79
Augur huquqbuzarliklarga nisbatan nolga teng bo‘lgan sabr-toqatni joriy
qilib, noaxloqiy shartnomalar muammosini ham hal qiladi.Bashorat
bozorlari yakuniy hodisalarga stavkalardan manfaatdor bo‘lgan investorlar
uchun foydali, masalan: «
IBM daromadi bu chorak hech bo‘lmasa 10
sentga o‘sadimi?» Hozir korporativ foydaning dastlabki bahosi – bir
nechta ekspert tahlilchilar bashoratlarining o‘rtacha yoki mediana qiymati,
xolos. «
Omma donishmandligi»dan foydalanib, biz kelajak uchun realistik
bashorat qilamiz, bu esa bozorlarni yanada samarali qiladi. Bashorat
bozorlarianomal hodisalar va global noaniqlikka qarshi xedjirlash uchun
hizmat qilishi ham mumkin. Bashorat bozorlari butun dunyo bo‘ylab
investorlarni ertaroq xabardor qilish tizimi sifatida xolisona ishlashi ham
mumkin.Bashorat qilish bozorlari moliya tizimining ko‘plab jihatlarini
to‘ldirishi va oxir-oqibat o‘zgartirishi mumkin.
Xaridlar, rahbariyatning
almushinuvi haqida hisobotlar bo‘yicha bashorat bozorlarini tasavvur qilib
ko‘ring. Bashorat bozorlari axborotlari asosida bozorni xedjirlash va
qadriyatlarni sug‘urtalash amalga oshirilishi mumkin va istiqbolda ular
hatto optsionlar, foiz stavkasi svoplari va kredit defolti svoplari kabi mistik
moliyaviy vositalarni siqib chiqaradi.Albatta, bashorat bozori hamma
joyda ham kerak emas, albatta. U yetarli miqdorda odamlar qiziqib
qolmagunga qadar e’tiborni jalb qilish qilish
uchun kerakli darajada
likvidli bo‘lmaydi. Lekin baribir uning salohiyati ulkan va hamma uchun
ochiq hisoblanadi. Blokcheyn texnologiyalarimoliya hizmatlari bozorining
chakana banking va kapital bozoridan tortib buxgalteriya hisobi va tartibga
solishgacha bo‘lgan barcha turlari va funksiyalariga ta’sir etadi.
Shuningdek, ular banklar va moliyaviy institutlarning jamiyatdagi rolini
qayta ko‘rib chiqishga majbur qiladi. Agar eski dunyo qattiq ierarxiyaga
ega, sust, yopiq va shaffof emas bo‘lsa, o‘zgarishlarga qarshilik ko‘rsatsa
va kuchli vositachilar tomonidan nazorat qilinsa, yangi dunyo tekisroq,
piring qarorlari taklif qiladigan va ishonchli, shaffof,
funktsiyalari bir-
biriga kiritilgan va innovatsion bo‘ladi. Albatta, o‘zgarishlarnormal
faoliyat ko‘ratishning buzilishi va beqarorlikka olib keladi, lekin tarmoq
yetakchilari bugunning o‘zidayoq bu borada qandaydir choralar ko‘rish
imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Moliyaviy hizmatlar sohasini yaqin yillarda
qisqarish ham, o‘sish ham kutib turibdi: kamroq sonli vositachilar ancha
80
kichik harajatlar bilan ko‘p sonly kishilarga ko‘proq mahsulot va hizmatlar
taklif qilishlari mumkin. Nomarkazlashgan dunyoda ochiq va yopiq
blokcheynlar o‘ziga joy topa oladimi, yo‘qmi – bu tortishuvli masala.
O‘ylaymizki, blokcheyn texnologiyasining bartaraf qilib bo‘lmaydigan
kuchi hozirgi kunda zamonaviy moliyaning mustahkam o‘rnashib olgan,
tartibga solib tashlangan va rivojlanishdan to‘xtagan
infratuzilmasiga
hujum qilmoqda. Ularning to‘qnashuvi moliya tizimi landshaftini o‘n
yilliklarga o‘zgartirib yuboradi.Umid qilamizki, u nihoyat industrial
davrning pul mashinasidan platformasiga aylanadi.Potensial foyda olish
taklifi bilan jalb qilinganbir nechta kompaniya blokcheynlar uchun qidiruv
dasturlari yaratish muammosi ustida ishlamoqda.
