHI
VA ULARNING RUХSAT ETILGAN TASHLAMALARI ME’YORLARINI 
HISOBLASH 
 
Amaliy mashg‘ulоt vaqti: 4 soat. 

51 
Korxonaning T
0
C haroratli chiqindi gazlari atmosferaga balandligi
H, m keladigan tutun chiquvchi quvur orqali havoga tashlanadi, bunda quvurning
ustki qirrasi bo‘yi L, m va kengligi V, m keladigan to‘rtburchak shaklida. Chiqarib 
tashlanayotgan gazning harorati T
0
C, tashlanmaning o‘rtacha tezligi W m/sek. 
 
REK
CO 
 = 5mg / m
3
 

2
NO
REK
= 0,085 mg/m
3
 
2
SO
REK
= 0,5mg / m
3 

3
NH
REK
= 0,2mg/m
3
1. Ifloslantiruvchi moddalar ko‘plab tashlanishi M ni (g/s) ularning 
konsentratsiyasiga qarab toping. 
2. Ifloslantiruvchi moddalar hamma komponentlarining RET ini hisoblab chiqaring va ularni 
haqiqatan ko‘plab tashlanayotganini M ga solishtirib ko‘ring. 
3. Gazni tozalash asbob-uskunalari qurilmasi o‘rnatish zarurligini asoslab 
ko‘rsating. 
YECHISH 
Havoga tashlanayotgan issiq gazlar uchun RET va M ni quyidagi formulalar 
yordamida hisoblab toping: 
n
m
F
А
Т
V
Н
С
REK
RET
f







3
1
2
)
(
; M = C∙V
1
bunda: A - ob-havoga hamda zararli moddalar havoda vertikal va gorizontal 
yo‘nalishda qanday chiqarilishiga bog‘liq bo‘lgan koeffitsient; Markaziy Osiyo va 
Qozog‘iston uchun - 240, Volga bo‘yi, Osiyo, Ural, Ukraina uchun - 160, Markaziy 
Yevropa uchun - 120 va hokazo; 
F - ifloslantiruvchi moddalarning pastga o‘tirib qolishi tezligini e'tiborga 
oluvchi o‘lchovsiz koeffitsient, F=1; 
m, n - chiqindilar qanday shart-sharoitda tashlanayotganini e'tiborga oluvchi 
koeffitsient; 
∆T=T
g
-T
h
– haroratlar farqi. 
1. Trubaning samarali diametri: D
c
=
В
L
В
L


2
 
2. Chiqayotgan gazlarning hajmi:
W
D
V
с
4
2
1


 
3. m ni aniqlash uchun koeffitsient  f ni topamiz:
f=10
3
Т
Н
D
W
с

2
2
 
4. Koeffitsient m ni aniqlaymiz: 
m = 
3
34
,
0
1
,
0
67
,
0
1
f
f




 
5. Koeffitsient n ni Vm qiymatiga qarab topamiz:
V
m=
3
1
65
,
0
H
T
V



 
agar , V
m

0,3 n=3 
agar, 0,3

Vm<2 n=3-
)
36
,
4
)(
3
,
0
(
m
m
V
V


agar, V
m 

 2 n=1 
 

52 
6. (2) formula yordamida har bir chiqindi gazlar uchun ularning miqdori – M 
topiladi. 
7. (1) formula yordamida har bir chiqindi gazlar uchun RET aniqlanadi. 
8. Gazlarning – M miqdori RET bilan taqqoslanadi. Agar biror bir chiqindi 
gazning M miqdori RET natijasidan yuqori bo‘lsa, o‘sha gazni tozalash yoki 
zararsizlantirish uchun qanday tozalash uskunasini o‘rnatish asoslab ko‘rsatiladi. 
Uskunaning texnologik sxemasi adabiyotdan foydalanib keltiriladi. 

Download 1,39 Mb.