235
yaratadi. Mamlakatimiz bunday imkoniyatdan foydalana oladimi yoki
yo‘qmi – bu oliy boshqaruv organlarining irodasida bog‘liqdir. Rivojlan-
gan mamlakatlarda fintex ishlanmalar eng
avvalo onlayn servislarni
rivojlantirishga qaratilgan, rivojlanayotgan davlarlarda esa bunday
startaplar mobil telefonlarning keng bozoriga yo‘naltirilgan.
Telekommunikatsiyalar xalqaro ittifoqi ma’lumotiga ko‘ra, dunyo
aholisining 95,5% qismi mobil telefonlardan foydalanadilar – bu ma’noda
mobil servislarning internetdan ko‘ra samaradorroqligi ma’lum bo‘ladi.
M-
Pesa deb nomlangan mobil pul o‘tkazmalari servisi bank tashkilotlari
yetishmasligi sharoitida Keniya va Bangladeshdagi
iqtisodiy holatni
o‘zgartirishga ta’sir qildi. Bangladeshda mikromoliyalashtirish (
garovsiz
kam miqdordagi kredit berish) tarmog‘i yaxshi rivojlangani tufayli
bKash
servisi pullarni oluvchilarga tez va osongina o‘tkazishga imkon beradi.
Fintexning Afrika qit’asidagi holati tahlil qilinganuda undagi 16
davlatda mobil pul hisob raqamlarining bank xisob raqamlaridan ko‘ra
ancha ko‘pligi ma’lum bo‘ldi. Demak, rivojlangan mamlakatlardagi fintex-
kompaniyalar nafaqat moliyaviy hizmatlar qulay bo‘lishiga intiladilar,
balki ular millionlab insonlar real iqtisodiyotning afzalliklaridan foydala-
nishlariga imkon beradigan yangi raqamli infratuzilmalar yaratadilar.
Shuning uchun ham IBM InterConnect 2015 anjumanida
Citi
kompaniyasining mijozlar bilan ishlash bo‘yicha eksperti,
raqamli
marketing bo‘yicha mutaxassis Xizer Koks “
Insonlarga banklar emas,
balki banking kerakligini unutmang , - deb aytdi. Bu haqda JP Morgan
bankining bosh direktori Djeymi Daymon o‘zining hissadorlarga bo‘lgan
yillik murojaatida quyidagilarni ta’kidladi: “
Juda aqlli va katta pullarga
ega bo‘lgan yuzlab startaplar barcha an’anaviy bank tizimini o‘zgartirish
va yo‘q qilishga qodir bo‘lgan texnologiyalar yaratish ustida
ishlamoqdalar”. Haqiqatan ham raqobatlashish startaplarning aspsiy
xususiyatlaridir va ular bir qancha afzalliklarga ham egalar: aniqlik,
texnologik nay-xaylar, kichik o‘lchamli va xodimlari juda talantlidir.
Huddi shuning uchun ham ko‘pchili banklar raqobatlashishni emas, balki
hamkorlikni afzal ko‘ra boshladilar. Yuqorida
aytilganlar tufayli
banklarning rivojlanishida ikkita ssenariyni ko‘rsatish mumkin: Birinchi
ssenariyda banklar o‘z biznes modellarining ajoyibligiga ishongan xolda
236
ishlay beradilar va yangi sharoitlarga moslasha olmay, raqobat kurashiga
mag‘lub boladilar. Ikkinchi ssenriyda banklar
yangi texnologiyalarning
juda ham muhimligini anglaydilar va innovatsion texnologiyalarni o‘z
fao‘iyatlarida qo‘llab, yangi biznesmodellardan foydalana boshlaydilar. Bu
esa jahon miqyosida moliyaviy xizmatlarning osonlashishiga, arzonlashi-
shiga va mijozlar uchun turlituman qulayliklar yaratilishiga olib keladi.
Qanday turdagi asosiy xatolar va xolatlar moliyaviy texnologiyalar
bo‘yicha loyihalarning amalga oshishiga halaqit berishini quyida ko‘rib
chiqishga harakat qilamiz:
Birinchidan, respublikamizda venchur korxonalar va ular bilan bog‘liq
bo‘lgan venchur investitsiylar rivojlanmagan yoki bunday mexqanizmni
bizning tadbirkorlar hali pishiq-puxta o‘rganishmagan;
Ikkinchidan, mamlakatimizdagi tadbirkorlarning
chet ellardagi
moliyaviy texnologiya kompaniyalari va mutaxassislari bilan aloqalari
maqtanalarli darajada emas. Chunki chet tillarni bilmaslik, bu sohadagi
yangi adabiyotlarning mavjud emasligi yoki kamchilligi, yangi texnologi-
yalarga qiziqmaslik yoki ularni tushunmaslik innovatsion texnologiyalarni
mamlakatimizda joriy qilish uchun o‘ziga hos to‘siq bo‘lib turibdi;
Uchinchidan, ko‘p yillar davomida bu sohaga yetarlicha e’tibor
berilmagani tufayli moliyaviy texnologiyalar bo‘yicha startaplar va biznes
farishtalarning bizda sanoqli ekanligi;
To‘rtinchidan, ichki investitsiyalar uchun juda muhim bo‘lgan
kapitalning chet ellarga nazoratsiz oqib ketayotganligi va yangi
innovatsion texnologiyalar bo‘yicha ta’lim jarayoning juda ham sust bo‘lib
qolganligi.