saqlash, havfsizlik, shahar infratuzilmasi), biznes-modellarning tijoratlash-
tirishning rivojlanishiga ta’siri ham kuchaydi. Keyingi paytlarda IoT
texnologiyalarning havfsizligini ta’minlashga katta ahamiyat qaratilmoq-
da, ammo bu ish muammoning taxnologik va huquqiy tomonlari bilan che-
garalanib qolmoqda. Bir qancha ilmiy ishlarda esa buyumlar internetining
ijtimoiy va ruhiy jihatlariga, shu jumladan, jamiyat, tashkilot va insonga
bo‘lgan ta’siriga ham e’tibor qaratilmoqda. IoT texnologiyasining
tarafdorlari va faol ishlatuvchilari uning rivojlanishiga exnooptimizm nuq-
tai-nazaridan yondoshadilar va bu texnologiya ta’sirida inson imkoniyat-
lari cheksiz ravishda kengayishiga astoydil ishonadilar. Haqiqatan ham
mashinaviy texnologiyalar va inson imkoniyatlarining birlashishi insoniyat
rivojlanishi hamda uning salohiyoti oshishi uchun yangidan-yangi
imkoniyatlar yaratadi. Bu soha boyicha ko‘zga ko‘ringan mutaxassis D.
Rouzning aytishicha, texnologiyalar vositasida o‘zgartirilgan ob’ekt
nafaqat yangi kochga ega bo‘ladi va o‘zining qo‘llanilish imkoniyatlarini
oshiradi, balki hayotimizni yanada to‘liq qiladi. Demak, IoT hayotimizga
shunchalik chuqur kirib boradiki, inson uning borligini ba’zida sezmay
ham qoladi, bu esa hayotimizni yanada qulay qilishga olib keladi. Ammo
buyumlar internet hayotimizni qulay va to‘liqroq qilish bilan birgalikda
atrof-muhitdagi narsa va predmetlar aktiv agentlarga aylanib qolib, turli
xildagi hayotiy xolatlarda inson o‘rniga qarorlar qabul qilishni boshlaydi-
lar. Bu esa bir qancha noqulayiklar ham tug‘dirishi mumkin albatta.
Insoniy va mashinaviy fikrlashning asta-sekin bir-biriga yaqinlashishi va
bir-birining o‘rnini bosa boshlashi inson hayotining yagonalig, qaytaril-
masligi va konfidentsialligiga tajovuz qilgan holda ijtimoiy muammolar-
112
ning kuchayishga olib keladi. Insonlar orasidagi yaqin aloqalar asta-sekin
yoqola boshlaydi, ba’zi bir guruh insonlar exklyuziy shaxslar sifatida
hayotdan o‘rin ola boshlaydi va shu tufayli jamiyat hayotida keskin qara-
ma-qarshiliklar paydo bo‘ladi. Bunday holatdan marketologlar maqsadli
segmentlar bilan muloqot qilishda va yangi marketing strategiyasi
yaratishda unumli foydalanishlari mumkin. Buyumlar internetining zamo-
naviy inson identikligini ta’minlash to‘g‘risida fikrlaganda, ijod masalasini
ham alohida ko‘rsatish talab etiladi. Buyumlar interneti iqtisodiyoti sha-
roitlarida inson faoliyatini standartlashtirish, uning faoliyatini modellash-
tirish kuchayib boraveradi. Ammo endi bu amal insonlar tomonidan emas,
balki, biomashinalar va algoritmlar tomonidan amalga oshiriladi. Bunday
sharoitlarda insoniy ijod va kreativlikka o‘rin qoladimi yoki yo‘qmi – buni
kelajak hal qiladi. IoT kontseptsiyasini va bu bilan bog‘liq bo‘lgan
texnologiyalarni tadbiq qilish ko‘pchilik kompaniya va tashkilotlar uchun
misli ko‘rilmagan imkoniyatlar yaratib beradi hamda ulardagi boshqaruv
funktsiyalarini, faoliyatni tashkil qilishni va joriy faoliyatni tubdan
o‘zgarib yuboradi. Buyumlar internetini o‘z faoliyatiga tadbiq qilgan
global kompaniyalar tajribasi ularda ishlab chiqarish samaradorligi keskin
o‘sganligini ko‘rsatdi, logistika, marketing, administrative jarayonlarga
bo‘lgan harajatlarni esa keskin kamaytirish imkoniyatini berib, yangi
turdagi korxonalar tashkil qilishga imkon bermoqda ( 4.0 Industriya).
Lekin bunday turdagi texnologik yechimlarni amalga oshirish odam-
mashina muloqotining va ijtimoiy muloqotning yangi turlarini topishni
talab qiladi. Masalan, Airbus kompaniyasi jihozlarni, robotlarni va mashi-
nalarni bir butun IoT tarmog‘iga birlashtirib, kompaniya tashkilotlariga
maksimal avtonom rejimda ishlash, samolyotlar yig‘ishning sifatini
oshirish va barcha operatsiyalarni real vaqt rejimida kuzatish imkonini
berdi. Ammo bu ishning amalga oshirilishi insonlar va mashinalarni qo‘-
shimcha va virtual reallik uskunalari vositasida ulash bilan bog‘liq bo‘lgan
katta harajatlarga olib keldi. Boshqa tomondan, buyumlar internet kontsep-
tsiyasining rivojlanishi regional va global miqyosda mehnat bozorining
transformatsiyasiga olib keladi. Chunki bunda yangi turdagi hizmatchi-
larga bo‘lgan talab ortadi hamda jamiyatdagi bir qancha professional,
tashkiliy, protsessual va ijtimoiy muammolarni hal qilish zarur bo‘ladi.
