Plankning qora jismning issiqlik nurlanishi muammosini ajoyib tarzda hal qilgan gipotezasi fotoelektr effektini tushuntirishda tasdiqlandi va yanada rivojlantirildi - kashfiyoti va o'rganish kvant nazariyasining shakllanishida muhim rol o'ynagan hodisa. 1887 yilda G. Xertz salbiy elektrod ultrabinafsha nurlar bilan yoritilganda, elektrodlar orasidagi oqim pastroq kuchlanishda sodir bo'lishini aniqladi. Bu hodisa, V. Galvaks (1888) va A.G.ning tajribalarida ko'rsatilgan. Stoletov (1888-1890), yorug'lik ta'sirida elektroddan manfiy zaryadlarni chiqarib tashlash natijasida yuzaga kelgan. Elektron hali kashf etilmagan. Faqat 1898 yilga kelib J.J. Tompson va F. Leonard tanadan chiqadigan zarrachalarning o'ziga xos zaryadini o'lchab, bu elektronlar ekanligini aniqladilar.
Alfa, gamma va beta nurlanishni solishtirganda, odamlar odatda gamma nurlarini eng xavfli deb hisoblashadi. Axir, ular yadroviy portlashlar paytida hosil bo'ladi, yuzlab kilometrlarni bosib o'tadi va nurlanish kasalligini keltirib chiqaradi. Bularning barchasi to'g'ri, lekin bu nurlanish xavfi bilan bevosita bog'liq emas. Chunki bu holda ular o'zlarining kirib borish qobiliyati haqida gapirishadi. Albatta, bu borada alfa, beta va gamma nurlari farqlanadi. Biroq, xavf penetratsion kuch bilan emas, balki so'rilgan doza bilan baholanadi. Ushbu ko'rsatkich kilogramm uchun joulda (J / kg) hisoblanadi.
Shunday qilib, u kasr sifatida o'lchanadi. Uning numeratori alfa, gamma va beta zarralari sonini emas, balki energiyani o'z ichiga oladi. Masalan, gamma nurlanishi qattiq va yumshoq bo'lishi mumkin. Ikkinchisi kamroq energiyaga ega. Qurol bilan o'xshashlikni davom ettirib, aytishimiz mumkin: nafaqat o'qning kalibri muhim, balki o'q nimadan - slingshotdan yoki miltiqdan otilganligi ham muhimdir.
Gamma nurlar gamma kvantlar deb ataluvchi zarralar oqimidan iborat. Gamma-kvantlar energiyasi bir necha o’n KeV dan yuqori bo’lib, hozirgi zamon tezlatkichlarida 20 MeV energiyaga qadar gamma-kvantlar hosil qilinishi mumkin. gamma-kvantlar modda atomlari va elektronlari bilan elektromagnit maydon vositasida ta’sirlashadi.
Gamma-kvantlarning atom elektronlari va yadrolari bilan to’qnashishi kam, shunday bo’lsada to’qnashishi natijasida o’z yo’nalishini keskin o’zgartirib sochiladi. Gamma kvantlar moddadan o’tganda energiyasi o’zgarsa ham tezligi o’zgarmaydi, ular yorug’lik tezligida harakatlanadi. Gamma-kvantlar moddadan o’tganda moddada yutilish yoki sochilish jarayonlari yuz beradi. Gamma-nurlarning moddada sochilishi natijasida uning intensivligi eksponensial qonun asosida o’zgaradi, ya’ni:
|
