Ayni paytda maktablarimizda talimni tashkil etish shakllari ikki turda olib borilmoqda
1. sinf – dars shaklida olib boriladigan mashg’ulotlar.
2. Amaliy va tajriba ishlari shaklida olib boriladigan mashg’ulotlar.
Sinf dars shaklida olib boriladgan mashg’ulot o’qtuvchining kundalik o’quv materialini tizimli
bayon
qilib berishini,xilma xil usullardan foydalanishi, o’qubchilarni bilim, ko’nikma va
malakalarini izchillik bilan hisobga olib borishni, o’quvchilarni mustaqil ishlashga o’rgatishni
o’z ichiga oladi. Amaliy va tajriba ishlari shaklida oilib boriladigan mashg’ulotlar sinf
sharoitidan tashqarida, o’quv ustaxonasi tajriba maydonchalari va qishloq xo’jaligi ekin
maydonlarida ishlash, sayoxatlar o’kazish yo’li bilan olib boriladi. Hozirgi zamon didaktikasi
ko’p yillar davomida to’plangan o’qitish qoidalari, fan yutuqlari va ilg’or tajribalar asosida boyib
bormoqda deyishga asos bor.
1.2.
Boshlang’ich sinf darslarini tashkil etishda pedagogik hamkorlikning tuzilishi.
Boshlang’ich sinf darslarini tashkil etishda pedagogik hamkorlikning mazmunini umumiy
o’rta ta’lim maktablarida darsni tashkil etishning bir necha turlaridan foydalanildi. Ammo,
ularning har birini tuzilishi o’ziga xos bo’lib, bir-biridan farq qiladi.
Ularning tuzilishi asosan
darsdan ko’zlangan maqsadga bog’liq. Ta’limiy maqsad va vazifalar esa dars turning
nomlanishidan ko’rinib turibdi. Masalan: yangi mavzuni bayon qilish mustahkamlash, takroriy
umumlashtiruvchi, aralash, nazorat dars turlari. Ular bosqichma bosqich bir-birini to’ldirib
boradi. Ya’ni, dastlab yangi mavzu haqida bilim beriladi, keyingi darsda o’quvchilar bilimlari
amaliy ko’nima va malakalar bilan mustahkamlanadi. Navbatdagi dars turida egallagab bilim va
ko’nikmalar takroriy umumlashtiriladi. Aralash dars turida o’quvchilar
turli faoliyatlar bilan
shug’ullanadilar, nazorat darsida esa o’quvchilar tomonidan o’zlashtirilgan bilim, ko’nikmalar
tekshiriladi va baholanadi. Boshlang’ich
sinf
darslarini
tashkil
etishda
pedagogik
hamkorlikning mazmunini boshlang’ich sinflarda takroriy umumlashtirubchi dars turining
tuzilishi quyidagicha:
1. Darsning tashkiliy qismi
2. darsning maqsad va vazifalarini belgilab olish.
3. O’quv materiallarini umumlashtirish va tizimlashtirish.
4. Dars yakuni va uyga vazifa.
Boshlang’ich sinf darslarini tashkil etishda pedagogik hamkorlikning mazmunini bu dars turini
tashkil etishning o’ziga xos va murakkablik jihati shundaki, unda o’quv materiallarning
chegaralari aniq belgilab olinishi, asosiy g’oya,
tushuncha, qoida, unga mos mashq
topshiriqlarini ajratib olish lozim. Masalan: darsda nutqning ega, kesim, ikkinchi darajali
bo’laklari qaytariladi. Vaqtning chegaralanganligi sababli ularning har biri ustida to’xtalib
bo’lmaydi. Shuning uchun ham tanlangan mashq va topshiriqlarda nutqning tarkibiy qismlari
o’zaro aloqador shaklida bo’lmog’I lozim.
