152
chiqarish miqyosida sirkoniy oshlovchi sul’fat
birikmalari
qo‘llanilgan. Keyingi 35 yil davomida sirkoniy (IV) valentli tuzlari
oshlash uchun foydalanib kelinmoqda. Jadal oshlash harakati
bo‘yicha asosli sirkoniy sul’fat birikmalari Cr, Al ga yaqin.
Tabiatda sirkoniy kimyoviy birikmalari ko‘p
tarqalgan, uning
oksidlanish darajasi 2, 3, 4. Birikmalarni barqarorligi oksidlanish
darajasini oshishi bilan oshaveradi.
To‘rt valentli sirkoniy kompleks hosil qiluvchidir. Uning bug‘
holatidagi birikmalarining koordinatsion soni 4,5 va 6 ga teng,
suyuq holatida uning koordinatsion soni 7 va 8 ga teng.
Sirkoniy birikmalarining gidrolizi
Suvli eritmalarda sirkoniy anionli va kationli kompleks ionlar
hosil qiladi. Sirkoniy birikmalari
suvli eritmalarda juda tez
gidrolizlanadi. Gidrolizning borishi haroratga, pH muhitga va
eritmani kontsentratsiyasiga bog‘liq bo‘ladi.
Sirkoniy birikmalarini suvli eritmalaridagi
gidrolizi quyidagi
sxemada ko‘rinadi:
[Zr(Н
2
О)
m
]
n+
nX
-
[Zr(Н
2
О)
m-1
(OH)]
(n-1)+
(n-1) Х +НХ
[Zr(Н
2
О)
m-2
(OH)
2
]
(n-2)+
(n-2)Х
-
+ 2НХ
…….[Zr (ОН)
m-n
]
[m-n]-
(m-n)0Н
+
+ nНХ.
bu erda:
n – bosh oksidlanish darajasi;
m – koordinatsion son;
x–
oksidlanish darajasi 1 ga teng bo‘lgan kislota qoldig‘i.
Bir
necha
mualliflar
ma’lumoti
bo‘yicha
sirkoniy
birikmalarining tarkibi eritmaning pH muhitiga bog‘liq.
Kuchli kislotali muhitda eritmada
faqat manfiy zaryadlangan
kompleks ionlar hosil bo‘ladi.
Sirkoniy oshlovchi birikmalarning bog‘lanishida eritmaning
pH muhitiga bog‘liqligini quyidagicha izohlash mumkin:
pH
Sirkoniy birikmasi tarkibi
0
0–1,0
1,0–1,5
1,5–4,0
4,0–12,0
Zr
4+
, Zr(OH)
3+
monomer
Zr
4+
, Zr(OH)
3+
, Zr(OH)
2
2+
Zr(OH)
3
+
, Zr(OH)
4
0
Zr(OH)
4
– monomer [Zr(OH)
x
4 -x
]
p
poliyadro
birikmalari
[Zr(OH)
4
]
p
– kolloid holatida
