O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY
VA O’RTA MAXSUS TA’LIM
VAZIRLIGI
JIZZAX DAVLAT PEDAGOGIKA
UNIVERSITETI
HAYOT FAOLIYATI
XAVFSIZLIGI
Mexanik jarohatlanishdan muhofazalanish va
muhofazalovchi vositalarni aniqlash.
• O’zbekiston Respublikasining mehnat haqidagi
qonunchilik asoslariga binoan korxona
ma‘muriyati ishchi va xizmatchilarni bepul shaxsiy
himoya vositalari bilan ta‘minlashi, ularni saqlash,
yuvish, quritish, dezinfektsiyalash va ta‘mirlash
ishlarini bajarishi kerak.
• Barcha himoya vositalari ishlatilishiga qarab
jamoa himoya vositalariga va shaxsiy himoya
vositalariga bo’linadi. Agar ishning xavfsizligini
mashinalarning konstruktsiyasi, ishlab chiqarish
jarayonini tashkil qilish, arxitektura-rejalashtirish
yechimlari va jamoa himoya vositalarini qo’llash
bilan ta‘minlashning iloji bo’lmagan takdirda
shaxsiy himoya vositalari qo’llaniladi.
Himoya vositalari texnik, estetika, ergonomika talablariga javob
berishi, himoya samaradorligi yuqori
bo’lishi, ishlatilishda qo’lay bo’lishi
kerak. Ular texnologik jarayonda bajarilayotgan ish turiga mos kelishi
kerak. Shu ish uchun
mo’ljallangan va qabul qilingan tartibda
tasdiqlangan texnik hujjatlari
bo’lmagan shaxsiy himoya vositalarini
qo’llash ta‘qiqlanadi. Ular vazifasi, ishlash muddati ko’rsatilgan
yo’riqnoma hamda saqlash va ishlatish qoidalari bilan ta‘minlanadi.
Rasm 1. Gazga qarshi niqob. Rasm 2. Ixotalovchi kostyumlar.
Rasm. 3 . Nafas
a‘zolarini himoya qilish vositalari
Shaxsiy himoya vositalari (SHHV) vazifalariga qarab
qo’yidagi 11 turlarga
bo’linadi:
1. Boshni himoya qilish vositalari - kaskalar, shlemlar, shapkalar,
berertkalar, shlyapalar.
2.
Ko’zni himoya qilish vositalari - himoya ko’zoynaklari.
3. Eshitish
a‘zolarini himoya qilish vositalari- qo’loqchinlar.
4. Yuzni himoya qilish vositalari - himoya niqoblari.
5. Nafas
a‘zolarini himoya qilish vositalari- gaznikoblar, respiratorlar, havo
shlemlari, havo maskalari.
6. Ixotalovchi kostyumlar - pnevmokostyumlar, namdan ixotalovchi
kostyumlar va skafandrlar.
7. Korjomalar - kombinezonlar, yarim kombinezonlar,
ko’rtkalar, shimlar,
kostyumlar, xalatlar, plashlar, pustinlar, fartuklar, nimchalar.
8.
Qo’llarni himoya qilish vositalari - qo’lkoplar.
9. Maxsus poyafzallar - etiklar, kalta etiklar, botinkalar, kunjli botinkalar,
tuflilar, kalish, botilar.
10. Extiyot moslamalari - extiyot kamarlari, dielektrik
gilamchalar,qo’l
changaklari, manipulyatorlar, tizzani, tirsakni va yelkani extiyot qilish
moslamalari.
11. Himoyalovchi dermotologik vositalar - yuviladigan pastalar, kremlar,
moylar.
Shaxsiy himoya vositalari bilan
ta‘minlash, ularni o’z vaqtida almashtirish, ta‘mirlash va ularni
vazifalari
bo’yicha ishlatilishi yuzasidan korxona ma‘muriyatiga, mehnatni muhofaza qilish muhandisiga
qo’yidagicha vazifalar yuklanadi:
Ishchi va xizmatchilarga ShHVlarni berish
bo’yicha nazorat va hisobot ishlarini tashkil qilish, ulardan
ish paytida
to’g’ri foydalanishni, buzilgan, ifloslangan hollarda esa ularni qo’llashni ta‘qiqlashni nazorat
qilish.
ShHVlarini belgilangan muddatlarda muntazam ravishda sinovdan
o’tkazish, ularning sozligini
tekshirib turish hamda ularning himoya xossalari pasaygan filtrlari, oynalari va boshqa qismlarini
o’z
vaqtida almashtirish va tekshirilgan vositalarga kelgusi sinov muddati haqida
tamg’a qo’yish.
Tozalash, yuvish,
ta‘mirlash, zararsizlantirish va changsizlantirish ishlarini o’z vaqtida amalga
oshirish ishchi va xizmatchilarni ShHVlar bilan
o’z vaqtida ta‘minlash korxona ma‘muriyatiga, nazorat
qilish esa kasaba uyushmasi qumitasiga yuklatiladi.
Maxsus korjoma ishchilarni tashqi muhitning salbiy
ta‘siridan saqlash uchun muljallangan. Bunda
kishi tanasining havo almashish funktsiyasi buzilmasligi kerak. U juda qulay, havoni
o’tkazuvchan, ish
sharoitida xavfsiz, osilib yoki chiqib turuvchi qismlari
bo’lmasligi kerak. Ular pishiq, yengil tozalanadigan
badanni qichitmaydigan matodan tikiladi.