113
Shuning uchun ham IoT rivojlanishiga qarshi bo‘lganlar ish joylarining
qisqarishini, ishsizlar soni k’payishini, ba’zi kasblarning yo‘qolib ketishini
va ijtimoiy tengsizlik kuchayichini asosiy sabablar tariqasida keltiradilar.
Buyumlar internetining jamiyat hayotiga bo‘lgan ta’sirini quyidagi
raqamlardan ham yaqqol ko‘rib chiqish mumkin: IoT kontseptsiyasining
informatsion va telekommunikatsion sohaga ta’siri 33%, professional
hizmatlarga ta’siri 15%, mediaindustriyaga va oyin-kulgi industriyasiga
ta’siri 14%, iste’mol sektoriga ta’siri esa 14% bo‘lar ekan. Eng kam ta’sir
esa energetikaga bo‘lishi (4%) ham bashorat qilingan. Buyumlar
internetining eng ijobiy ta’siri arxitektura va dizaynga, eng salbiy ta’siri
esa sotuv menejerlariga, ofis menejerlarga va administrativ sohaga bo‘lishi
kutilayapti. Ammo bunda yana bir qancha savollar paydo bo‘ladi – ta’lim
tizimi bu sohadagi malakali mutahassislarni tayyorlashga qodirmi, ishdan
bo‘shagan kadrlarni nima qilish kerak, ularni qanday qilib qayta tayyorlash
mumkin, kadrlar tayyorlash va qayta tayyorlash dasturlari qanday bo‘lishi
lozim. IoT korxona va tashkilotlarning ma’lumot yig‘ish, tahlil qilish va
saqlash kabi ishlariga ketadigan harajatlarni ancha kamaytiradi, chunki
barcha ma’lumotlar datchiklar yordamida yig‘iladi, qayta ishlanadi va
foydalanuvchiga yetkaziladi. Tashkilotni boshqarish tizimida IoT nazorat
samaradorligini oshiradi: barcha ma’lumotlar smartfon qurilmalari va
gadjetlari vositasida barcha ishchi-hizmatchilarga tezkor yetkaziladi.
Ammo bunda boshqa bir savol ham paydo bo‘ladi – bunday total nazorat
sharoitida hodimlar uchun ishlash qanchalik qulay bo‘ladi. Bunday sharoit
hodimlarga bo‘lgan ruhiy bosim kompaniya va ishchilar orasidagi o‘zaro
ishonchning yo‘qolishiga, befarqlikning o‘sishiga, mehnat munosabatla-
rida tushunmovchilklarga va shaxslararo munosabatlarning chigallashiga
olib kelishi mumkin. Bu nafaqat ofisda va ishlab chiqarishda ishlaydigan-
larga, balki virtual ish joylarida ishlovchilarga va frilanserlarga ham
tegishi bo‘lishi mumkin, chunki ular ham IoT tufayli nazorat ostiga tushib
qoladilar. Yana shuni ham ta’kidlash lozimki, buyumlar internetining
rivojlanishi boshqa turdagi texnologiyalar bilan birgalikda insonning o‘zini
va dunyoqarashini ham o‘zgartirishga olib keladi. Inson ishtirokisiz
muloqot qiladigan, turli xildagi ma’lumotlarni yig‘adigan va bir biriga
uzata oladigan hamda yagona tarmoqqa birlashgan buyumlarning barcha
114
sohalarga kirib kelishi insonning jamiyatdagi roli, uning uchun qadrli
bo‘lgan tushunchalarning hamda uni ruhiyatini o‘zgartirib yuboradi.
Shasiy ko‘rinishdagi ma’lumotlarning katta miqdorda yig‘ilishi insonning
hayotini qulaylashtiradi, informatsiya va hizmatlarni tezkor olishga imkon
beradi. Tijorat kompaniyalari esa bundan foydalangan xolda haridorlarning
talab va istaklarini to‘liqroq qondirishga harakat qiladilar. Bu esa shaxsiy
ma’lumotlarning himoyasi muammosini keltirib chiqaradi. Shu tufayli
butun dunyo hamjamiyati rivojlanayotgan innovatsion texnologiyalar
hamda insonning shaxsiy hayotini himoya qilish bilan bog‘liq bo‘lgan
masalalarni hal qilshga harakat qilayaptilar. Bunday masalalarni hal
qilishning usullaridan biri mediasketizm (raqamli sabr qilish) ni tashviq
qilishdir. Ya’ni inson bunda yangi innovatsion texnologiyalar va elektron
tijorat vositalaridan qanday foydalanishni o‘z hoxishiga ko‘ra tanlab olishi
mumkin bo‘ladi. Shuni juda yaxshi tushunish kerakki, buyumlar interneit
va texnologizatsiyaning boshqa kontsetsiyalarini to‘xtatish mumkin emas,
bizda faqat proaktiv rejalashtirish, yangi texnologiyalarning imoniyatlarini
amalga oshira oladigan uskuna va mexanizmlarni yaratish va shu orqali
mamlakat kompaniyalari raqobatbardoshligini oshirish uchun qandaydir
vaqt intervali bor xolos. IoT Security Foundation ishlab chiqaruvchilar-
dan mustaqil bolgan halqaro tashkilot bo‘lib, u bilimlar, ilg‘or tajribalar va
takliflar bilan almashinish masalalari bilan shug‘ullanadi. Unda bir qancha
ma’lumotnomalar bo‘lib, ularning biri “ IoT ning havfsizligini ta’minlash
| 