Google dunyodagi
barcha axborotlarni yig‘ish va tashkil qilish missiyasini o‘z zimmasiga
olgan va bu masalani tadqiq etishga kompaniya juda ko‘p mablag‘ va
inson resurslarini sarflaganiga ajablanmasa ham bo‘ladi.Internetda qidirish
va blokcheynda qidirish o‘rtasida uchta asosiy farq bor. Birinchidan, bu
foydalanuvchining shaxsiy ma’lumotlari daxlsizligi. Shu bilan bir vaqtda
tranzaksiyalar shaffof, har biri o‘zining shaxsiy ma’lumotlari egasi bo‘lib,
ular bilan qanday muomala qilishni o‘zlari hal qiladilar. Jarayonda nomini
ma’lum qilmagan holda yoki taxallus ostida (
o‘ylab topilgan nom ostida -
anonim) yoki soxta-anonim (
qisman anonim)
ravishda ishtirok etishi
mumkin. Ko‘plab kompaniyalar personal yollash jarayonini qayta ko‘rib
chiqishi va qayta tashkil qilishiga to‘g‘ri keladi. Masalan, kadrlar bo‘yicha
mutaxassis blokcheynga yopiq savollar (
ha/yo‘q) berishni o‘rganishi
lozim:
«Siz odammisiz?», «Amaliy matematika sohasida oliy ma’lumo-
tingiz bormi?», «Scrypt, Python, Java, C++ dasturlarida dasturlash-
tirishni bilasizmi?»
Firmalarda paydo bo‘ladigan mojarolarga yana bir sabab, shartnoma
harajatlari, narx muhokamasi, tovar yoki hizmatlar taqdim etish shartlarini
tavsiflash va hajmini aniqlash, bu bitimlarning bajarilishini ta’minlash va
tartibga solish hamda ularning ijro etilmagani uchun choralar ko‘rish
hisoblanadi. Shartnoma va bitimlar – nisbatan yangi hodisa bo‘lib, biz
mulkni emas, majburiyatlarni almashina boshlaganda paydo bo‘lgan.
Og‘zaki bitimlar ishonchsiz bo‘lib chiqdi: ularni buzib ko‘rsatish, noto‘g‘ri
eslab qolish mumkin bo‘ladi, guvohlarga esa doim ham umid qilib
81
bo‘lmaydi. Shubha va ishonmaslik yangi odamlar bilan birgalikda ish-
lashga to‘sqinlik qiladi. Shartnomalarni zudlik bilan ijro etish lozim,
shartlarning bajarilishini ta’minlashga esa faqat kuch bilan tahdid solish
hisobiga erishilgan – buning rasmiy mexanizmlari mavjud bo‘lmagan.
Yozma shakldagi shartnoma
majburiyatlarni qayd qilish, ishonch asosida
munosabatlar o‘rnatish va bir-biridan kutadigan natijalarni tavsiflash
usuliga
aylangan.
Yozma
shartnomalar
tomonlardan
biri
o‘z
majburiyatlarini bajarmagan yoki kutilmagan voqea yuz bergan hollarda
nima qilish kerakligini ko‘rsatadi. Blokcheyn, shartnoma harajatlarini
pasaytirib, firmalarga ochilish va o‘z sarhadidan tashqarida yangi munosa-
batlarni rivojlantirishga imkon beradi. Consensys (
kelishuv), masalan,
uning hududida ham, hududidan tashqarida ham turli qatnashchilar guruhi
bilan o‘zaro munosabatlarni yuzaga keltirishi mumkin,
chunki bu
munosabatlari an’anaviy menejerlar emas, smart-shartnomalar boshqaradi.
Qatnashchilarning o‘zlari hammani qoniqtiradigan maqsadlarni belgilaydi
va ularga erishganlik uchun mukofot oladi – bularning hammasi
blokcheynda bajariladi.
Bu ayniqsa, bank hizmatlari bilan qamrab olinmaganlar va butun
dunyo bo‘ylab faoliyat yuritadigan halqaro tadbirkorlar uchun juda muhim
amaldir.