Harakatlanib turuvchi mexanizmlar yaqinida ishlovchilarga paxta ipidan
to’qilgan, belbog’siz, ichki
cho’ntakli kombinezonlar beriladi. Qo’llarni jarohatlanishdan saqlash uchun esa qo’lkoplar beriladi.
Boshga uchburchak rumol, erkaklarga biretkalar beriladi. Kislota bilan ishlaydigan ishchilarga
dag’al
jundan yoki paxta ipidan
to’qilgan, kislota ta‘siriga qarshi modda shimdirilgan matolardan to’qilgan shim
va kurtkalar beriladi.
Hozirgi paytda kislota va ishqorlar
ta‘siriga chidamli sintetik tolalar (lavsan, nitron) va jun tolalari bilan
aralashtirilgan yoki faqat sintetik tolalardan
to’qilgan matolar keng qo’llanilmoqda. Kislota bilan bevosita
ishlovchilarga rezina shimdirilgan fartuklar,
qo’llariga kiyish uchun dag’al jun qo’lkoplar beriladi. Ishqor
bilan ishlovchilarga paxta ipidan tiqilgan kostyum va fartuklar beriladi.
Maxsus poyafzal ishchining oyoqlarini har xil zararli modda va xavfdan saqlashga
mo’ljallangan.
Ishlab chiqarishdagi zararning hararkteriga moslab material tanlanadi va ShHVlari tiqiladi.
Nafas olishdagi havo orqali
ta‘sir qiluvchi xavfli va zararli ishlab chiqarish omillaridan kishi
nafas olish
a‘zolarini himoya qiluvchi moslamalar 4 xil bo’ladi:
Gaznikoblar
Respiratorlar
Havo shlemlari
Havo nikoblari.
Bular kishini
o’z joyidagi havo aralashgan har xil iflosliklardan (bug’, gaz, aerozollar,
changlar) va kislorod yetishmasligidan himoya qilish kerak.Ularni tanlashda tsexdagi havo
muhitining tarkibi va holatini va ishlab chiqarish jarayonlarini hisobga olish kerak.
Nafas
a‘zolarining ShHVlari ishlash printsipi bo’yicha 2 turli - filtrlovchi (F) va ixotalovchi (I)
bo’ladi.
Filtrlovchi turlari tsex havosidagi kislorod miqdori yetarli (18%dan
ko’p) bo’lganda va zararli
moddalar miqdori kam
bo’lganda qo’llaniladi.
Ixotalovchi himoya vositalari esa zararli moddalar tsex havosida chegaralanmagan va
kislorod miqdori yetarli miqdorda
bo’lmagan hollarda ishlatiladi. O’z navbatida, filtrlovchi
himoya vositalari
o’z vazifasiga ko’ra, aerozollardan himoya qiluvchi va universal turlarga
bo’linadi. Ixotolovchi himoya vositalari esa konstruktsiyasi bo’yicha – ichakli, nafas olish uchun
havoni toza zonadan olib beruvchi va avtonom
– nafas olish uchun shaxsiy manbai bo’lgan
turlarga
bo’linadi.
Filtrlovchi respiratorlar ham gaznikoblar singari tsex havosidagi aerazol, bug va gazlarda
kislorod miqdori 18% dan kam
bo’lmagan hollarda ishlatilib, ular 3 turli bo’ladi:
Aerozollar (chang)dan himoyalovchi.
Gazlardan himoyalovchi
Universal.
Sanoat filtrlovchi gaznikoblari nafas olish
a‘zolarini, shuningdek, ko’zlar
va yuz terisini gazlar,
bug’lar hamda changdan himoyalaydi. Ular filtrlovchi
qutichadan, egiluvchan shlangning yuzga kiyiladigan qismidan tashkil
topgan. Sanoat gaznikoblarining qutichalari muayyan zararli moddalardan
himoyalash uchun yutkichlar bilan
to’ldiriladi. Vazifasiga qarab har xil
ranglarga
bo’yaladi.
Filtrlovchi respiratorlar vazifasiga
ko’ra: changga qarshi, gazga qarshi,
universal xillarga
bo’linadi.
Respiratorlar yarim yuzniqoblar va filtrdan tuzilgan. Ular bir necha
markalarda ishlab chiqariladi.
Og’ir ishni bajarishda va chang miqdori ko’p
bo’lganda changga qarshi F-62SH respiratoridan, og’ir va o’rtacha
og’irlikdagi ishlarda hamda chang miqdori ko’p bo’lganda U-2K
respiratoridan, chang miqdori
ko’p bo’lganda «Lepestok» respiratoridan
foydalaniladi. Universal RU-60M respiratori nafas olish
a‘zolarini zararli
moddalar
– gaz, bug’ va changdan himoyalash uchun ishlatiladi.
Ixotalovchi gaz-nikoblar nafas olish
a‘zolarini atrof muhitdan butunlay
ajratib
qo’yadi. Bunday vositalarga ichakli gaznikoblar, kislorodli va havoli
nafas olish apparatlari kiradi. Ichakli gaznikoblar ichagining uzunligi 9-10 m
bo’lgan o’ziyurar va ichagining uzunligi 20m gacha bo’lgan, havo majburiy
haydaladigan xillari mavjuddir. Kislorodni
o’tkazmaydigan gaznikoblar nafas
olish
a‘zolarini atrof-muhitdan batamom ajratib qo’yadi.
E’TIBORINGIZ
UCHUN RAHMAT
| 