Laboratoriya ishini o„tkazish uchun zarur asbob-uskunalar va jihozlar: Metall yoki qotishmalarning turlari, maxsus ma‘lumotnomalar,
pribor va jihozlar hamda namunalar.
Laboratoriya ishini o„tkazish qoidalari va xavfsizlik choralari: Laboratoriya ishini o‗tkazish kafedraga tegishli laboratoriya
xonalarida 12-14 ta talabaga o‗tkaziladi. Laboratoriya ishini o‗tkazishda
o‗rnatilgan tartibda xavfsizlik choralari ko‗riladi.
Nazorat savollari: 1. Metall va qotishmalarning mexanik xossasi deganda nimani
tushunasiz?
2. Plastiklik nima?
3. Mustahkamlik deganda nimani tushunasiz?
4. Metall va qotishmalarning mexanik xossasining ahamiyati
nimadan iborat?
5. Metall va qotishmalarning yana qanday mexanik xossalarini
bilasiz?
6. Metall va qotishmalarning yana qanday mexanik xossasi deganda
nimani tushunasiz?
60
5 - LABORATORIYA ISHI MATERIALLARNING QATTIQLIGINI BRINELL USULIDA SINASHDA FOYDALANILADIGAN NAMUNALAR, ASBOB, MOSLAMA VA O„LCHOV ASBOBLARI Laboratoriya ishni o„tishdan maqsad: Materiallarning qattiqligini
Brinell usulida sinashda foydalaniladigan namunalar, asbob, moslama va
o‗lchov asboblari haqida dastlabki bilimni berish.
Laboratoriya ishini mazmuni: Qattiqlikka sinash mexanik
xossalarni aniqlashning eng sodda va tez usullardan bo‗lganligidan,
ishlab chiqarish sharoitida keng tarqalgan. Qattiqlikka sinashning turli
usullari bor. Quyida, ulardan eng ko‗p tarqalganlari keltirilgan.
5.1-rasm. Qattiqlikni o„lchash; a - Brinell usuli bilan; b - Rokvell usuli bilan; d - Vikkers usuli bilan Qattiqlikni Brinell usuli bilan o„lchash Bu usulning mohiyati shundan iboratki geometriya 2,5; 5 yoki
10mm bo‗lgan toblangan po‗lat sharcha mos ravishda 1,87; 7,5 va 30 kN
yuklanish bilan sinalyotgan sirtga botiriladi. Namuna sirtida qoladigan iz
diametri bo‗yicha qattiqlik aniqlanadi (5.1-rasm, a). Iz diametri
darajalariga bo‗lingan maxsus lupa bilan o‗lchanadi. Amalda iz diametri
bo‗yicha HB bilan belgilangan qattiqlik sonini aniqlash imkonini
beradigan jadvallardan foydalaniladi. Bu usuldan asosan toblanmagan
metall va qotishmalarning (prokat, pakovka, quyma va xokazolarning)
qattiqligini aniqlashda qo‗llaniladi. Bu usul bilan o‗lchangan qattiqlik
bo‗yicha metallning cho‗zilishidagi mustahkamligi haqida hukm
chiqarish mumkin, chunki qattiqlik bilan mustahkamlik o‗rtasida
quyidagi bog‗lanish mavjud: pakovka va prokatlar uchun
v
=(0,34-
61
0,36)·HB, po‗lat quymalari uchun
v
=(0,3-0,4)·HB, kul rang cho‗yan
uchun
v
=0,12·HB.
Shunday
qilib,
qattiqlik
qotishmalarning
mustahkamlik asoslarini belgilovchi tavsifnoma bo‗lib xizmat qiladi.