Qaytarish jarayonida darsning tarbiyviy jihatiga e’tibor kuchaytiriladi. Bunda o’quv
materiallari ko’proq qiziqarli hodisa, voqea dalillar bilan bog’liq bo’ladi. Boshlang’ich sinf
darslarini tashkil etishda pedagogik hamkorlikning mazmunini tizimlashtirish va umumlashtirish
darsining o’ziga xos
xususiyatlaridan biri shundaki, o’qituvchining o’zi qamrab tushuntirib,
aksincha o’quvchilarning bilish faoliyatini boshqaradi. Boshlang’ich sinflarda o’quv
materiallarini tizimlashtirish asosan amaliy o’quv faoliyatida amalgam oshiriladi. Yuqori
sinflarda esa e’tibor nazariy tahlilga qaratiladi. Bu esa o’quvchilar tomonidan umumlashtiruvchi
xulosalar chiqarishga va mabtiqiy to’g’ri fikrlash qobilyatlarining rivojlanishiga olib keladi.
Ma’lumki, har bir o’qub predmeti, undagi materiallar boblarga, qismlarga, bo’laklarga
alohida mavzularga bo’lib o’rganiladi. Umumlashtiruvchi darslar esa tarkibiy qismlarga bo’lib,
o’rganilgan
materiallarni umumlashtirishga, ular o’rtasidagi aloqadorlikni, yaxlitlikni anglab
yetishga yordam beradi.
Boshlang’ich sinflarda har bir fan o’ziga xos tarlibiy qismlardan iborat bo’lganligi sababli
umumlashtiruvchi darslar o’qub yili, choraklarining turi bosqichlari davriga to’g’ri keladi.
Asosan o’quv predmentining ma’lum bir qismi, bobi o’tib bo’lingan davrda choraklar, o’qub yili
yakuniky davrlarida ko’proq qo’llaniladi. Umumlashtiruvchi darslarni tashkil etishda pedagogic
hamkorlik natijasida o’quvchilar umumlashgan holdagi tasavvurga ega bo’ladilar. Tushuncha va
kategoriyalar o’rtasidagi aloqadorliklari anglab yetadilar, bilimlarini tartibga tizimga soladilar.
Ularda idrok, tasavvur,
mantiqiy tafakur rivojlanadi, dunyoqarashi kengayadi, murakkab
topshiriqlarni bajara olish ko’nikmalari tarkib topadi. Boshlang’ich sinf darslarini tashkil
etishda pedagogik hamkorlikni turini to’g’ri tashkil etishning maqsad va vazifalarini9 chuqur
tushungan holda didaktik qoidalarga rioya qilshi lozim.U eng avvalo darsning asosiy
vazifalariga rioya qilishi lozim.
Ta’lim jarayoning ta’limiy tarbiyaviy va rivojlantiruvchi 3 ta asosiy vazifalari bo’lib, har
bir darsda ta’limning ushbu funksiyalari amalga oshirilishi shart xisoblanadi.
Darsning ta’limiy tarbiyaviy va rivojlantiruvchi
funksiyalarining turlari, shuningdek
ularni amalga oshirish usullarini izlash boshlang’ich ta’lim metodikasi va amaliyotning
takomillashuviga yordam beradi. O’qituvchining o’qitish jarayonida ta’lim tarbiya va
rivojlantiruvchi funksiyalarini amalga oshirish yo’llarini bilish, ijodkorlik va pedagogik
mahoratni talab qiladi. Davlat ta’lim standartlari va o’quv dasturi asosida o’quvchilarni tegishli
bilim,ko’nikma va malakalar bilan qurollantirish ta’limiy vazifadir.
Boshlang’ich siniflarda darslarni tashkil etishda pedagogik hamkorlikning mazmunini har bir
darsda ta’limiy,tarbiyaviy va rivojlantiruvchi vazifalar u yoki bu
darajada amalga oshirishga
qaratilsa u o’qituvchining bilish faoliyatida asosiy o’rinni egallaydi. Bunday holda o’qitishning
boshqa vazifalari hamda ularga muvofiq topshiriqlar mazkur darsdagi o’qub jarayoning
yordamchi komponenti xisoblanadi.
